Φάρµακα µακράς δράσης µπορεί να φέρουν επανάσταση στην πρόληψη και θεραπεία του HIV

Γράφει η Apoorva Mandavilli

Ένα χάπι που ο ασθενής λαμβάνει μία φορά την εβδομάδα. Μία ένεση που χορηγείται κατ’ οίκον μία φορά τον μήνα. Ακόμα κι ένα εμβόλιο που χορηγείται εντός κλινικής κάθε έξι μήνες.

Τα επόμενα 5-10 χρόνια αυτές ενδέχεται να είναι οι διαθέσιμες επιλογές για την πρόληψη ή τη θεραπεία του HIV. Αντί για φάρμακα που πρέπει να λαμβάνει ο ασθενής σε καθημερινή βάση, οι επιστήμονες είναι κοντά στο να προτείνουν εναλλακτικές λύσεις μακράς δράσης – ακόμα, είναι πιθανό ότι πλησιάζουμε το σημείο εκείνο όπου ο HIV θα χρήζει θεραπείας μόνο δύο φορές τον χρόνο, γεγονός αδιανόητο κατά τις πιο σκοτεινές δεκαετίες της εν λόγω επιδημίας.

"Αυτή η περίοδος θα αποτελέσει το επόμενο κύμα καινοτομίας: νέας γενιάς προϊόντα που θα ανταποκρίνονται στις ανθρώπινες ανάγκες, ιδίως σε επίπεδο πρόληψης, με τρόπους που δεν είχαμε ποτέ στη διάθεσή μας έως τώρα", σημείωσε ο Mitchell Warren, εκτελεστικός διευθυντής της οργάνωσης για την πρόληψη του HIV, AVAC.

Με τις θεραπείες μακράς δράσης, ο ασθενής δεν θα πρέπει να θυμάται σε καθημερινή βάση να παίρνει ένα χάπι για την πρόληψη ή τη θεραπεία του HIV. Και, για ορισμένους ασθενείς, τα νέα φάρμακα μπορεί να μειώσουν τις συνέπειες του στίγματος της νόσου, που αποτελεί εμπόδιο στη θεραπεία.

"Το να μη χρειάζεται οι ασθενείς να θυμούνται ότι πρέπει να πάρουν αγωγή κάθε πρωί είναι κάτι που αλλάζει τη ζωή τους", αναφέρει η Δρ Rachel Bender Ignacio, διευθύντρια του UW Positive του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, ενός κλινικού ερευνητικού κέντρου εξειδικευμένου στη θεραπεία του HIV. "Το ότι πρέπει να παίρνουν υποχρεωτικά το χάπι τους κάθε πρωί τούς "κοστίζει” ψυχικά‧ τους αποθαρρύνει από το να το λαμβάνουν".

Τα φάρμακα μακράς δράσης μπορεί να αποδειχθούν σωτήρια ακόμα και σε "απομονωμένους" πληθυσμούς: ασθενείς που δεν έχουν εύκολα πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας ή που δυσκολεύονται να παίρνουν χάπια σε καθημερινή βάση επειδή δεν έχουν μόνιμη κατοικία ή μεταφορικό μέσο, άτομα εξαρτημένα από ουσίες, ψυχικά ασθενείς ή που υφίστανται κοινωνικές διακρίσεις και στιγματίζονται.

Το 2022, σχεδόν 30 χρόνια μετά την έλευση της συνδυασμένης αντιρετροϊκής θεραπείας, περισσότερα από 9 εκατομμύρια από τα 39 εκατομμύρια άτομα που πάσχουν από HIV παγκοσμίως δεν παίρνουν αγωγή. Το 2022 περίπου 630.000 άνθρωποι πέθαναν από ασθένειες που σχετίζονται με το AIDS.

Ακόμα και στις Ηνωμένες Πολιτείες, περίπου το ένα τρίτο των ατόμων που έχουν διαγνωστεί με HIV δεν ακολουθεί σταθερή αγωγή, ώστε ο ιός να τεθεί υπό έλεγχο. "Ακόμη δεν έχουμε λύσει τα υποκείμενα αυτά προβλήματα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας", αναφέρει ο Gregg Gonsalves, επί χρόνια ακτιβιστής σε ζητήματα που αφορούν τον HIV και επιδημιολόγος στη Σχολή Δημόσιας Υγείας του Yale.

"Μπορεί να ενθουσιαζόμαστε με τις επιστημονικές και κλινικές εξελίξεις" των φαρμάκων μακράς δράσης, πρόσθεσε. "Όμως, για πολλούς ασθενείς, οι εξελίξεις αυτές αποτελούν μακρινό όνειρο".

Ενδεικτική του ενθουσιασμού που επικρατεί όσον αφορά τους συνδυασμούς φαρμάκων μακράς δράσης ήταν η εκτεταμένη αναφορά σε αυτά στο Συνέδριο για τους Ρετροϊούς και τις Ευκαιριακές Λοιμώξεις στο Ντένβερ τον Μάρτιο. Η ετήσια αυτή συνάντηση έχει αποτελέσει πρόσφορο έδαφος για επιστημονικές ανακαλύψεις, καθώς και για πολλές στιγμές-ορόσημα για την αντιμετώπιση του HIV‧ χαρακτηριστική περίπτωση ήταν το Συνέδριο του 1996, όταν οι ερευνητές κατέδειξαν ότι ένα κοκτέιλ φαρμάκων μπορούσε να καταστείλει τον ιό.

