Από τη Νιγηρία ως τις Μικρές Κυκλάδες: Η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας για ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας

Πριν από λίγες ημέρες, ο Αντώνης Αρμούντας, αναπληρωτής καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ και πρωτοπόρος στην έρευνα της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης στον τομέα της Καρδιολογίας, επέστρεψε από μια αποστολή της Ομάδας Αιγαίου, στις Μικρές Κυκλάδες. Ο στόχος του ήταν όχι μόνο να υποστηρίξει το έργο της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας που διοργανώνει ιατρικές, κοινωνικές και πολιτιστικές δράσεις στα νησιά του Αιγαίου, αλλά και να παρατηρήσει το πώς οι ψηφιακές τεχνολογίες υγείας μπορούν να βοηθήσουν τους γιατρούς στην παροχή ιατρικής περίθαλψης.

"Στα μέρη που επισκεφθήκαμε, με δυσκολία υπάρχει αγροτικός γιατρός. Δεν υπάρχουν ειδικευμένοι γιατροί, δεν υπάρχει ψηφιακή υποδομή υγείας. Ωστόσο, η πρόσβαση στις τεχνολογίες είναι πολύ σημαντική για να βελτιώσουμε και να ισορροπήσουμε τις συνθήκες παροχής υγείας, ώστε όσοι ζουν στην Αθήνα να έχουν την ίδια πρόσβαση με όσους ζουν στο Νευροκόπι ή τις Μικρές Κυκλάδες", εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αρμούντας.

Η ραγδαία ανάπτυξη των ψηφιακών τεχνολογιών υγείας έχει δημιουργήσει τεράστιες ευκαιρίες για την πρόσβαση στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης και μπορεί να μειώσει τις ανισότητες στην περίθαλψη που βιώνουν οι πιο απομακρυσμένες και οι λιγότερο προνομιούχες περιοχές του κόσμου. Η τηλεϊατρική και οι κινητές συσκευές υγείας είναι οι πιο ταχέως αναπτυσσόμενες μορφές αυτών των ψηφιακών τεχνολογιών. Ωστόσο, η περιορισμένη πρόσβαση στις τεχνολογίες αυτές αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την επίτευξη των παραπάνω στόχων.

Μια ομάδα ερευνητών από σχεδόν όλες τις ηπείρους, υπό την καθοδήγηση του Αντώνη Αρμούντα, πραγματοποίησε μελέτη στην οποία διερεύνησε τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την πρόσβαση των ασθενών σε ψηφιακές τεχνολογίες υγείας παγκοσμίως, ενώ διατύπωσε και λύσεις σε ατομικό, διαπροσωπικό, κοινωνικό, πολιτειακό και βιομηχανικό επίπεδο που βελτιώνουν την πρόσβαση αυτή. Η έρευνα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Nature Reviews Cardiology" (https://doi.org/10.1038/s41569-025-01184-5).

Στο επιστημονικό άρθρο αναλύεται μια μελέτη περίπτωσης για περιστατικά περιγεννητικής μυοκαρδιοπάθειας, μια πάθηση με υψηλότερη αναφερόμενη συχνότητα εμφάνισης στη Νιγηρία. Ένα ερευνητικό πρόγραμμα της Mayo Clinic σε 1.232 εγκύους στη Νιγηρία διαπίστωσε ότι η έγκαιρη διάγνωση της νόσου μπορεί να γίνει με τη χρήση ενός ψηφιακού στηθοσκοπίου το οποίο με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης εντοπίζει τα σημάδια της νόσου.

"Η ψηφιακή τεχνολογία έρχεται σήμερα να δώσει τη δυνατότητα σε ανθρώπους που δεν έχουν εύκολα πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, να ενεργοποιηθούν για να δουν έναν ειδικευμένο γιατρό. Επίσης, οι τεχνολογίες που αναπτύσσονται, θα μπορούσαν να βοηθήσουν έναν αγροτικό γιατρό ή έναν μη ειδικευμένο γιατρό που δεν έχει τη γνώση να κάνει μια διάγνωση. Οπότε ένα ψηφιακό στηθοσκόπιο θα μπορούσε πολύ άνετα να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε απομακρυσμένη περιοχή και η μεταφορά τεχνολογίας από τη Νιγηρία στην Ηρακλειά ή στη Σχοινούσα θα μπορούσε να γίνει ακριβώς με τον ίδιο τρόπο", περιγράφει ο κ. Αρμούντας.

