Υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα: Γιατί είναι τόσο επικίνδυνα

Γράφει η Βίκυ Κουρλιμπίνη

Όλο και περισσότερα στοιχεία έρχονται στο φως για τους κινδύνους που προκαλούν στην υγεία μας τα υπερ-επεργασμένα τρόφιμα. Το καμπανάκι χτυπά όλο και πιο συχνά. Πρόσφατη έρευνα, για την οποία συλλέχθηκαν στοιχεία από σχεδόν 10 εκατομμύρια ανθρώπους και δημοσιεύτηκε στον ιατρικό ιστότοπο British Medical Journal, συνέδεε τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα (UPF) με 32 βλαβερές συνέπειες για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων του υψηλότερου κινδύνου καρδιακών παθήσεων, καρκίνου, διαβήτη τύπου 2, επιβαρυμένης ψυχικής υγείας και πρόωρου θανάτου.

Πιο συγκεκριμένα, τα στοιχεία έδειξαν ότι η υψηλότερη πρόσληψη υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων (UPF) συσχετίστηκε με περίπου:

• 50% αυξημένο κίνδυνο θανάτου από καρδιαγγειακή νόσο,

• 48% έως 53% υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης άγχους και κοινών ψυχικών διαταραχών

• 22% αυξημένο κίνδυνο κατάθλιψης

• 21% μεγαλύτερο κίνδυνο θανάτου από οποιαδήποτε αιτία και

• 12% μεγαλύτερο κίνδυνο για διαβήτη τύπου 2.

Υπήρξαν επίσης στοιχεία που συσχετίζουν την κατανάλωση των τροφίμων αυτών με την εμφάνιση άσθματος, διαταραχών της γαστρεντερικής υγείας, ορισμένων καρκίνων και καρδιομεταβολικών παραγόντων κινδύνου, όπως υψηλά λίπη στο αίμα και χαμηλά επίπεδα "καλής" χοληστερόλης, αν και οι ερευνητές σημειώνουν ότι τα στοιχεία για αυτές τις συνδέσεις παραμένουν περιορισμένα.

Τι σημαίνει υπερ-επεξεργασμένο τρόφιμο

Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν μια κατηγορία προϊόντων διατροφής που έχουν υποστεί εκτεταμένη βιομηχανική επεξεργασία. Αυτά τα τρόφιμα είναι συνήθως πλούσια σε πρόσθετα, τεχνητές ουσίες, χημικά και συντηρητικά και έχουν χάσει σημαντικό μέρος των θρεπτικών τους συστατικών κατά τη διαδικασία παραγωγής. Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν πολλά καθημερινά τρόφιμα που καταναλώνονται ευρέως, όπως τα αναψυκτικά, τα έτοιμα γεύματα, τα σνακ, τα επεξεργασμένα κρέατα (π.χ. λουκάνικα, ζαμπόν) και τα διάφορα γλυκίσματα και σνακ που βρίσκουμε στα ράφια των σούπερ-μάρκετ.

Η βασική διαφορά ανάμεσα στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα και σε άλλα επεξεργασμένα τρόφιμα είναι το επίπεδο επεξεργασίας και τα πρόσθετα συστατικά. Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα περιέχουν ουσίες που δεν συναντάμε φυσικά στη διατροφή μας, όπως τεχνητές γεύσεις, χρώματα, γλυκαντικά και συντηρητικά που σκοπεύουν να αυξήσουν τη διάρκεια ζωής τους και να βελτιώσουν τη γεύση και την υφή. Αυτό τα καθιστά εύγευστα, φθηνά και βολικά για τον καταναλωτή, αλλά ταυτόχρονα ιδιαίτερα επικίνδυνα για την υγεία.

Ποια τρόφιμα θεωρούνται υπερ-επεξεργασμένα

Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση NOVA, τα τρόφιμα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες με βάση το επίπεδο επεξεργασίας τους. Στην τέταρτη και πιο επικίνδυνη κατηγορία ανήκουν τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα. Παραδείγματα τέτοιων τροφίμων περιλαμβάνουν:

• Αναψυκτικά και ποτά με ζάχαρη ή τεχνητά γλυκαντικά (όπως κόλα και ενεργειακά ποτά)

• Προϊόντα αρτοποιίας μεγάλης διάρκειας (κρουασάν, κέικ, μπισκότα)

• Τυποποιημένα σνακ (πατατάκια, σνακ δημητριακών)

• Επεξεργασμένα κρέατα (λουκάνικα, μπέικον, ζαμπόν)

• Έτοιμα γεύματα (κατεψυγμένα γεύματα, πίτσες, πίτες)

• Δημητριακά πρωινού με ζάχαρη

• Γλυκίσματα και επιδόρπια (σοκολάτες, μπάρες ενέργειας)

• Αλλαντικά και κονσέρβες κρέατος ή ψαριού

Αυτά τα τρόφιμα μπορεί να φαίνονται πρακτικά και νόστιμα, αλλά συχνά περιέχουν υψηλές ποσότητες αλατιού, ζάχαρης, κορεσμένων και τρανς λιπαρών, τα οποία συνδέονται με πλήθος αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία.

