Πανελλήνιες και φοιτητική ζωή: Ο ρόλος του αλκοόλ στην υγεία των νέων

Σε λίγες ημέρες μαθητές και μαθήτριες από όλη την Ελλάδα θα συμμετέχουν στις πανελλαδικές εξετάσεις. Και το φθινόπωρο, δεκάδες χιλιάδες νέα άτομα θα αφήσουν τις οικογένειές τους και θα μετακομίσουν σε άλλες πόλεις για να σπουδάσουν την επιστήμη της επιλογής τους. Η φοιτητική ζωή είναι συνδεδεμένη με αρκετό διάβασμα, τη γνωριμία καινούριων ατόμων και κοινωνικές εξόδους. Ταυτόχρονα όμως, αποτελεί και περίοδο διαμόρφωσης συνηθειών που μπορεί να επηρεάσουν την υγεία και την ψυχοκοινωνική πορεία του ατόμου.

   Το αλκοόλ είναι μια ουσία την οποία καταναλώνει ο άνθρωπος εδώ και χιλιάδες χρόνια. Συνδέεται, όπως τονίζει στο Αθηναϊκό -Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο καθηγητής στο ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας κ. Αθανάσιος Τζιαμούρτας, με χαρές, λύπες και διάφορα άλλα συναισθήματα και αρκετές φορές αποτελεί λόγο κοινωνικής συνάθροισης. Η ποσότητα ενός ποτού ισοδυναμεί με 330 ml μπύρας, 187 ml κρασιού και 30 ml τζιν, ουίσκι κ.λπ. Η λήψη του αλκοόλ μπορεί να ξεκινήσει από μικρή ηλικία, ανάλογα με την ευκολία εύρεσης και τις κοινωνικές αντιλήψεις. Αναμφισβήτητα όμως, η πλαστικότητα του εγκεφάλου, ο οποίος επηρεάζεται άμεσα από τη λήψη του αλκοόλ, είναι πολύ ευμετάβλητη στη νεαρή ηλικία. Πρόσφατες μετα-αναλύσεις τονίζουν ότι ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται μέχρι και την ηλικία των 25 ετών, γεγονός που καθιστά κρίσιμη την περίοδο αυτή για την πρόληψη βλαβών. Μπορεί η έναρξη καταχρήσεων στη λήψη αλκοόλ σε αυτή την ηλικία να επηρεάσει τόσο βραχυπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα τη γνωστική λειτουργία και τη δομή του εγκεφάλου;

   Ερευνητικές εργασίες, σύμφωνα με τον ίδιο, έχουν δείξει ότι οι περιστασιακοί βαρυπότες (binge drinkers), δηλαδή αυτοί που καταναλώνουν πάνω από 6 ποτά τη φορά, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα ή πάνω από 3 ποτά μέσα σε μία ώρα κατά τη διάρκεια βαριάς οινοποσίας, έχουν χειρότερες επιδόσεις σε τεστ ανάκλησης της μνήμης. Αυτό συνέβη σε φοιτητές νεαρής ηλικίας και υποδεικνύει ότι, σε συνδυασμό με έρευνες που έχουν γίνει χρησιμοποιώντας τεχνικές όπως η μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου, επηρεάζονται συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου. Πιο συγκεκριμένα επηρεάζεται μια περιοχή του εγκεφάλου που ονομάζεται ιππόκαμπος. Ο ιππόκαμπος βοηθάει στο να συγκρατούνται βραχυπρόθεσμες πληροφορίες στη μνήμη και η μείωση του μεγέθους του αποτελεί χαρακτηριστικό της άνοιας και της κατάθλιψης, ενώ αποτελεί ένα από τα πρώτα διαγνωστικά χαρακτηριστικά της νόσου Αλτσχάιμερ. Πρόσθετες μελέτες από το Harvard University επιβεβαιώνουν ότι η επαναλαμβανόμενη κατάχρηση αλκοόλ κατά την εφηβεία οδηγεί σε μείωση της λευκής ουσίας στον εγκέφαλο, στοιχείο που σχετίζεται με διαταραχές στη συναισθηματική ρύθμιση και την ικανότητα λήψης αποφάσεων.