Στο φετινό Συνέδριο παρουσιάστηκαν δεκάδες μελέτες για κοκτέιλ φαρμάκων μακράς δράσης. (Οι περισσότεροι συνδυασμοί τέτοιων φαρμάκων πλησιάζουν πολύ κοντά στην πρόληψη και τη θεραπεία του HIV, μάλιστα παρόμοια σχήματα τέτοιων φαρμάκων που αντιμετωπίζουν τη φυματίωση, την ηπατίτιδα Β και την ηπατίτιδα C φτάνουν και αυτά πολύ κοντά στον στόχο της πρόληψης και θεραπείας.)

Μια θεραπεία μακράς δράσης είναι το Cabenuva – πρόκειται για δύο ενέσεις που χορηγούνται κάθε δεύτερο μήνα και διατίθενται σε ευρεία κυκλοφορία εδώ και περίπου τρία χρόνια. Στις ΗΠΑ κοστίζει πάνω από 39.000 δολάρια ετησίως – ελάχιστοι ασθενείς είναι σε θέση να καταβάλουν αυτό το ποσό. Ακόμα και στην περίπτωση μεγάλης έκπτωσης, η συγκεκριμένη θεραπεία είναι οικονομικά απλησίαστη για πολλούς ασθενείς που ζουν σε χώρες με χαμηλό εισόδημα.

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί ερευνητές στο Συνέδριο υπήρξαν ιδιαιτέρως αισιόδοξοι με τα αποτελέσματα μιας μελέτης που κατέδειξε ότι το Cabenuva ήταν πιο αποτελεσματικό από ό,τι τα χάπια που λαμβάνονται σε καθημερινή βάση ως προς τον έλεγχο του HIV ακόμα και σε περιπτώσεις ασθενών που συνήθως δυσκολεύονται να λαμβάνουν τακτικά αγωγή.

"Ας αναλογιστούμε πόσες δυσκολίες αντιμετωπίζουν ορισμένοι ασθενείς – είναι μεγάλη υπόθεση να τους προσφέρουμε νέα μέσα που μπορεί να βοηθήσουν στην καταστολή του ιού", τόνισε η Δρ Kimberly Smith, επικεφαλής της έρευνας και ανάπτυξης της ViiV Healthcare, η οποία παρασκευάζει ένα από τα συστατικά του Cabenuva.

Τα φάρμακα μακράς δράσης μπορεί να είναι χρήσιμα ακόμα και στην περίπτωση παιδιών που έχουν προσβληθεί από HIV. Παγκοσμίως, μόνο περίπου τα μισά παιδιά που έχουν διαγνωστεί με HIV λαμβάνουν αγωγή.

Αυτό οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη φαρμάκων ειδικά για παιδιά, εξήγησε ο Δρ Charles Flexner, ειδικός στον HIV στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, σε μελέτη που παρουσίασε σε Συνέδριο στο Ντένβερ.

"Με τα σκευάσματα μακράς δράσης, αυτό δεν θα ισχύει πια", επισήμανε. "Τα παιδιά θα μπορούν να χρησιμοποιούν το ίδιο σκεύασμα όπως οι ενήλικες, απλώς με διαφορετική δοσολογία".

Οι περισσότερες ενέσεις μακράς δράσης περιέχουν νανοκρυστάλλους φαρμάκου που αιωρούνται σε υγρό. Τα χάπια, αντίθετα, που χορηγούνται από το στόμα χρειάζεται να περάσουν από το στομάχι και τον εντερικό σωλήνα προτού εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος. Τα λεγόμενα depot shots στέλνουν τα φάρμακα κατευθείαν στο αίμα. Ωστόσο η ουσία τους απελευθερώνεται με εξαιρετική βραδύτητα – χρειάζονται εβδομάδες ή και μήνες.

Ορισμένα αντιψυχωσικά depot χορηγούνται κάθε δύο έως οκτώ εβδομάδες και το αντισυλληπτικό Depo-Provera χορηγείται μία φορά κάθε τρεις μήνες. Το Cabenuva – που είναι συνδυασμός καμποτεγκραβίρης, η οποία παρασκευάζεται από τη ViiV Healthcare (η οποία ανήκει –πλειοψηφικά– στην GSK), και ριλπιβιρίνης της Janssen, χορηγείται ενέσιμα στους γλουτιαίους μυς κάθε δύο μήνες για τη θεραπεία του HIV.

