Νεότερα δεδοµένα και προκλήσεις για τον καρκίνο το 2022

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται αύξηση στις νέες διαγνώσεις καρκίνου, το οποίο οφείλεται τόσο στις ιατρικές εξελίξεις στον τοµέα της διάγνωσης των νεοπλασµάτων όσο και στην ευρεία εφαρµογή προγραµµάτων προσυµπτωµατικού ελέγχου στον πληθυσµό. Η εµφάνιση κακοηθειών παρουσίασε αυξητική τάση κατά τη διάρκεια του 2021, µε 2,7 εκατοµµύρια νέες περιπτώσεις και 1,3 εκατοµµύρια θανάτους παγκοσµίως. Η επίπτωση ήταν ελαφρώς υψηλότερη σε άνδρες (54%) και σε ηλικιωµένους (62% άνω των 65 ετών). Βέβαια, η ενίσχυση της θεραπευτικής φαρέτρας µε νεότερους αντινεοπλασµατικούς παράγοντες έχει βελτιώσει σηµαντικά τη φυσική πορεία της νόσου και την πρόγνωση των ασθενών, ενώ σε πολλές περιπτώσεις ο καρκίνος αποτελεί µια χρόνια νόσο. Στην Ελλάδα για το έτος 2020 καταγράφηκαν περισσότερες από 62.577 νέες διαγνώσεις και 33.007 θάνατοι. Οι συχνότερες µορφές καρκίνου στις γυναίκες ήταν του µαστού (29%), κολο-ορθικός (12%), του πνεύµονα (8%), του ενδοµητρίου (8%), του παγκρέατος (4%). Αντίστοιχα, στους άνδρες συχνότερος ήταν ο καρκίνος του πνεύµονα (19%) και ακολουθούσε ο καρκίνος του προστάτη (18%), της ουροδόχου κύστης (14%), κολο-ορθικός (13%) και του παγκρέατος (4%).

Ένα από τα µεγαλύτερα προβλήµατα στη θεραπευτική του καρκίνου είναι η ισότητα στην πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες για την πρόληψη, διάγνωση και θεραπεία της νόσου. Το ζήτηµα αυτό αφορά προφανώς τις διαφορές ανάµεσα στις πιο εύρωστες οικονοµικά και τις πιο φτωχές χώρες, αλλά και τις διαφοροποιήσεις που υπάρχουν στα συστήµατα υγείας κάθε χώρας. Οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής είναι η χώρα του δυτικού κόσµου όπου το φαινόµενο αυτό είναι πλέον έκδηλο. Πριν από 10 χρόνια η κυβέρνηση Οµπάµα αύξησε το ποσοστό των ατόµων που µπορούσαν να λάβουν κρατική ασφάλεια υγείας. Μελέτες που έχουν γίνει έκτοτε έχουν δείξει ότι αυτή η νοµοθετική πρωτοβουλία µείωσε τον αριθµό των ανασφάλιστων πολιτών και αύξησε το ποσοστό των διαγνώσεων καρκίνου σε αρχικά στάδια.

Ο καρκίνος είναι µια εξαιρετικά ετερογενής νόσος. Ακόµα και νεοπλάσµατα που προέρχονται από το ίδιο όργανο µπορεί να είναι ετερογενή, µε διαφορετικούς ιστολογικούς υπότυπους και διαφορετική µοριακή παθογένεια. Η προσέγγιση one-size fits (δηλαδή όλοι οι ασθενείς µε το ίδιο νεόπλασµα να λαµβάνουν την ίδια θεραπεία) έχει φτάσει σε ένα plateau αποτελεσµατικότητας, διότι έχει αποδειχθεί πως µόνο ένα µέρος των ασθενών θα ωφεληθεί από αυτή την προσέγγιση. 

 

Η τεχνολογική πρόοδος στην απεικόνιση και στη µοριακή διαγνωστική έχει θέσει τις βάσεις για την εξατοµικευµένη ιατρική. Με τον όρο αυτό προσδιορίζεται η άσκηση της ιατρικής χρησιµοποιώντας δεδοµένα από τη γενωµική, την πρωτεωµική και το περιβάλλον µε στόχο την πρόληψη, τη διάγνωση και τη θεραπεία ενός νοσήµατος. Στην ιατρική ακριβείας στόχος είναι να εντοπιστεί ποιες προσεγγίσεις µπορεί να είναι αποτελεσµατικές µε βάση γενετικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες και µε βάση τον τρόπο ζωής του κάθε ασθενούς. Απαραίτητα εργαλεία για την ιατρική ακριβείας είναι η λειτουργική απεικόνιση, η µοριακή παθολογοανατοµία, η καθοδηγούµενη θεραπεία µε βάση τις ειδικές γενωµικές µεταλλάξεις, τις µοριακές πλατφόρµες και τους ιστολογικούς βιοδείκτες. 

