Η πολυφαρμακία, ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα στη φροντίδα των ηλικιωμένων

 Ένα από τα πιο κρίσιμα ζητήματα στη φροντίδα των ηλικιωμένων είναι η πολυφαρμακία, δηλαδή το να παίρνει κάποιος πέντε ή και περισσότερα φάρμακα ταυτόχρονα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι και εκείνοι που παίρνουν τα περισσότερα φάρμακα, αφού συνήθως αντιμετωπίζουν πολλές χρόνιες παθήσεις ταυτόχρονα. Αν και η πολυφαρμακία σε ορισμένες περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία, συχνά σχετίζεται με περισσότερες παρενέργειες, επικίνδυνες αλληλεπιδράσεις μεταξύ φαρμάκων και μείωση της ποιότητας ζωής. Στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, το 39% των ανθρώπων άνω των 65 ετών παίρνουν πέντε ή περισσότερα φάρμακα. Τα πιο συνηθισμένα είναι τα αντιυπερτασικά, οι στατίνες, τα αντικαταθλιπτικά, τα παυσίπονα και τα φάρμακα για το σάκχαρο. Στην Ελλάδα, δυστυχώς, δεν έχει γίνει επεξεργασία ανάλογων δεδομένων, παρότι αυτά βρίσκονται "κρυμμένα" στο σύστημα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ,το οποίο θα μπορούσε να μας δώσει πολύτιμες πληροφορίες για την κατανάλωση φαρμάκων σε όλες τις ηλικίες.

   Τα παραπάνω ανέφερε ο καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας ΑΠΘ, Γεώργιος Παπαζήσης, σε ανακοίνωσή του, με θέμα "Η πολυφαρμακία στους ηλικιωμένους: πλεονεκτήματα και κίνδυνοι", η οποία πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του 1ου Περιφερειακού Συνεδρίου Γηριατρικής, που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη.

   Κίνδυνοι από τα συμπληρώματα διατροφής

   Εκτός από την πολυφαρμακία, όμως, υπάρχει και η αυξημένη κατανάλωση φυτικών σκευασμάτων και συμπληρωμάτων διατροφής, που παρατηρείται σε όλο τον κόσμο. Όπως σημείωσε ο κ. Παπαζήσης, συχνά ο ασθενής δεν τα αναφέρει στον γιατρό του, με αποτέλεσμα να αυξάνεται ο κίνδυνος για επικίνδυνες αλληλεπιδράσεις. Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα ανέφερε ότι το 70% των Αμερικάνων παίρνουν συμπληρώματα διατροφής, ενώ το 50% των ατόμων άνω των 70 στις ΗΠΑ παίρνουν πολυβιταμίνες.

   "Οι ηλικιωμένοι παρουσιάζουν διαφοροποιημένη φαρμακοκινητική και φαρμακοδυναμική απόκριση, λόγω φυσιολογικών μεταβολών που σχετίζονται με την ηλικία, όπως μειωμένη νεφρική και ηπατική λειτουργία, αλλαγές στη σύσταση σώματος και μειωμένη λειτουργική εφεδρεία. Αυτό καθιστά τους ασθενείς πιο ευαίσθητους σε συγκεκριμένες ουσίες, όπως τα ηρεμιστικά (π.χ. βενζοδιαζεπίνες), τα αντιχολινεργικά, τα οπιοειδή και τα αντιψυχωσικά, ενώ η απόκριση σε άλλες ουσίες, όπως οι β-αδρενεργικοί αγωνιστές, είναι μειωμένη. Ένα σημαντικό εργαλείο για την αναγνώριση και αποφυγή ακατάλληλων φαρμάκων στους ηλικιωμένους είναι τα Beers Criteria, που αναπτύχθηκαν από την American Geriatrics Society. Η λίστα αυτή περιλαμβάνει φάρμακα που είναι δυνητικά επιβλαβή για τον ηλικιωμένο πληθυσμό, ιδίως λόγω αντιχολινεργικών επιδράσεων που επηρεάζουν το ΚΝΣ, την όραση, την ούρηση και τη γνωσιακή λειτουργία" σημείωσε ο κ. Παπαζήσης.

   Αλληλεπιδράσεις φαρμάκων με τροφές και συμπληρώματα

   Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται και στις αλληλεπιδράσεις φαρμάκων με τροφές και συμπληρώματα, επισήμανε ο κ. Παπαζήσης αναφέροντας ως χαρακτηριστικά παραδείγματα:

   Το Ginkgo biloba και τη βιταμίνη Ε, που ενισχύουν την αντιπηκτική δράση φαρμάκων, όπως το Sintrom και η ασπιρίνη, αυξάνοντας τον κίνδυνο αιμορραγίας.

   Το σπαθόχορτο, το οποίο επηρεάζει τα ηπατικά ένζυμα και μειώνει την αποτελεσματικότητα φαρμάκων όπως τα αντικαταθλιπτικά, τα αντισυλληπτικά και τα αντιυπερτασικά.

   Ο χυμός γκρέιπφρουτ, που αναστέλλει την αποδόμηση διαφόρων φαρμάκων, αυξάνοντας τα επίπεδά τους στο αίμα.

   Αποσυνταγογράφηση για τη μείωση των κινδύνων της πολυφαρμακίας

   Ως σημαντική πρακτική για τη μείωση των κινδύνων τις πολυφαρμακίας προτείνεται η αποσυνταγογράφηση (deprescribing). Όπως εξήγησε ο κ. Παπαζήσης, η αποσυνταγοφράφηση περιλαμβάνει προσεκτική επανεξέταση όλων των φαρμάκων που παίρνει ένας ηλικιωμένος. Αν κάποιο δεν προσφέρει πλέον όφελος ή έχει κινδύνους, τότε σταματά. Αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται σε συνεργασία γιατρού, φαρμακοποιού και του ίδιου του ασθενούς, πάντα με γνώμονα την ποιότητα ζωής.

   Εν κατακλείδι, ο κ. Παπαζήσης ανέφερε ότι η πολυφαρμακία είναι ένα σύνθετο αλλά διαχειρίσιμα φαινόμενο προσθέτοντας ότι: "Η εξατομικευμένη φροντίδα, η συνεχιζόμενη ανασκόπηση της αγωγής και η ενημέρωση του ασθενούς είναι βασικά εργαλεία για την ορθή διαχείρισή της, με σκοπό τη βελτίωση της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας της θεραπείας στους ηλικιωμένους".