Η καμποτεγκραβίρη, που χορηγήθηκε υποδόρια στην περιοχή του στομάχου, προκάλεσε περισσότερους μώλωπες και εξανθήματα από ό,τι στους γλουτούς‧ μάλιστα ορισμένοι ασθενείς ανέπτυξαν οζίδια που διατηρήθηκαν για εβδομάδες ή και μήνες. Με τις ενέσεις στους γλουτιαίους "δεν φαίνεται τίποτα", δήλωσε ο Smith. "Αισθάνεστε ενόχληση μόνο για λίγες ημέρες και έπειτα συνεχίζετε τη ζωή σας".

Η ViiV προσπαθεί να αναπτύξει μια έκδοση του Cabotegravir που θα χορηγείται κάθε τέσσερις μήνες και, τελικά, μία φορά κάθε έξι μήνες. Η εταιρεία στοχεύει να φέρει στην αγορά την τετράμηνη έκδοση για την πρόληψη του HIV το 2026 και για τη θεραπεία το 2027.

Ωστόσο η ενέσιμη εκδοχή του φαρμάκου στους μυς αποτελεί πρόβλημα στην περίπτωση ατόμων με μεγάλο σωματικό λίπος ή εμφυτεύματα σιλικόνης στους γλουτούς, όπως ορισμένες τρανς γυναίκες. Υπάρχουν ενέσεις νέας γενιάς που βρίσκονται σε στάδιο ανάπτυξης και χορηγούνται υποδόρια, οι οποίες μπορούν να λύσουν το πρόβλημα.

Η λενακαπαβίρη της Gilead μπορεί να χορηγηθεί ως υποδόρια ένεση στο στομάχι μία φορά κάθε έξι μήνες, αλλά μέχρι στιγμής έχει εγκριθεί μόνο για άτομα με HIV που είναι ανθεκτικά σε άλλα φάρμακα. Το φάρμακο βρίσκεται σε στάδιο προχωρημένων δοκιμών ως πρόληψη μακράς δράσης για τον HIV σε διάφορες ομάδες πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των cisgender γυναικών.

Η λενακαπαβίρη δοκιμάζεται επίσης ως θεραπεία υπό μορφή χαπιού που χορηγείται μία φορά την εβδομάδα σε συνδυασμό με ένα άλλο φάρμακο, την ισλατραβίρη, που παρασκευάζεται από τη Merck. Το να υπάρχουν πολλαπλές θεραπείες με φάρμακα μακράς δράσης είναι ιδανικό, "κατ’ αυτόν τον τρόπο οι άνθρωποι έχουν στ’ αλήθεια δυνατότητα να επιλέγουν μεταξύ μιας γκάμας θεραπειών προσαρμοσμένων στις ανάγκες τους", σημειώνει ο Δρ Jared Baeten, αντιπρόεδρος της Gilead.

Για να είναι η θεραπεία πραγματικά προσιτή σε όλους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ενδέχεται να ζουν μακριά από τα κέντρα υγειονομικής περίθαλψης, οι ερευνητές πρέπει να ανακαλύψουν μια ένεση μακράς δράσης που να μπορούν να χορηγούν οι ίδιοι οι ασθενείς στους εαυτούς τους, αναφέρουν ειδικοί.

Μια ερευνητική ομάδα επικεντρώνεται ακριβώς σε αυτό και, με την υποστήριξη της παγκόσμιας πρωτοβουλίας για την υγεία Unitaid, σχεδιάζει να τη διαθέσει σε χώρες με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα.

"Το συναρπαστικό στην όλη υπόθεση είναι ότι με τον ρυθμό που αναπτύσσεται η συγκεκριμένη θεραπεία πιθανόν θα αποφευχθεί το φαινόμενο της "διάχυσης”, ώστε να φτάσει στις ομάδες του πληθυσμού που το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη", εξηγεί η Δρ Bender Ignacio, σημειώνοντας ότι οι πιο εύπορες χώρες συνήθως φροντίζουν να αποκτούν πρώτες πρόσβαση στις νέες θεραπείες. Η ίδια είναι επικεφαλής της μελέτης.

Τα συστατικά των φαρμάκων έχουν λάβει έγκριση το καθένα ξεχωριστά, για τον λόγο αυτό η Bender Ignacio εκτιμά ότι οι ενέσεις θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμες για τη θεραπεία του HIV σε λιγότερο από πέντε χρόνια.

Πολλά από τα συστατικά, συμπεριλαμβανομένων εκείνων στη μελέτη της Bender Ignacio, μπορούν να προσαρμοστούν για την πρόληψη του HIV. Προς το παρόν υπάρχουν διαθέσιμες μονάχα τρεις επιλογές: δύο τύποι καθημερινών χαπιών και το cabotegravir της ViiV, το οποίο χορηγείται ενέσιμα στους γλουτούς μία φορά κάθε δύο μήνες.

"Η πρόληψη ήταν αυτό στο οποίο υστερούσαμε όσον αφορά την αντιμετώπιση του AIDS την τελευταία δεκαετία", υπογραμμίζει ο Warren της AVAC.

*Η Apoorva Mandavilli είναι δημοσιογράφος με ειδίκευση στην επιστήμη και την παγκόσμια υγεία.
 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στις 18 Απρίλιου 2024 στους "The New York Times".
 

© 2024 The New York Times Company