Σηµαντικούς πρόσφατους σταθµούς στην εξατοµικευµένη ιατρική αποτελούν η έγκριση του sotorasib, του πρώτου παράγοντα που στοχεύει το ογκογονίδιο KRAS• του αντισώµατος fam-trastuzumab deruxtecan-nxki για τη θεραπεία του HER2-θετικού γαστρικού καρκίνου• και του relugolix, της πρώτης από του στόµατος ορµονικής θεραπείας για τον προχωρηµένο καρκίνο του προστάτη. Μεγάλη πρόοδο στον τοµέα της ανοσοθεραπείας το τελευταίο έτος αποτελεί και η έγκριση του idecabtagene vicleucel, της πρώτης CAR T-cell θεραπείας για ασθενείς µε ανθεκτικό πολλαπλούν µυέλωµα, του dostarlimab-gxly, ενός νέου αναστολέα σηµείου ελέγχου του κυτταρικού κύκλου, για την αντιµετώπιση ασθενών µε υποτροπή καρκίνου του ενδοµητρίου, και του nivolumab σε συνδυασµό µε ipilimumab για την αντιµετώπιση του µεσοθηλιώµατος.

Η τεχνητή νοηµοσύνη είναι ο κλάδος της επιστήµης που ασχολείται µε την προσοµοίωση της έξυπνης συµπεριφοράς στους υπολογιστές. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές εφαρµογές τεχνητής νοηµοσύνης στον τοµέα της ογκολογίας, όπως στη µεταφραστική ογκολογία, στην ογκολογική απεικόνιση, στην κλινική έκβαση και στη λήψη κλινικών αποφάσεων. Η εξατοµικευµένη ιατρική αποτελεί τη βασικότερη συνιστώσα στη µελλοντική θεραπευτική των ογκολογικών ασθενών. Οι πλατφόρµες ανάλυσης ολόκληρου του γονιδιώµατος (Whole Genome) και του µεταγραφώµατος (Whole Transcriptome) ενδεχοµένως να εφαρµοστούν στο µέλλον, ενισχύοντας περισσότερο τις θεραπευτικές µας επιλογές. Συγκεντρώνοντας πληροφορίες σχετικά µε το µοριακό υπόστρωµα του κάθε ασθενή, αναπόφευκτα οι ιατρικές αποφάσεις θα λαµβάνονται περισσότερο εξατοµικευµένα. Η τεχνητή νοηµοσύνη και η µηχανική µάθηση µπορεί να αποτελέσουν στο µέλλον περαιτέρω χρήσιµα εργαλεία στον αγώνα έναντι της πανδηµίας του καρκίνου.

Η επένδυση στην έρευνα για τον καρκίνο έχει ως κύριο στόχο να βελτιώσει περαιτέρω την επιβίωση και την ποιότητα ζωής των ασθενών µε καρκίνο. Η ενισχυµένη χρηµατοδότηση θα κληθεί να υποκαταστήσει την καθυστέρηση που δηµιούργησε η πανδηµία COVID-19 στη διενέργεια προσυµπτωµατικών ελέγχων στον πληθυσµό, στην έγκαιρη διάγνωση και αντιµετώπιση, καθώς και στην προκλινική και κλινική έρευνα. Η προσπάθεια πρέπει να συνεχίσει αµείωτη, ειδικά αν λάβουµε υπ’ όψιν πως δεν ωφελούνται ακόµη όλοι οι ασθενείς από τις υπάρχουσες διαθέσιµες θεραπείες. Και στην προσπάθεια αυτή όλοι οι εµπλεκόµενοι φορείς πρέπει να ενώσουν τις δυνάµεις τους για την επίτευξη του κοινού αυτού σκοπού.

* Ο κ. Θάνος Δηµόπουλος είναι Καθηγητής Θεραπευτικής - Ογκολογίας - Αιµατολογίας Ιατρικής ΕΚΠΑ, Πρύτανης ΕΚΠΑ