Το DNA από τα μαλλιά του Μπετόβεν αποκαλύπτει ιατρικά και οικογενειακά μυστικά

 

Είναι Μάρτιος του 1827 και ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν βρίσκεται στο κατώφλι του θανάτου. Καθώς παραμένει κλινήρης, καταβεβλημένος από κοιλιακούς πόνους και ίκτερο, τον επισκέπτονται φίλοι και γνωστοί που τον θρηνούν. Κάποιοι φίλοι τού ζητούν μια τελευταία χάρη: μια τούφα από τα μαλλιά του για να τον θυμούνται. Η παρέλαση των τεθλιμμένων συνεχίστηκε και μετά τον θάνατo του Μπετόβεν σε ηλικία 56 ετών, ακόμα και όταν οι γιατροί έκαναν μια αποκρουστική κρανιοτομή, εξετάζοντας τις πτυχές του εγκεφάλου του και αφαιρώντας τα οστά του αυτιού σε μια μάταιη προσπάθεια να καταλάβουν για ποιο λόγο ο σπουδαίος συνθέτης έχασε την ακοή του. Μέσα σε τρεις ημέρες από τον θάνατό του, δεν είχε μείνει ούτε τρίχα στο κεφάλι του. 

Έκτοτε μια μικρή βιομηχανία προσπαθεί να κατανοήσει τις ασθένειες από τις οποίες έπασχε ο Μπετόβεν και τα αίτια που τον οδήγησαν στον θάνατο.

 

Μια σύγχρονη ανάλυση που έγινε στα μαλλιά του ανέτρεψε όλες τις επικρατούσες θεωρίες για την υγεία του. Η μελέτη επεξηγεί από ποιες βαριές ασθένειες έπασχε, ακόμα και τα αίτια του θανάτου του, ενώ ταυτοχρόνως εγείρει νέα ερωτήματα σχετικά με τη γενεαλογική του καταγωγή και υπαινίσσεται ένα σκοτεινό οικογενειακό μυστικό. Το επιστημονικό άρθρο, που συνέγραψε μια διεθνής ομάδα ερευνητών, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Current Biology". Το άρθρο αυτό αποκάλυπτε και άλλες πληροφορίες: μια διάσημη τούφα μαλλιών –που έγινε θέμα ενός βιβλίου και ενός ντοκιμαντέρ– δεν ανήκε στον Μπετόβεν, αλλά σε μια Εβραία Ασκενάζι.

Επιπλέον, η μελέτη κατέληξε ότι ο Μπετόβεν δεν είχε δηλητηριαστεί από μόλυβδο, όπως πιστεύεται ευρέως, ούτε ότι ήταν μαύρος, όπως θεωρούσαν ορισμένοι. Ακόμα, μια οικογένεια Φλαμανδών στο Βέλγιο –η οποία φέρει το επώνυμο Van Beethoven και ισχυριζόταν με υπερηφάνεια ότι είχε δεσμούς συγγένειας με τον διάσημο συνθέτη– αποδείχθηκε πως δεν συνδεόταν γενετικά μαζί του.

Ερευνητές που δεν συμμετείχαν στη μελέτη τη βρήκαν αξιόπιστη. Ήταν "μια ιδιαίτερα αξιόλογη και ενδελεχής μελέτη", αναφέρει η Andaine Seguin-Orlando, ειδική σε θέματα DNA στο Πανεπιστήμιο Paul Sabatier της Τουλούζ στη Γαλλία.

Η "ντετεκτιβική" έρευνα προκειμένου να λυθεί το μυστήριο της ασθένειας του Μπετόβεν ξεκίνησε την 1η Δεκεμβρίου του 1994, όταν μια τούφα μαλλιών που φέρεται ότι ανήκε στον Μπετόβεν δημοπρατήθηκε από τον οίκο Sotheby’s. Τέσσερα μέλη της Αμερικανικής Εταιρείας Μπετόβεν, μιας ομάδας ιδιωτών που συλλέγει και αρχειοθετεί υλικό σχετικό με τον συνθέτη, την αγόρασαν έναντι 7.300 δολαρίων. Την παρουσίασαν με καμάρι σε μια έκθεση στο Κέντρο Μελετών Μπετόβεν Ira F. Brilliant του Πανεπιστημίου του Σαν Χοσέ στην Καλιφόρνια.