Τα εμπόδια

Οι ψηφιακές τεχνολογίες υγείας είναι πολλά υποσχόμενες για την αντιμετώπιση των ανισοτήτων στην πρόσβαση στην υγεία. Ωστόσο, η πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες υγείας απαιτεί συγκεκριμένες τεχνολογικές υποδομές και λογισμικό, όπως και αξιόπιστη πρόσβαση σε ηλεκτρισμό και ευρυζωνικό δίκτυο. Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι η πρόσβαση ενός ατόμου στην ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα. Στην κατεύθυνση αυτή είναι σημαντικό να διασφαλίζεται η ψηφιακή πρόσβαση και να υλοποιείται η στοχευμένη εκπαίδευση των πολιτών για την κάλυψη κενών. Εμπόδια μπορεί να προκύπτουν ακόμη και από τις ανισότητες στον ψηφιακό γραμματισμό των ίδιων των επαγγελματιών υγείας, οι οποίοι χρειάζονται εκπαίδευση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση των προβλημάτων στον τομέα της βιομηχανίας και συγκεκριμένα στην παραγωγή ενός προϊόντος που μπορεί να συλλέγει ιατρικά δεδομένα και να χρησιμοποιηθεί για ιατρικούς σκοπούς, αλλά δεν είναι σχεδιασμένο γι' αυτό τον σκοπό, δηλαδή δεν είναι ιατρική συσκευή. Ο Έλληνας αναπληρωτής καθηγητής του Χάρβαρντ εξηγεί ότι υπάρχει ένας σχετικός όρος, το "sphere of transgression", που αφορά "σε εταιρείες που μπαίνουν στον χώρο της υγείας χωρίς να καλύπτονται από τους κανονισμούς με τους οποίους υποχρεώνεται να λειτουργεί μια ιατρική συσκευή, και δίνουν απαντήσεις που μπορεί να μην είναι ακριβείς, δηλαδή δεν έχουν περάσει μέσα από τα κανάλια της έγκρισης και της πιστοποίησης που απαιτούνται για να αξιολογηθούν, όπως γίνεται με τις ιατρικές συσκευές.

Οι ερευνητές σημειώνουν ότι στις ψηφιακές τεχνολογίες υγείας τίθενται ζητήματα εμπιστοσύνης, πιστοποίησης και ελέγχου, μονοπώλησης δεδομένων, διαφάνειας και ισότητας, που θα πρέπει να αξιολογούνται συνεχώς, καθ'όλη τη διάρκεια της χρήσης αυτών των τεχνολογιών στην υγειονομική περίθαλψη. Και αυτό γιατί διαπιστώνεται ότι καθώς η χρήση και αποτελεσματικότητα της τεχνολογίας έχει σημαντικές διαφοροποιήσεις ως προς την ηλικία, την εθνικότητα, το εισόδημα, τον τύπο ασφάλισης και την τοποθεσία διαμονής, δημιουργούνται σε βάθος χρόνου διαφοροποιήσεις στη διάγνωση, που μπορεί στη συνέχεια να οδηγήσουν και σε διαφορές στη θεραπεία. Οι ερευνητές επισημαίνουν ότι η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων είναι απαραίτητη για να καταστεί δυνατή η ευρεία πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες υγείας και να αποφευχθεί η διαιώνιση προκαταλήψεων (biases), αλλά και να σχεδιαστεί ένα δίκαιο σύστημα περίθαλψης για όλους, προς όφελος υποεκπροσωπούμενων κοινοτήτων πολιτών. 

Ένα εξίσου σοβαρό ζήτημα που αναδεικνύεται είναι η πρόσβαση των ψηφιακών τεχνολογιών υγείας στους ψηφιακούς ιατρικούς φακέλους ασθενών, μια διαδικασία που είναι απαραίτητη με στόχο τη βελτίωση της ιατρικής φροντίδας, αλλά με παράλληλη διατήρηση των ατομικών δικαιωμάτων και προστασία της ιδιωτικής ζωής στο πλαίσιο νομοθεσίας που δεν επιτρέπει την κοινοποίηση προσωπικών δεδομένων ασθενών.

