Πότε πρέπει να παίρνουμε αντιβιοτικά και πότε όχι - Τι είναι η μικροβιακή αντοχή και γιατί είναι επικίνδυνη

Της Βίκυς Κουρλιμπίνη

Οι εποχικές ιώσεις και τα κρούσματα γρίπης εξαπλώνονται και όσο η θερμοκρασία θα πέφτει και θα υπάρχει μετακίνηση σε εσωτερικούς χώρους, τόσο μεταδοτικότητα θα ανεβαίνει. Το "στέλεχος Κ", ο νέος υποτύπος της γρίπης Α (H3N2), έχει αρχίσει να εμφανίζεται πιο συχνά και μάλιστα δείχνει να μην καλύπτεται απόλυτα από το αντιγριπικό εμβόλιο.

Το ερώτημα που επανέρχεται είναι πότε πρέπει να παίρνουμε αντιβιοτικά και πότε όχι. Παρά την αντίληψη ότι τα αντιβιοτικά μπορούν να αντιμετωπίσουν κάθε λοίμωξη, οι ειδικοί υπενθυμίζουν ότι η αλόγιστη χρήση τους μπορεί τελικά να επιφέρει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα λύνει.

Όπως αναφέρει ο ΕΟΦ, με αφορμή την παγκόσμια εβδομάδα ευαισθητοποίησης για την μικροβιακή αντοχή (https://www.who.int/campaigns/world-amr-awareness-week/2025), η λανθασμένη και αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών έχει σαν αποτέλεσμα την επικράτηση μικροβίων ανθεκτικών στα αντιβιοτικά που αντικαθιστούν τα ευαίσθητα μικρόβια που ζουν στις φυσιολογικές μας χλωρίδες, δηλαδή στο στόμα, το φάρυγγα, τη μύτη, τον εντερικό σωλήνα, τον κόλπο,  την ουρήθρα και το δέρμα.

Η μικροβιακή αντοχή (AMR) εμφανίζεται όταν τα βακτήρια, οι ιοί, οι μύκητες και τα παράσιτα δεν ανταποκρίνονται πλέον σε αντιμικροβιακούς παράγοντες. Ως αποτέλεσμα, τα αντιβιοτικά και άλλοι αντιμικροβιακοί παράγοντες καθίστανται αναποτελεσματικοί, οι λοιμώξεις είναι δύσκολο ή αδύνατο να θεραπευθούν ενώ αυξάνεται ο κίνδυνος εξάπλωσης ασθενειών, καθώς και ο κίνδυνος σοβαρής νόσου και θανάτου από μη αντιμετωπίσιμη λοίμωξη.

Ακόμη, τα ανθεκτικά μικρόβια που επικρατούν στον οργανισμό μας μεταφέρονται σε άλλους ανθρώπους, υγιείς ή ασθενείς, που δεν έχουν πάρει αντιβιοτικά με αποτέλεσμα οι θεραπείες με αντιβιοτικά να γίνονται λιγότερο αποτελεσματικές.

Πότε δεν χρειαζόμαστε αντιβίωση

Οι συνήθεις ιώσεις του αναπνευστικού, όπως το κοινό κρυολόγημα και η γρίπη, προκαλούνται από ιούς και δεν ανταποκρίνονται στη δράση των αντιβιοτικών.

Τους χειμερινούς μήνες >90% των λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού σε ενήλικες και παιδιά, προκαλούνται  από ιούς (π.χ. κοινό κρυολόγημα – συνάχι, φαρυγγίτιδα)  και η χρήση των αντιβιοτικών για τη θεραπεία τους είναι άσκοπη. Το ίδιο ισχύει και για τις γαστρεντερίτιδες κυρίως  το καλοκαίρι, όπου το μεγαλύτερο ποσοστό τους  προκαλείται επίσης από ιούς.

Ο πυρετός, επίσης, δεν αποτελεί ένδειξη ότι χρειάζεται αντιβίωση, καθώς μπορεί να οφείλεται σε ποικίλες αιτίες, μη αναγκαστικά βακτηριακές. Συνεπώς, η λήψη αντιβιοτικών μόνο και μόνο επειδή υπάρχει πυρετός μπορεί να οδηγήσει σε καθυστέρηση της σωστής διάγνωσης και της κατάλληλης θεραπείας.

Παράλληλα, πολλοί ασθενείς εξακολουθούν να καταφεύγουν σε αντιβιοτικά για συμπτώματα όπως πονόλαιμος χωρίς ενδείξεις βακτηριακής φλεγμονής, ρινική καταρροή, μπούκωμα ή ξηρός βήχας. Tο μεγαλύτερο ποσοστό άσκοπης κατανάλωσης αντιβιοτικών αφορά στις λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού παιδιών και ενηλίκων και ιδιαίτερα την οξεία φαρυγγοαμυγδαλίτιδα,  η οποία προκαλείται κυρίως από ιούς.

Οι ειδικοί τονίζουν ότι η χρήση αντιβιοτικών πρέπει να γίνεται μόνο όταν υπάρχει σαφής ιατρική ένδειξη και πάντα με τήρηση της προβλεπόμενης δοσολογίας και διάρκειας θεραπείας. Παράλληλα, συστήνεται η αποφυγή χρήσης υπολοίπων από προηγούμενες θεραπείες και η επίσκεψη σε γιατρό όταν τα συμπτώματα επιμένουν ή επιδεινώνονται.

Όπως σημειώνει ο ΕΟΦ, για την αντιμετώπιση της αντιμικροβιακής αντοχής είναι απαραίτητη η ορθή και υπεύθυνη χρήση των αντιβιοτικών, η οποία προϋποθέτει τη λήψη τους κατόπιν συνταγογράφησης και με πιστή τήρηση της συνιστώμενης δοσολογίας και διάρκειας αγωγής. Σε διαφορετική περίπτωση υπάρχει ο κίνδυνος άσκοπης χρήσης που ευνοεί την περαιτέρω ανάπτυξη και επέκταση της μικροβιακής αντοχής.