Μα ανήκαν πράγματι αυτά τα μαλλιά στον Μπετόβεν;

Η ιστορία έλεγε πως την τούφα την έκοψε ο Ferdinand Hiller, 15 ετών τότε, συνθέτης και μεγάλος θαυμαστής του Μπετόβεν, τον οποίο και επισκέφθηκε τέσσερις φορές προτού αυτός αποβιώσει.

Την επομένη του θανάτου του Μπετόβεν, ο Hiller έκοψε μια τούφα από τα μαλλιά του. Τη χάρισε στον γιο του, έπειτα από δεκαετίες, ως δώρο γενεθλίων. Εκείνος τη φύλαξε σε ένα μενταγιόν. Το μενταγιόν με τις τρίχες του Μπετόβεν ήταν το κύριο θέμα ενός μπεστ-σέλερ με τίτλο "Τα μαλλιά του Μπετόβεν", του συγγραφέα Russell Martin, το οποίο κυκλοφόρησε το 2000 και έγινε ντοκιμαντέρ το 2005. Έπειτα από ανάλυση αυτής της τούφας στο Κρατικό Εργαστήριο Argonne στο Ιλινόις εντοπίστηκαν επίπεδα μολύβδου 100 φορές υψηλότερα από το φυσιολογικό.

Το 2007 συγγραφείς ενός άρθρου που δημοσιεύθηκε στο "The Beethoven Journal", επιστημονικό περιοδικό που εκδίδεται από το Πανεπιστήμιο του Σαν Χοσέ , υπέθεσαν ότι ο συνθέτης ενδεχομένως να δηλητηριάστηκε –δίχως να το αντιληφθεί– από φάρμακα, κρασί ή κάποιο μαγειρικό σκεύος. 

Εκεί είχε μείνει η ιστορία μέχρι το 2014, όταν ο Tristan Begg, που τότε έκανε το μεταπτυχιακό του στην αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο του Tübingen στη Γερμανία, συνειδητοποίησε ότι η επιστήμη είχε προχωρήσει αρκετά ώστε να προβεί σε ανάλυση DNA των μαλλιών του Μπετόβεν. "Σκέφτηκα ότι άξιζε τον κόπο", επισημαίνει ο Begg, διδακτορικός φοιτητής σήμερα στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ.

Ο William Meredith, μελετητής του Μπετόβεν, άρχισε να αναζητά και άλλες τούφες μαλλιών του σπουδαίου συνθέτη, αγοράζοντάς τες –με την οικονομική στήριξη της Αμερικανικής Εταιρείας Μπετόβεν– από ιδιώτες ή σε δημοπρασίες. Δανείστηκε άλλες δύο από ένα πανεπιστήμιο και ένα μουσείο. Βρέθηκε να έχει οκτώ τούφες, συμπεριλαμβανομένης εκείνης που ανήκε στον Hiller. Αρχικά οι ερευνητές εξέτασαν την τούφα του Hiller. Εφόσον αποδείχθηκε ότι προερχόταν από γυναίκα, δεν ήταν –δεν θα μπορούσε να είναι– του Μπετόβεν. Η ανάλυση έδειξε ότι η γυναίκα είχε γονίδια που απαντώνται σε εβραϊκούς πληθυσμούς Ασκενάζι.

Ο Meredith εικάζει ότι η αυθεντική τούφα καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε με τρίχες της Sophie Lion, συζύγου του γιου του Hiller, Paul, η οποία ήταν Εβραία. Όσον αφορά τις άλλες επτά τούφες, η μία δεν ήταν αυθεντική, πέντε έφεραν πανομοιότυπο DNA και μία δεν ήταν δυνατό να αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης. Οι πέντε τούφες με το πανομοιότυπο DNA ανήκαν σε διαφορετικά άτομα∙ οι υπόλοιπες δύο είχαν ίδιες "αλυσίδες φύλαξης", γεγονός που οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για τρίχες του Μπετόβεν.

