"Τα μικροπλαστικά είναι μεγάλο πρόβλημα"

Γράφει ο Andrew Jacobs

Έχουν περάσει πάνω από 50 χρόνια από τότε που ο Dustin Hoffman στην ταινία "The Graduate" μαθαίνει για το μονοπάτι που οδηγεί στην ευημερία. "Τα πλαστικά!", του λέει ο κ. McGuire: "Τα πλαστικά είναι το μέλλον".

Πράγματι, τα πλαστικά άλλαξαν τον ρου της καθημερινότητας: Η τεράστια γκάμα φθηνών, ανθεκτικών πλαστικών προϊόντων έχει βελτιώσει τη ζωή μας. Το πρόβλημα είναι ότι τα πλαστικά "ζουν" παντοτινά και πολύ μικρός αριθμός τους πάει για ανακύκλωση. Τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν πως το μεγαλύτερο μέρος των 400 εκατ. μετρικών τόνων που παράγονται ετησίως –διπλάσια ποσότητα από το 2000– θα παραμείνει στη Γη υπό κάποια μορφή, καθότι τα πλαστικά διασπώνται.

Πριν από 20 χρόνια ο Richard Thompson, βιολόγος των θαλασσών, διαπίστωσε ότι υπάρχει ανησυχητική συσσώρευση πλαστικών σωματιδίων στους βιοτόπους των ωκεανών‧ για να περιγράψει τα συγκεκριμένα σωματίδια, επινόησε τον όρο "μικροπλαστικά". Από τότε αυτά εντοπίζονται παντού: από απομακρυσμένες βουνοκορφές και την Αρκτική μέχρι τους βυθούς των ωκεανών.

Στη δεκαετία που ακολούθησε οι επιστήμονες άρχισαν να εντοπίζουν μικροπλαστικά σε έμβια όντα – ανάμεσά τους και τα θαλασσινά που φτάνουν στο τραπέζι μας. Πιο πρόσφατα εντοπίστηκαν μικροπλαστικά και στο ανθρώπινο σώμα: σε πνεύμονες, αίμα, κόπρανα, ακόμα και στο μητρικό γάλα. Το 2021 Ιταλοί ερευνητές εντόπισαν για πρώτη φορά μικροπλαστικά στον ανθρώπινο πλακούντα.

Το "Plastic People", ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία των Ben Addelman και Ziya Tong, εστιάζει στις επιστήμες που μελετούν τα μικροπλαστικά και καταλήγει σε ένα δυσοίωνο συμπέρασμα: δεν γίνεται να αγνοήσουμε τους κινδύνους που ελλοχεύουν από τους ρύπους των πλαστικών. Η ταινία, που έκανε πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου SXSW στο Όστιν του Τέξας τον Μάρτιο του 2024, ακολουθεί σε έξι χώρες τούς ερευνητές μικροπλαστικών‧ επιπλέον, παρουσιάζει δύο Τούρκους επιστήμονες που αναφέρουν ότι προσφάτως ανακάλυψαν μικροπλαστικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο – ορισμένα βρέθηκαν "σφηνωμένα" στον ιστό καρκινικών όγκων.

"Θεωρώ ότι οι επιπτώσεις των μικροπλαστικών στον ανθρώπινο οργανισμό θα είναι από τα κυρίαρχα ζητήματα έρευνας τα επόμενα χρόνια σε επίπεδο υγείας και περιβάλλοντος", σημειώνει ο Rick Smith, πρόεδρος του Καναδικού Ινστιτούτου για το Κλίμα και ένας από τους παραγωγούς του ντοκιμαντέρ. "Δεν έχει σημασία εάν είσαι πλούσιος ή φτωχός – δεν υπάρχει τρόπος να προστατευθείς από αυτό το νέο είδος ρύπανσης".

Τα μικροπλαστικά, σωματίδια μεγέθους μικρότερου των 5 χιλιοστών, που μπορούν να γίνουν αντιληπτά με γυμνό μάτι, δεν πρέπει να τα συγχέουμε με τα νανοπλαστικά, που είναι μικρότερα από έναν κόκκο σκόνης και συχνά αποτελούν υποπροϊόν της παραγωγής πλαστικών. Η έρευνα σχετικά με τις πιθανές επιπτώσεις των νανοπλαστικών στην υγεία βρίσκεται ακόμη σε πολύ πρώιμα στάδια.

Όσον αφορά τα μικροπλαστικά, μελέτη που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Environmental Science & Technology" το 2022 κατέδειξε ότι οι ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου είχαν σημαντικά υψηλότερη ποσότητα μικροπλαστικών στα κόπρανά τους σε σύγκριση με εκείνους που δεν έπασχαν από τη νόσο. Μελέτη του Πανεπιστημίου της Χαβάης κατέγραψε αύξηση των περιπτώσεων όπου εντοπίζονται μικροπλαστικά στον πλακούντα των νέων μητέρων.

Άλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε στο "New England Journal of Medicine" διαπίστωσε ότι άνθρωποι με μικροπλαστικά στο καρδιαγγειακό τους σύστημα διέτρεχαν αυξημένο κίνδυνο να υποστούν καρδιακή προσβολή και εγκεφαλικό επεισόδιο.

