Η έρευνα στις μεταμοσχεύσεις προχωρά: Πού βρισκόμαστε

Γράφει ο  Ανδρέας Γ. Τζάκης*

Διατήρηση μοσχευμάτων

Δύο νέες μέθοδοι εφαρμόζονται ή βρίσκονται σε προχωρημένες δοκιμές: η υποθερμική (hypothermic perfusion) και η ευθερμική (normothermic perfusion). Και οι δύο βασίζονται σε εξωσωματική κυκλοφορία μέσω μηχανημάτων, όπου τα όργανα παραμένουν λειτουργικά αντί να φυλάσσονται απλώς σε πάγο.

Η υποθερμική μέθοδος, με χαμηλή θερμοκρασία και οξυγόνο, "αναζωογονεί" τα μιτοχόνδρια, περιορίζοντας τη βλάβη από την έλλειψη οξυγόνου. Η ευθερμική μέθοδος διατηρεί το μόσχευμα σε θερμοκρασία σώματος, με οξυγόνο και θρεπτικά συστατικά. Έτσι, ήπατα με αναστρέψιμες βλάβες, όπως η λιπώδης διήθηση, μπορούν θεωρητικά να καταστούν κατάλληλα για μεταμόσχευση. 

Με τις δύο μεθόδους επιμηκύνεται η εξωσωματική διατήρηση, διευκολύνεται η ασφαλής μεταφορά με φθηνότερα μέσα, βελτιώνεται ο προγραμματισμός και μειώνεται η καταπόνηση του προσωπικού. Προκαταρκτικές μελέτες δείχνουν ότι πιθανόν μειώνουν και τα ποσοστά απόρριψης. Συμπερασματικά, πέρα από την ποιότητα, μπορούν να συμβάλουν και στη μείωση του κόστους.

Παρακολούθηση και θεραπεία απορρίψεων 

Φέτος επίσης προωθήθηκε η χρήση του dd-cfDNA, που ανιχνεύει στο αίμα μικρά τμήματα DNA από το μόσχευμα. Αυξάνονται όταν ξεκινά απόρριψη, προσφέροντας έγκαιρη διάγνωση πριν από τη βιοψία. Νέοι μοριακοί δείκτες δοκιμάζονται με στόχο μεγαλύτερη ακρίβεια. 

Παράλληλα, νέα φάρμακα έδωσαν ελπίδες: το tegoprubart, που μπλοκάρει τα σήματα ενεργοποίησης του ανοσοποιητικού, και το felzartamab, που μειώνει τα κύτταρα που προκαλούν αντισωματική απόρριψη. Και τα δύο βρίσκονται σε κλινικές δοκιμές με ενθαρρυντικά αποτελέσματα.

Η έρευνα προχωρά και προς την ανοσολογική ανοχή – να πάψει δηλαδή το ανοσοποιητικό σύστημα να βλέπει το μόσχευμα ως ξένο. Δοκιμάζονται θεραπείες με ρυθμιστικά Τ κύτταρα, συνδυασμοί με βλαστοκύτταρα δότη (μικτός χιμαιρισμός) και σχήματα όπως το MDR-101, που έδειξε ότι μπορεί να διατηρήσει μοσχεύματα χωρίς ισόβια ανοσοκαταστολή. Αν αυτά επιβεβαιωθούν, ανοίγει ο δρόμος για μια νέα εποχή στις μεταμοσχεύσεις.

Ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές 

Η λαπαροσκοπική λήψη νεφρού από ζώντες δότες καλύπτει ήδη μεγάλο ποσοστό των περιπτώσεων, που συνεχώς αυξάνεται. Είναι ασφαλής, λιγότερο επώδυνη και εξίσου αποτελεσματική με τις κλασικές τεχνικές.

Η χρήση του ρομπότ στη λήψη νεφρού παραμένει σπάνια και εφαρμόζεται μόνο σε λίγα, εξειδικευμένα κέντρα. Προσφέρει σημαντικό πλεονέκτημα σε παχύσαρκα ή μεγαλόσωμα άτομα, διότι διευκολύνει την πρόσβαση όταν το χειρουργικό πεδίο είναι βαθύ και δύσβατο. Διεθνώς, μόλις στο 1,3% των περιπτώσεων χρησιμοποιείται ρομποτική λήψη. Η εμφύτευση νεφρικού μοσχεύματος με χρήση ρομπότ είναι ακόμα σπανιότερη. Στα χέρια ειδικευμένων χειρουργών είναι εξίσου ασφαλής με τις ανοικτές επεμβάσεις.