   Αναφορές υποδεικνύουν ότι η λήψη υπέρμετρης ποσότητας αλκοόλ από νεαρά άτομα επηρεάζει τη λεκτική εκμάθηση και τη μνήμη καθώς επίσης και άλλες παραμέτρους γνωσιακής λειτουργίας (π.χ. άμεση ανάκληση γεγονότων). Σε πρόσφατη εργασία που πραγματοποιήθηκε μεταξύ φοιτητών πανεπιστημίων στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι η περιστασιακή οινοποσία (>4 ποτά για τις γυναίκες και >5 ποτά για τους άνδρες) συντέλεσε στο να είναι μικρότερο το μέγεθος του ιππόκαμπου και χειρότερες οι επιδόσεις σε τεστ γνώσεων. Σε άλλη εργασία, στην οποία συμμετείχαν πάνω από 17.000 φοιτητές βρέθηκε ότι η αυξημένη λήψη αλκοόλ σχετιζόταν με χαμηλότερο μέσο όρο βαθμολογίας στις σπουδές τους. Επιπλέον, νεότερες έρευνες υπογραμμίζουν ότι η κακή ποιότητα ύπνου που προκαλείται από την υπερκατανάλωση αλκοόλ ενισχύει τις δυσκολίες μνήμης και μάθησης. Ενδιαφέρον είναι το γεγονός πως οι βαρυπότες ήταν περισσότερο πιθανόν να ακολουθήσουν επαγγέλματα που είχαν σχέση με τον επιχειρηματικό χώρο ενώ ήταν πολύ μικρότερη η πιθανότητα να γίνουν μηχανικοί. Άτομα που δεν είχαν καλές οργανωτικές ικανότητες είχαν και μεγαλύτερη πιθανότητα να καταναλώνουν μεγαλύτερες ποσότητες αλκοόλ. Τέλος, οι φοιτητές που είναι βαρυπότες φαίνεται ότι όταν αποφοιτήσουν βγάζουν λιγότερα χρήματα σε σχέση με τα άτομα που δεν πίνουν σχεδόν καθόλου. Στην Ελλάδα, υπάρχουν λίγα δεδομένα τα οποία υποδεικνύουν ότι περίπου το 80% των φοιτητών καταναλώνει αλκοόλ, με την πλειονότητα να περιορίζεται στα 1-2 ποτά την ημέρα, ενώ τα επεισόδια υπερκατανάλωσης αλκοόλ κυμαίνονται από 8-22%.

   Διατηρούν τις συνήθειες της αυξημένης λήψης αλκοόλ οι φοιτητές όταν θα αποφοιτήσουν; Δεν είναι σίγουρο, τονίζει ο επιστήμονας, εάν η συμπεριφορά της αυξημένης λήψης αλκοόλ κατά τη διάρκεια των φοιτητικών χρόνων ή της νεαρής ηλικίας αυξάνει την προδιάθεση για αυξημένη λήψη αλκοόλ και αργότερα στην ενήλικη ζωή. Ωστόσο, εργασίες δείχνουν πως τα άτομα τα οποία λαμβάνουν μεγαλύτερη ποσότητα διαχρονικά έχουν χειρότερη γνωστική λειτουργία σε σχέση με τα άτομα τα οποία δεν πίνουν καθόλου ή πίνουν λίγο και περιστασιακά. Επίσης δεν είναι σίγουρο εάν η συμπεριφορά των περιστασιακών βαρυποτών, που βρίσκονται σε νεαρή ηλικία οδηγεί σε μακροπρόθεσμες και μόνιμες αλλαγές στη μάθηση και σε άλλες ψυχολογικές παραμέτρους. Πρόσφατες έρευνες σε πειραματόζωα υποδεικνύουν ότι μπορούν οι επιβεβαιωμένες αλλαγές στη δομή και τον τρόπο λειτουργίας μερών του εγκεφάλου (π.χ. ιππόκαμπος), να είναι αναστρέψιμες. Φαίνεται επίσης, πως η διαχρονική βαριά οινοποσία επηρεάζει σε μεγαλύτερο βαθμό τις γυναίκες σε σχέση με τους άνδρες. Νεότερες βιολογικές μελέτες ενισχύουν τη θεωρία ότι τα οιστρογόνα ενδέχεται να εντείνουν την τοξικότητα του αλκοόλ στις γυναίκες. Απομένει αυτό να επιβεβαιωθεί με καλύτερα μακροχρόνια οργανωμένες ερευνητικές προσπάθειες και σε ανθρώπους.