Διαφορές μεταξύ ηπείρων

Τα εμπόδια και οι πιθανές λύσεις που βοηθούν την πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες υγείας μπορεί να διαφέρουν μεταξύ των ηπείρων. Όπως διαπιστώνεται στη μελέτη, το μεγαλύτερο χάσμα στην πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες υπάρχει στην Αφρική. Ωστόσο, ενώ διαφοροποιήσεις εντοπίζονται και ανά περιοχή σε κάθε ήπειρο, το πιο κοινό πρόβλημα είναι η πρόσβαση στο ευρυζωνικό δίκτυο, που είναι είτε αργή είτε ανύπαρκτη ακόμη και στις ΗΠΑ, ιδίως στις αγροτικές περιοχές.

"Η διαφοροποίηση μέσα σε μια ήπειρο καθορίζεται από την οικονομική ανάπτυξη της περιοχής και την οικονομική δυνατότητα που έχει να προσελκύσει την επένδυση μιας ψηφιακής ανάπτυξης, ξεκινώντας από τη διαθεσιμότητα high speed internet το οποίο είναι απαραίτητο για τη διακίνηση δεδομένων υγείας μέσω διαφόρων μορφών ψηφιακής τεχνολογίας", τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αρμούντας.

Ο ίδιος προσθέτει ότι "αυτές οι ανομοιογένειες που σχετίζονται με οικονομικές ανισότητες, δημιουργούν κοινωνικές ανισότητες και ανισότητες σε επίπεδο εξέλιξης της υγείας (γνωστές ως social determinants of health), δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο, έναν αρνητικό κύκλο ανάδρασης, ο οποίος δεν σπάει αν δεν δημιουργήσουμε συνθήκες ανάπτυξης".

"Τα social determinants of health, που έχουν να κάνουν, για παράδειγμα, με την επαγγελματική ανασφάλεια, τις περιβαλλοντικές συνθήκες ζωής κλπ, είναι παράγοντες που μεταβάλλουν και καθορίζουν την εξέλιξη της υγείας και είναι απαραίτητο να συγκεραστούν στην ανάπτυξη ψηφιακών τεχνολογιών υγείας", παρατηρεί. 

Στην Ευρώπη, που εξετάστηκε ως ενιαίο σύνολο, οι ερευνητές εντοπίζουν ότι παρά το γεγονός ότι διαθέτει υψηλό βιοτικό επίπεδο και άρα έχει μεγαλύτερη οικονομική δυνατότητα για πρόσβαση στις ψηφιακές τεχνολογίες από άλλες ηπείρους, το κεντρικό ζήτημα είναι η ψηφιακή εκπαίδευση των μεγαλύτερων ηλικιών.

Πάντως, σε παγκόσμιο επίπεδο εντοπίζεται ότι αρκετές προκλήσεις στην πρόσβαση στην ψηφιακή τεχνολογία αιχμής παγκοσμίως είναι κοινές, όπως οι ανάγκες αντιμετώπισης του ψηφιακού γραμματισμού και της πρόσβασης σε ευρυζωνικό δίκτυο.

Είναι, όμως, οι ψηφιακές τεχνολογίες απαραίτητο συστατικό τελικά για τον τομέα της υγείας, ρωτάμε τον Αντώνη Αρμούντα. "Αυτό το ταξίδι έχει ξεκινήσει. Το θέμα είναι πώς θα το καθοδηγήσουμε για να μην αφήσουμε κάποιες κοινωνικές ομάδες πίσω. Αναπόφευκτα με κάθε καινούργια τεχνολογία κάποιοι θα μείνουν πίσω. Αυτοί που δεν μπορούν, δεν θέλουν, φοβούνται. Υπάρχουν τέτοια φαινόμενα με κάθε εισαγωγή νέας τεχνολογίας, μια και ο φόβος είναι εγγενής αντίδραση του ανθρώπου σε κάθε τι καινούργιο. Άρα, εκεί είναι αναγκαία η πληροφόρηση, η ανάγκη δημιουργίας εμπιστοσύνης ως προς τη χρήση των ιατρικών δεδομένων και αξιοπιστίας ως προς τη χρήση των ψηφιακών τεχνολογιών υγείας. Οπότε, χρέος της πολιτείας είναι να εκπαιδεύσει τους επαγγελματίες υγείας και να ενημερώσει την κοινωνία, για να την καταστήσει πιο θετική στο να αποδεχτεί και να υιοθετήσει την τεχνολογική επανάσταση που ζούμε, μια διαδικασία η οποία δεν είναι αναστρέψιμη. Το θέμα είναι πώς θα το κάνουμε σωστά, ηθικά και με σκοπό να αυξήσουμε την ποιότητα παροχής υγείας για όλους", καταλήγει.