Η ρομποτική μεταμόσχευση ήπατος αναπτύχθηκε αρχικά στη Νότιο Κορέα και συνοδεύεται από λιγότερη απώλεια αίματος, μικρότερες τομές και ταχύτερη ανάρρωση. Σήμερα εφαρμόζεται συστηματικά στο King Faisal Hospital της Σαουδικής Αραβίας, όπου έχουν πραγματοποιηθεί ήδη δεκάδες επεμβάσεις με άριστα αποτελέσματα.

Ξενομεταμοσχεύσεις

Παραμένουν άκρως πειραματικές, αλλά φέτος σημειώθηκε ιστορικό ορόσημο: για πρώτη φορά ασθενείς έλαβαν εξιτήριο έπειτα από μεταμόσχευση χοίρειου νεφρού. Μια ασθενής έζησε με λειτουργικό μόσχευμα 130 ημέρες, το μεγαλύτερο διάστημα μέχρι σήμερα. 

Οι χοίροι-δότες είναι γενετικά τροποποιημένοι: έχουν αφαιρεθεί γονίδια που προκαλούν άμεση απόρριψη και έχουν προστεθεί ανθρώπινα που αυξάνουν τη συμβατότητα. Ωστόσο, ακόμη απαιτείται ισχυρή ανοσοκαταστολή. Χάρη στην αυστηρότατη επιλογή των πειραματοζώων, στις αποστειρωμένες συνθήκες εκτροφής και στην απόλυτη απομόνωση, έχουν εξαλειφθεί και ενδογενείς ιοί. Με αυτά τα μέτρα, ο κίνδυνος ζωονόσων (μετάδοσης λοιμώξεων από ζώα σε άνθρωπο) δεν αποκλείεται πλήρως, αλλά θεωρείται εξαιρετικά περιορισμένος.

Λοιμώξεις: Μια σοβαρή απειλή

Οι λοιμώξεις παραμένουν σοβαρή απειλή, με τον κυτταρομεγαλοϊό (CMV) στην πρώτη γραμμή. Αυτή τη χρονιά παρουσιάστηκαν νέα φάρμακα, με σημαντικότερο το maribavir για ανθεκτικά στελέχη CMV. Όλο και περισσότερο εφαρμόζεται εξατομικευμένη προφύλαξη, ώστε κάθε ασθενής να λαμβάνει αγωγή ανάλογα με το προσωπικό του προφίλ κινδύνου.

Η ελληνική πραγματικότητα 

Στην Ελλάδα, οι δωρεές οργάνων και οι μεταμοσχεύσεις έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία πέντε χρόνια. Η βελτίωση οφείλεται στις προσπάθειες όλων των εμπλεκομένων, αλλά κρίσιμο ρόλο έπαιξε η χρηματοδότηση του υπουργείου Υγείας και η πρόσληψη 32 συντονιστών μεταμοσχεύσεων μέσω του ΕΟΜ.

Παρά τη σημαντική πρόοδο, η χώρα παραμένει χαμηλά στην ευρωπαϊκή κατάταξη, με 11 δότες ανά εκατομμύριο πληθυσμού. Ο μέσος όρος της Ε.Ε. φτάνει τους 23, ενώ η Ισπανία εξακολουθεί να κατέχει την πρώτη θέση παγκοσμίως, με πάνω από 50. Η διαφορά υπογραμμίζει την ανάγκη για καλύτερο συντονισμό στις ΜΕΘ, ενίσχυση του ΕΟΜ και ουσιαστική ενημέρωση της κοινωνίας. 

Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι, εκτός από την προσφορά στην υγεία και την κοινωνία, οι μεταμοσχεύσεις έχουν και σημαντικό οικονομικό όφελος. Κάθε επιτυχημένη μεταμόσχευση νεφρού εξοικονομεί για το σύστημα υγείας περίπου 50.000 ευρώ τον χρόνο.

Για να συνεχιστεί και να ενισχυθεί η βελτίωση, χρειάζεται ενίσχυση του ιατρικού και βοηθητικού προσωπικού και βελτίωση των αμοιβών τους. Απλή ανακατανομή των χρημάτων που εξοικονομούνται και μόνο σε έναν χρόνο θα κάλυπτε αυτή τη στήριξη. Η μέθοδος αυτή εφαρμόζεται ήδη σε δυτικές χώρες.

Οι μεταμοσχεύσεις απαιτούν ασυνήθιστα σκληρή δουλειά, αλλά η ανοδική πορεία πρέπει να συνεχιστεί, ώστε η Ελλάδα να συμβαδίσει με τις υπόλοιπες χώρες της Ευρώπης.

*Kαθηγητής Χειρουργικής Μεταμοσχεύσεων και Τακτικό Μέλος της Ακαδημίας Αθηνών