Η Nienke Vrisekoop, ερευνήτρια στο Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο Ουτρέχτης στην Ολλανδία, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που έρχονται σε επαφή με τα μικροπλαστικά πεθαίνουν τρεις φορές πιο γρήγορα από αυτά που δεν έρχονται σε επαφή. Ανέφερε, ακόμα, ότι το πολυστυρένιο, που χρησιμοποιείται συνήθως για την παραγωγή υλικών συσκευασίας, είναι ιδιαίτερα τοξικό για τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος.

Μελέτη άλλης Ολλανδής ερευνήτριας, της Barbro Melgert, κατέληξε στο ότι τα μικροπλαστικά ανέστειλαν την ανάπτυξη των πνευμονικών δομών που "καλλιέργησε" στο εργαστήριό της. Η Melgert, αναπνευστική ανοσολόγος, διευκρινίζει ότι το νάιλον αποδείχθηκε ιδιαίτερα βλαβερό για τους πνεύμονες. Η ίδια προσπαθεί να κατανοήσει πώς τα μικροπλαστικά επηρεάζουν τα κύτταρα. Θεωρεί ότι η βλάβη μάλλον σχετίζεται με ορισμένες χημικές ουσίες που υπάρχουν στα πλαστικά και μπορούν να απορροφηθούν από τον ανθρώπινο οργανισμό.

Η ίδια σημειώνει ότι σε προηγούμενες έρευνες που έγιναν σε εργάτες εργοστασίων νάιλον φάνηκαν εκτεταμένες βλάβες στους πνεύμονες όσων εκτέθηκαν σε μεγάλες ποσότητες σωματιδίων νάιλον.

"Τα ξένα σωματίδια (αμίαντος, σκόνη άνθρακα, καπνός τσιγάρου) δημιουργούν προβλήματα στην υγεία του ανθρώπου", αναφέρει. "Εάν δεχτούμε ότι τα σωματίδια είναι οργανικά και μπορούν να αφομοιωθούν, τότε το σώμα μπορεί εντέλει να τα διασπάσει και να τα αποβάλει", τονίζει η Melgert. "Όμως το πλαστικό είναι άλλη υπόθεση. Μπορεί να επικαθίσει και να παραμείνει στον πνεύμονα".

Το ίδιο ίσως συμβαίνει με τα μικροπλαστικά που εντοπίζονται στον εγκέφαλο. Την ανακάλυψη αυτή –αναμφισβήτητα η πιο σημαντική αποκάλυψη του ντοκιμαντέρ– έκαναν δύο Τούρκοι ερευνητές: ο Sedat Gündogdu, βιολόγος, και ο Emrah ²eltikçi, νευροχειρουργός.

Ο Gündogdu μελετά τη μικροπλαστική ρύπανση από το 2016. Έχει συνεργαστεί σε δεκάδες μελέτες που τεκμηριώνουν ότι τα μικροπλαστικά εντοπίζονται στην αλιεία, στο έδαφος, στο αλάτι που χρησιμοποιούμε στο σπίτι μας κ.ο.κ. Κάθε νέα ανακάλυψη είναι όλο και πιο δυσοίωνη.

Ήταν θέμα χρόνου, σημειώνει χαρακτηριστικά, να εντοπίσουμε μικροπλαστικά στον ανθρώπινο εγκέφαλο. "Είναι τρομακτικό, αλλά δεν εκπλήσσει".
Από τα 15 δείγματα που έχουν εξεταστεί μέχρι στιγμής, έχουν εντοπιστεί έξι πλαστικά σωματίδια σε ιστούς δύο ασθενών με καρκινικούς όγκους, σημειώνει ο Gündogdu. Δεν είναι σαφές πώς έφτασαν τα σωματίδια στον εγκέφαλο, αλλά, δεδομένης της ύπαρξης μικροπλαστικών στο αίμα, το πιθανότερο είναι ότι έφτασαν μέσω των αγγείων.

Η Tong ελπίζει ότι το "Plastic People" μπορεί να φέρει μια αλλαγή, όπως το βιβλίο "Σιωπηλή Άνοιξη", που πρωτοεκδόθηκε το 1962 και κατέδειξε πόσο βλαβερά είναι τα εντομοκτόνα για τον άνθρωπο, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί η κυκλοφορία του DDT.

Σε επίπεδο ατομικής ευθύνης, αυτό σημαίνει ότι οι καταναλωτές πρέπει να μειώσουν την κατανάλωση πλαστικών μίας χρήσης, τα οποία αποτελούν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής πλαστικών.

"Οφείλουμε επίσης να πείσουμε τους πολιτικούς ηγέτες να αναλάβουν δράσεις σε ρυθμιστικό πλαίσιο για να περιοριστεί η χρήση των πλαστικών", τονίζει η Tong. "Δεν χρειαζόμαστε κάποια συγκλονιστική νέα εφεύρεση για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα", σημειώνει. "Απλώς να χρησιμοποιούμε λιγότερο πλαστικό".

*O Andrew Jacobs είναι δημοσιογράφος των "New York Times" για θέματα ατομικής υγείας.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 9 Μαρτίου 2024 στους "The New York Times".

© 2024 The New York Times Company