   Μπορεί να αντιμετωπιστεί ή να περιοριστεί η αυξημένη λήψη αλκοόλ ή η περιστασιακή βαριά οινοποσία; Ένας τρόπος, σύμφωνα με όσα τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τζιαμούρτας, αντιμετώπισης φαίνεται ότι είναι η συμμετοχή σε προγράμματα άσκησης οργανωμένης μορφής. Αποτελέσματα ερευνών που έχουν γίνει στο Εργαστήριο Βιοχημείας, Φυσιολογίας και Διατροφής της Άσκησης (Smart Lab) του ΤΕΦΑΑ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας έχουν δείξει ότι η άσκηση βοηθά στη μείωση της λήψης αλκοόλ από βαρυπότες έως και 40%. Ακόμη έχουμε δείξει ότι οι φοιτητές του ΤΕΦΑΑ, ενός τμήματος που ασχολείται συστηματικά με την άσκηση, δεν παρουσιάζουν αυξημένη λήψη αλκοόλ εν αντιθέσει με άλλα τμήματα που δεν έχουν την άσκηση ως κύριο γνώρισμα των σπουδών τους. Επιπρόσθετα, εργασίες άλλων ερευνητών υποδεικνύουν ότι η συμμετοχή σε προγράμματα αερόβιας άσκησης αύξησε τον όγκο του ιππόκαμπου, που όπως αναφέραμε συνδέεται με δυσλειτουργίες που αφορούν τη μνήμη και τη νόσο Αλτσχάιμερ. Επίσης, ολοένα και περισσότερες πανεπιστημιακές μονάδες διεθνώς εντάσσουν ψυχοεκπαιδευτικά προγράμματα ενίσχυσης της ψυχικής ανθεκτικότητας και αυτορρύθμισης, ως μέτρο πρόληψης της εξάρτησης.

   Επομένως, είναι απαραίτητο, καταλήγει τονίζοντας ο ίδιος, να υπάρξουν από τη μεριά των ατόμων που διαμορφώνουν πολιτικές (policy makers), καμπάνιες ενημέρωσης του κοινού για τις θετικές επιδράσεις της άσκησης στον περιορισμό της λήψης αλκοόλ, ενώ από την πλευρά της ερευνητικής κοινότητας πρέπει να ενταθεί η προσπάθεια για την εύρεση των κατάλληλων τρόπων μείωσης της λήψης αλκοόλ. Σύμφωνα με τον καθηγητή, τα δεδομένα από τον ελλαδικό χώρο υποδεικνύουν ότι έχει αυξηθεί η κατανάλωση αλκοόλ από τους νέους και κυρίως τους νέους άνδρες. Είναι συνεπώς, απολύτως απαραίτητο αυτή η ενημέρωση να επηρεάσει τους νέους ανθρώπους, για να αποτραπεί ένα δισεπίλυτο πρόβλημα που απειλεί όχι μόνο την ακαδημαϊκή τους πρόοδο αλλά και την υγεία τους στο μέλλον.