Ο Ed Green, ειδικός σε θέματα DNA στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στη Σάντα Κρουζ, ο οποίος δεν συμμετείχε στη μελέτη, συμφώνησε. "Το γεγονός ότι έχουν διαφορετικές τούφες μαλλιών, με διαφορετική ιστορία, που ταυτίζονται μεταξύ τους, αποτελεί αδιάσειστη απόδειξη ότι πρόκειται για DNA που ανήκει στον Μπετόβεν", σχολίασε.

Όταν η ομάδα είχε στα χέρια της την αλληλουχία DNA από τα μαλλιά του Μπετόβεν, επεδίωξε να απαντήσει στα –μέχρι σήμερα– αναπάντητα ερωτήματα που αφορούσαν την υγεία του, όπως, για παράδειγμα, γιατί μπορεί να είχε πεθάνει από κίρρωση ήπατος.

Έπινε, αλλά όχι υπερβολικά, τόνισε ο Theodore Albrecht, ομότιμος καθηγητής μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Kent State στο Οχάιο. Ο Albrecht, αφότου μελέτησε τα γραπτά που άφησε πίσω του ο συνθέτης, παρέθεσε σε ένα ηλεκτρονικό μήνυμα όλα όσα έμαθε σχετικά με τις "αλκοολούχες" συνήθειες του Μπετόβεν. "Σε καμία περίπτωση ο Μπετόβεν δεν ξεπερνούσε τα όρια κατανάλωσης ώστε να τον χαρακτηρίσουμε "αλκοολικό”", έγραψε.

Τα μαλλιά του Μπετόβεν, ωστόσο, έδωσαν στους ερευνητές ένα στοιχείο: ο Γερμανός συνθέτης έφερε παραλλαγές DNA που έδειχναν προδιάθεση σε ηπατική νόσο. Επιπλέον, τα μαλλιά του περιείχαν ίχνη DNA από ηπατίτιδα Β, γεγονός που υποδηλώνει μόλυνση από τον ιό, ο οποίος μπορεί να καταστρέψει το συκώτι. Πώς μολύνθηκε, όμως, ο Μπετόβεν; Η ηπατίτιδα Β μεταδίδεται μέσω του σεξ, μέσω της κοινής χρήσης βελόνας και κατά τον τοκετό.

Ο Μπετόβεν δεν έκανε ενδοφλέβια χρήση ουσιών, υπογράμμισε ο Meredith. Δεν παντρεύτηκε ποτέ, μολονότι είχε εκδηλώσει ρομαντικό ενδιαφέρον για αρκετές γυναίκες. Έγραψε επίσης μία ερωτική επιστολή –αν και δεν την έστειλε ποτέ– στην "αθάνατη αγαπημένη", η ταυτότητα της οποίας έχει αποτελέσει αντικείμενο εκτενών επιστημονικών συζητήσεων και εικασιών. Πάντως, οι λεπτομέρειες της σεξουαλικής του ζωής παραμένουν άγνωστες.

Ο Arthur Kocher, γενετιστής στο Ινστιτούτο Εξελικτικής Ανθρωπολογίας "Μαξ Πλανκ" στη Γερμανία και ένας από τους συγγραφείς της νέας μελέτης, έδωσε μια πιθανή εξήγηση: ο συνθέτης θα μπορούσε να έχει μολυνθεί από ηπατίτιδα Β κατά τη διάρκεια του τοκετού. Ο ιός μεταδίδεται συνήθως με αυτόν τον τρόπο, είπε, και τα μωρά που έχουν μολυνθεί μπορεί να καταλήξουν με χρόνια λοίμωξη η οποία διαρκεί εφ’ όρου ζωής. Περίπου ένα τέταρτο του πληθυσμού που έχει μολυνθεί με ηπατίτιδα Β θα νοσήσει τελικά από κίρρωση του ήπατος ή καρκίνο του ήπατος. "Είναι πιθανό να απεβίωσε από ηπατική ανεπάρκεια", σημείωσε.

