Ασπαρτάμη: Πόσο βλαβερή μπορεί να είναι; Αλήθειες και μύθοι για το γλυκαντικό που βρίσκεται σε πάνω από έξι χιλιάδες τρόφιμα

Της Βίκυς Κουρλιμπίνη

Η ασπαρτάμη είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα "ολιγοθερμιδικά" ή "μη θερμιδογόνα" ή "έντονης γλυκύτητας" γλυκαντικά που προστίθενται ως υποκατάστατα της ζάχαρης σε τρόφιμα και ποτά, απόlightκαιzeroαναψυκτικά, μέχρι σε δημητριακά και τσίχλες χωρίς ζάχαρη. Πάνω από έξι χιλιάδες τρόφιμα υπολογίζεται ότι περιέχουν ασπαρτάμη.

Το γλυκαντικό έχει πολλές φορές βρεθεί στο επίκεντρο των ερευνών αναφορικά με το εάν είναι επιβλαβές για την υγεία, όμως το ότι αναμένεται να καταχωρηθεί ως "πιθανώς καρκινογόνο για τον άνθρωπο" για πρώτη φορά από τον Διεθνή Οργανισμό Έρευνας για τον Καρκίνο (IARC), τον ερευνητικό βραχίονα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για τον καρκίνο έχει δημιουργήσει- όπως είναι αναμενόμενο- μεγάλη ανησυχία τους καταναλωτές.

Η επίσημη ανακοίνωση του IARC αναμένεται στις 14 Ιουλίου, μαζί με ένδειξη των επιτρεπόμενων δόσεων.

200 φορές πιο γλυκιά από την ζάχαρη

Η ασπαρτάμη συντίθεται από δύο αμινοξέα (δομικά συστατικά των πρωτεϊνών), το ασπαρτικό οξύ και τη φαινυλαλανίνη. Αποδίδει 4 θερμίδες ανά γραμμάριο, αλλά έχει πολύ έντονη γλυκαντική δράση, οπότε προστίθεται σε πολύ μικρές ποσότητες και τελικά προσδίδει ελάχιστες θερμίδες. Είναι χαρακτηριστικό πως η ασπαρτάμη είναι περίπου 200 φορές πιο γλυκιά από τη ζάχαρη.

Εξαιτίας αυτής της ιδιότητας συχνά προτείνεται η χρήση της στη θέση της ζάχαρης στα άτομα που θέλουν να μειώσουν ή να διατηρήσουν το βάρος τους ή που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη.

Το "όριο" ασφαλείας

Η τιμή Αποδεκτής Ημερήσιας Πρόσληψης (Acceptable Daily Intake- ADI) για την ασπαρτάμη έχει οριστεί στα 40 mg ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα (από την Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Κοινή Επιτροπή για τα Πρόσθετα Τροφίμων του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και του Οργανισμού Γεωργίας) και στα 50 mg/κιλό/ημέρα από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ.

Η χρήση της εγκρίθηκε για πρώτη φορά στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1980, ενώ το 1994 οι ευρωπαϊκές υπηρεσίες ενέκριναν επίσης τη χρήση της σε τρόφιμα. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γνωστή με τον κωδικό E 951.

Η ασπαρτάμη έχει αξιολογηθεί πολλές φορές μετά την αρχική έγκριση της. Από το 2000 και μετά, η Ευρωπαϊκή Επιστημονική Επιτροπή για τα Τρόφιμα και η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA), αξιολόγησαν και επιβεβαίωσαν την ασφάλεια της ασπαρτάμης με αναφορές τους το 2002, το 2006, το 2009, το 2011 και το 2013.

Το 2013 (https://www.efsa.europa.eu/en/press/news/131210), επιστημονικοί εμπειρογνώμονες της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων είχαν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι το τεχνητό γλυκαντικό δεν ενέχει κανένα κίνδυνο για την ασφάλεια των καταναλωτών. Όπως αναφερόταν χαρακτηριστικά, η υπάρχουσα Αποδεκτή Ημερήσια Πρόσληψη των 40mg ανά κιλό σωματικού βάρους ανά ημέρα είναι ασφαλής για τον γενικό πληθυσμό.

Το 2021, η EFSA εντοπίζει την ανάγκη για πρόσθετα δεδομένα για την επαναξιολόγηση του άλατος της ασπαρτάμης-ακεσουλφάμης και της νεοτάμης, μεταξύ άλλων γλυκαντικών.

Η σύνδεση με τον καρκίνο

Όμως μια πρόσφατη γαλλική μελέτη (2022) σε 102 χιλιάδες συμμετέχοντες, που είχε δημοσιευτεί το ιατρικό περιοδικό PLoS Medicin, ανέφερε πως τα άτομα με μεγάλη κατανάλωση τεχνητών γλυκαντικών και ιδιαίτερα ασπαρτάμης και ακεσουλφάμης καλίου είχαν 13% υψηλότερο κίνδυνο για καρκίνο σε διάστημα 8 ετών από εκείνους, που δεν κατανάλωναν αυτές τις γλυκαντικές ουσίες.

Η υψηλότερη κατανάλωση ασπαρτάμης συσχετίστηκε με 22% αυξημένο κίνδυνο για συνολικό καρκίνο και 15% αυξημένο κίνδυνο καρκίνου, που σχετίζεται με την παχυσαρκία, σε σύγκριση με τη μη κατανάλωση οποιουδήποτε από αυτά τα γλυκαντικά.

Εντωμεταξύ, δεκάδες μελέτες έχουν συνδέσει το δημοφιλές τεχνητό γλυκαντικό με σοβαρά προβλήματα υγείας, όπως καρκίνο, καρδιαγγειακές παθήσεις, νόσο Αλτσχάιμερ, επιληπτικές κρίσεις, εγκεφαλικά επεισόδια, καθώς και με διαταραχές της διάθεσης, πονοκεφάλους και ημικρανίες. Μελέτη είχε διαπιστώσει πως το παράγωγο της διάσπασης της ασπαρτάμης, η φαινυλαλανίνη, μπλοκάρει τη δράση ενός εντερικού ενζύμου, γνωστό για τη δράση του στην πρόληψη του μεταβολικού συνδρόμου.

Όπως αναφέρει πάντως στην ιστοσελίδα της η Αμερικανική Εταιρεία για τον Καρκίνο, σύμφωνα με την EFSA, για να φτάσει την ADI των 40 mg/kg/ημέρα, ένας ενήλικας που ζυγίζει 60 κιλά θα έπρεπε να πιει 12 κουτάκια αναψυκτικού διαίτης (αν περιείχε ασπαρτάμη στα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα χρήσης), κάθε μέρα.

Αλλά στην πραγματικότητα, η ασπαρτάμη χρησιμοποιείται σε χαμηλότερα επίπεδα και οι ποσότητες που βρίσκονται στα αναψυκτικά μπορεί να είναι 3 έως 6 φορές μικρότερες από τα μέγιστα επιτρεπόμενα επίπεδα. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να πιείτε 36 κουτάκια ή περισσότερα για να φτάσετε στο ADI.

Οι ειδικοί παρόλα αυτά συνιστούν να μην υπάρχει πανικός και να αναμένουμε τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.