Γιατί ο διαχωρισμός μεταξύ "καλής" και "κακής" χοληστερίνης όπως τον ξέραμε δεν φτάνει και ποιοι πραγματικά κινδυνεύουν

Της Βίκυς Κουρλιμπίνη

Κάποτε η διαχείριση της χοληστερίνης ήταν απλή. Υπήρχαν δύο είδη: η "κακή", που έφραζε τις αρτηρίες, και η "καλή", που τις βοηθούσε να παραμένουν καθαρές. Η διαφορά τους δεν βρισκόταν στη χημική δομή της χοληστερίνης, αλλά στον τρόπο που μεταφερόταν μέσα στο αίμα, με λιποπρωτεΐνες χαμηλής (LDL) και υψηλής (HDL) πυκνότητας.

Οι οδηγίες που έδιναν οι γιατροί ήταν επίσης απλές: μειώστε την κακή LDL χοληστερίνη αποφεύγοντας τα λιπαρά, το κόκκινο κρέας και τα γαλακτοκομικά, και αυξήστε την καλή HDL με άσκηση και υγιεινή διατροφή. Από τη δεκαετία του ’90 μάλιστα υπάρχουν και αποτελεσματικά φάρμακα, όπως οι στατίνες, που βοηθούν το συκώτι να απομακρύνει την LDL.

Τα τελευταία χρόνια όμως, όπως μεταδίδει σε άρθρο του ο Economist, η εικόνα έχει γίνει πιο σύνθετη. Πλήθος ερευνών δείχνουν ότι το παλιό μοντέλο "καλής" και "κακής" χοληστερίνης δεν είναι πια αρκετό. Οι επιστημονικές οδηγίες αναθεωρούνται, καθώς γίνεται σαφές ότι η συνηθισμένη μέτρηση της "κακής" χοληστερίνης δεν εντοπίζει τον πιο επικίνδυνο τύπο της: έναν τύπο που, επιπλέον, δεν ανταποκρίνεται εύκολα σε αλλαγές στον τρόπο ζωής.

Παράλληλα, οι ερευνητές έχουν μπροστά τους ένα νέο αίνιγμα: γιατί η "καλή" χοληστερίνη σε ορισμένους ανθρώπους φαίνεται να συνδέεται με αυξημένα προβλήματα υγείας; Πολύ υψηλά επίπεδα HDL έχουν συσχετιστεί μάλιστα με υψηλότερη θνησιμότητα και με παθήσεις όπως καρδιοπάθειες και καρκίνος.

Αυτές οι ανατροπές οφείλονται στο ότι πλέον γνωρίζουμε πως οι λιποπρωτεΐνες δεν χωρίζονται απλά σε LDL και HDL. Υπάρχει ένα ολόκληρο "οικοσύστημα" από διαφορετικά σωματίδια, καθένα με τον δικό του ρόλο — και μερικά από αυτά είναι πολύ πιο επικίνδυνα απ’ όσο νομίζαμε.

Πότε γίνεται επικίνδυνη

Η χοληστερίνη είναι ζωτική για τον οργανισμό μας: αποτελεί βασικό συστατικό των κυτταρικών μεμβρανών, βρίσκεται στα νευρικά κύτταρα και αποτελεί πρώτη ύλη για σημαντικές ορμόνες. Γίνεται όμως επικίνδυνη όταν συσσωρεύεται στα τοιχώματα των αρτηριών και σχηματίζει αθηρωματικές πλάκες, οι οποίες μπορεί να αποσπαστούν και να προκαλέσουν θρόμβους.

Οι λιποπρωτεΐνες μεταφέρουν χοληστερίνη από και προς το συκώτι. Όταν αυτό το σύστημα διαταράσσεται —είτε λόγω υπερβολικής LDL είτε λόγω φλεγμονών ή πίεσης— εμφανίζονται προβλήματα.

Το ότι η υψηλή LDL είναι επιβλαβής έχει αποδειχθεί πολλές φορές: φάρμακα που τη μειώνουν ρίχνουν τον κίνδυνο εμφράγματος, ενώ συγκεκριμένες γενετικές μεταλλάξεις που εμποδίζουν την απομάκρυνσή της αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιοπάθειας κατά 20 φορές.

Όμως υπάρχει κι άλλος "κακός" τύπος: το Lp(a). Ένας στους πέντε ανθρώπους έχει μια γενετική παραλλαγή που κάνει το σώμα του να παράγει ένα επιπλέον συστατικό, την απολιποπρωτεΐνη, η οποία προσκολλάται στην LDL και δημιουργεί ένα νέο, πολύ πιο επικίνδυνο σωματίδιο. Οι άνθρωποι με υψηλό Lp(a) έχουν πολλαπλάσιο κίνδυνο πρόωρης καρδιοπάθειας, και το χειρότερο είναι ότι αυτό δεν φαίνεται στους συνήθεις ελέγχους χοληστερίνης. Ούτε επηρεάζεται από δίαιτα ή άσκηση.

Υπάρχουν όμως και άλλα τα σωματίδια. Πρόκειται για κατάλοιπα μεγάλων λιποπρωτεϊνών, όπως αυτές που μεταφέρουν τα λίπη από την τροφή, οι οποίες συνήθως μεταφέρουν πολλαπλάσια ποσότητα χοληστερίνης από ένα συνηθισμένο σωματίδιο LDL.

Όλα αυτά οδήγησαν στην ιδέα ότι το πρόβλημα ίσως δεν είναι η ποσότητα της χοληστερίνης αλλά ο αριθμός των σωματιδίων που τη μεταφέρουν. Κάθε επικίνδυνο σωματίδιο φέρει μια πρωτεΐνη, την ApoB. Μετρώντας την, μετράμε ουσιαστικά πόσα τέτοια σωματίδια κυκλοφορούν. Αυτή η μέτρηση φαίνεται να προβλέπει τον καρδιακό κίνδυνο πολύ καλύτερα από την κλασική LDL.

Και η "καλή" HDL δεν είναι πάντα καλή

Η άποψη ότι περισσότερη HDL σημαίνει πάντα καλύτερη υγεία έχει πλέον καταρρεύσει. Γενετικές έρευνες έδειξαν ότι άνθρωποι με φυσικά υψηλή HDL δεν προστατεύονται απαραίτητα από εμφράγματα. Σήμερα ξέρουμε ότι τόσο τα πολύ χαμηλά όσο και τα πολύ υψηλά επίπεδα συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο.

Η υψηλή HDL μπορεί να προέρχεται από υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή να υποδηλώνει ότι οι HDL είναι δυσλειτουργικές και δεν κάνουν σωστά τη δουλειά τους, κάτι που φαίνεται να συνδέεται με μια σειρά ασθενειών, από διαβήτη μέχρι Αλτσχάιμερ.

Η HDL, όπως και η LDL, δεν είναι ένα ενιαίο σωματίδιο. Αποτελείται από εκατοντάδες διαφορετικές πρωτεΐνες και οι παραλλαγές της μπορεί να παίζουν διαφορετικούς ρόλους στη φλεγμονή, στην ανοσία, στην επούλωση και στη ρύθμιση του μεταβολισμού. Δεν έχει τόση σημασία πόση χοληστερίνη μεταφέρει, αλλά τι ακριβώς κάνει.

Καθώς οι ερευνητές αναλύουν όλο και καλύτερα αυτό το πολύπλοκο "οικοσύστημα" λιποπρωτεϊνών, αποκαλύπτεται ότι η παλιά διάκριση "καλή – κακή χοληστερίνη" είναι τελικά πολύ απλοϊκή.