Γιατί είναι επικίνδυνα

Η συνεχής κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων συνδέεται άμεσα με την αύξηση πολλών χρόνιων ασθενειών και προβλημάτων υγείας. Η αυξημένη πρόσληψη ζάχαρης, αλατιού και κακών λιπαρών από τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα επηρεάζει τον μεταβολισμό, την καρδιακή λειτουργία και την υγεία του εγκεφάλου, αυξάνοντας τον κίνδυνο για παχυσαρκία, καρδιοπάθειες, διαβήτη τύπου 2 και υπέρταση.

Παχυσαρκία και μεταβολικά προβλήματα: Έρευνες έχουν δείξει ότι τα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα είναι μία από τις κύριες αιτίες της αυξημένης παχυσαρκίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Το πρόβλημα εντοπίζεται κυρίως στις αυξημένες ποσότητες προστιθέμενης ζάχαρης και λιπαρών, οι οποίες συμβάλλουν στη θερμιδική υπερκατανάλωση χωρίς να προσφέρουν αίσθημα κορεσμού. Με τον καιρό, η συνεχής κατανάλωση αυτών των τροφίμων προκαλεί αύξηση του σωματικού βάρους και σχετικές επιπλοκές, όπως αντίσταση στην ινσουλίνη και διαβήτη.

Καρδιαγγειακές νόσοι: Η υπερβολική πρόσληψη νατρίου από τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη υπέρτασης, η οποία με τη σειρά της αυξάνει τον κίνδυνο για καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια. Παράλληλα, τα τρανς λιπαρά, τα οποία χρησιμοποιούνται σε πολλά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα για να διατηρούνται φρέσκα και τραγανά, έχουν συνδεθεί με αυξημένα επίπεδα κακής χοληστερόλης (LDL) και μειωμένα επίπεδα καλής χοληστερόλης (HDL), επιβαρύνοντας την καρδιακή λειτουργία.

Σύνδεση με καρκίνο και άλλα νοσήματα: Ένας από τους πιο ανησυχητικούς κινδύνους που συνδέονται με την κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων είναι η πιθανή σχέση τους με τον καρκίνο. Πολλές μελέτες τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει μια ανησυχητική σύνδεση ανάμεσα στην κατανάλωση αυτών των τροφίμων και την εμφάνιση διαφόρων μορφών καρκίνου.

Μελέτες έχουν επιβεβαιώσει ότι τα άτομα που καταναλώνουν συχνά υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου. Έρευνα που δημοσιεύτηκε στο British Medical Journal το 2018 παρακολούθησε πάνω από 100.000 άτομα και βρήκε ότι, για κάθε 10% αύξηση στην κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφίμων, ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου αυξανόταν κατά 12%. Ορισμένοι από τους λόγους για αυτή τη σύνδεση είναι τα χημικά πρόσθετα, τα συντηρητικά και οι καρκινογόνες ουσίες που δημιουργούνται κατά την επεξεργασία των τροφίμων (π.χ. ακρυλαμίδιο σε τρόφιμα που έχουν υποστεί υψηλή θερμοκρασία).

Διαβήτης τύπου 2 και μεταβολικό σύνδρομο: Η υπερβολική κατανάλωση ζάχαρης και επεξεργασμένων υδατανθράκων που περιέχονται στα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα έχει συνδεθεί με την ανάπτυξη διαβήτη τύπου 2 και μεταβολικού συνδρόμου. Τα υπερ-επεξεργασμένα τρόφιμα προκαλούν ταχεία αύξηση της γλυκόζης στο αίμα, οδηγώντας σε συχνές αυξομειώσεις των επιπέδων της ινσουλίνης, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε αντίσταση στην ινσουλίνη και τελικά σε διαβήτη.

Εντερικά προβλήματα: Η χαμηλή θρεπτική αξία και η έλλειψη φυτικών ινών στα υπερεπεξεργασμένα τρόφιμα επηρεάζουν αρνητικά την υγεία του εντέρου. Το έντερο είναι κρίσιμος παράγοντας για το ανοσοποιητικό σύστημα και τη γενική υγεία και η κακή του λειτουργία μπορεί να οδηγήσει σε φλεγμονές, πεπτικά προβλήματα, ακόμα και σε αυξημένο κίνδυνο για καρκίνο του παχέος εντέρου.