Ακόμα, η μελέτη αποκάλυψε ότι ο Μπετόβεν δεν συνδεόταν γενετικά με ορισμένα μέλη της οικογένειάς του. Το DNA του χρωμοσώματος Υ διέφερε από αυτό πέντε ατόμων με το ίδιο επώνυμο –Van Beethoven– που ζουν σήμερα στο Βέλγιο και οι οποίοι, σύμφωνα με αρχεία, έχουν έναν κοινό πρόγονο από τον 16ο αιώνα με τον Γερμανό συνθέτη. Αυτό σημαίνει ότι πιθανόν κάποιος συγγενής από την πλευρά του πατέρα του Μπετόβεν να διατηρούσε εξωσυζυγικό δεσμό. Όμως, ποιος;

Ο Maarten Larmuseau, από τους συγγραφείς της νέας μελέτης και καθηγητής Γενετικής Γενεαλογίας στο Πανεπιστήμιο του Leuven στο Βέλγιο, υποψιάζεται ότι ο πατέρας του Λούντβιχ βαν Μπετόβεν είχε μητέρα τη γιαγιά του συνθέτη, ωστόσο ο σύζυγός της δεν ήταν ο βιολογικός παππούς του Μπετόβεν. Δεν έχουν διασωθεί τα αρχεία από τη βάπτιση του πατέρα του Μπετόβεν, ενώ η γιαγιά του ήταν γνωστό πως ήταν αλκοολική. Ο παππούς και ο πατέρας του Μπετόβεν είχαν μια προβληματική σχέση μεταξύ τους. Τα δεδομένα αυτά, είπε ο Larmuseau, μπορεί να αποτελούν ενδείξεις ότι ο πατέρας του Μπετόβεν πιθανόν να ήταν εξώγαμο παιδί.

Όμως και ο Μπετόβεν αντιμετώπιζε δυσκολίες στη σχέση με τον πατέρα του, τόνισε ο Meredith. Και μολονότι ο παππούς του, φημισμένος μουσικός της Αυλής στην εποχή του, πέθανε όταν ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ήταν πολύ μικρός, εκείνος τίμησε τη μνήμη του και κράτησε το πορτρέτο του μέχρι την ημέρα που απεβίωσε.

Ο Meredith πρόσθεσε ότι, όταν κάποτε κυκλοφόρησαν φήμες ότι ο Λούντβιχ βαν Μπετόβεν ήταν στην πραγματικότητα νόθος γιος του Φρειδερίκου Γουλιέλμου Β’ ή του Μέγα Φρειδερίκου, ο Γερμανός συνθέτης ουδέποτε τις διέψευσε.

Οι ερευνητές ήλπιζαν ότι η μελέτη των μαλλιών του Μπετόβεν θα μπορούσε να ρίξει φως σε ορισμένα από τα σοβαρά προβλήματα υγείας που ταλαιπωρούσαν τον συνθέτη. Ωστόσο η μελέτη αυτή δεν έδωσε σαφείς απαντήσεις. Ο Γερμανός συνθέτης είχε προβλήματα με το πεπτικό του σύστημα, υπέφερε από κοιλιακούς πόνους και παρατεταμένες κρίσεις διάρροιας. Η ανάλυση του DNA δεν απέδωσε τα συμπτώματα αυτά σε κάποια αιτία, παρ’ όλα αυτά απέκλεισε δύο: την κοιλιοκάκη και την ελκώδη κολίτιδα. Επιπρόσθετα, απέρριψε ένα τρίτο σενάριο: το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Όλα τα συμπτώματα που παρουσίαζε ο Μπετόβεν ίσως να οφείλονταν στην ηπατίτιδα Β, ανέφερε ο Kocher, αν και δεν είναι δυνατόν να το επιβεβαιώσουμε. 

Η ανάλυση του DNA δεν έδωσε επίσης καμία εξήγηση σχετικά με την απώλεια της ακοής του Μπετόβεν. Η ακοή του είχε αρχίσει να εξασθενεί περίπου στα μισά της τρίτης δεκαετίας της ζωής του, για να εξελιχθεί σε κώφωση την τελευταία δεκαετία.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στους "The New York Times". 

© 2023 The New York Times Company