Μπορεί η παρακολούθηση των εγκεφαλικών κυμάτων να ενισχύσει την ψυχική υγεία;

Eβλεπα εφιάλτες κατά τη διάρκεια των οποίων φώναζα τόσο δυνατά που ο σύντροφός μου μπορούσε να ακούσει και να γράψει αυτά που έλεγα όντας σε άλλον όροφο του σπιτιού", λέει η Stephanie, η οποία ζήτησε να μην αποκαλυφθεί το επώνυμό της, υπό τον φόβο στιγματισμού της όσον αφορά την ψυχική της υγεία.

Οι συνεδρίες της, ωστόσο, με τον θεραπευτή της δεν είναι αυτές της κλασικής θεραπείας. Κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια κάθε συνεδρίας η θεραπεύτριά της, Ainat Rogel, βάζει τη Stephanie να καθίσει μπροστά σε έναν υπολογιστή, τοποθετεί διάφορα ηλεκτρόδια στο κεφάλι της και της ζητά να ελέγξει ένα βίντεο στην οθόνη που έχει μπροστά της χρησιμοποιώντας μόνο τη σκέψη της.

Η θεραπεία αυτή, γνωστή ως νευροανάδραση, όπως υποστηρίζουν κάποιοι μπορεί να βελτιώσει την προσοχή ενός ανθρώπου, τη διάθεσή του, τις συνήθειες ύπνου, ακόμα και την αθλητική του ικανότητα, μετρώντας την εγκεφαλική του δραστηριότητα και ενημερώνοντάς τον γι’ αυτήν –είτε οπτικά είτε ηχητικά– σε πραγματικό χρόνο. Στο πλαίσιο της θεραπείας, ένας επαγγελματίας υγείας τοποθετεί ηλεκτρόδια στο κεφάλι του ασθενούς, τα οποία ανιχνεύουν (αλλά δεν διεγείρουν) την εγκεφαλική δραστηριότητα. Στη συνέχεια ο υπολογιστής "μεταφράζει" την εγκεφαλική δραστηριότητα σε εικόνες ή ήχους που λαμβάνει ο ασθενής. Έτσι, καθώς ο ασθενής ολοκληρώνει συγκεκριμένες εργασίες, ο υπολογιστής ενθαρρύνει την επίτευξη των υγιών μοτίβων εγκεφαλικής δραστηριότητας. Οι άνθρωποι που υποφέρουν από άγχος, για παράδειγμα, μπορούν να περιορίσουν τα συμπτώματά τους καθοδηγούμενοι επανειλημμένως να δημιουργήσουν εγκεφαλικά μοτίβα που σχετίζονται με μια πιο ήρεμη ψυχική κατάσταση. Με άλλα λόγια, όπως με την επανάληψη μαθαίνουμε να κάνουμε ποδήλατο, ο εγκέφαλός μας μπορεί να μάθει να είναι λιγότερο καταθλιπτικός, πιο συγκεντρωμένος και καλύτερα προετοιμασμένος για τον νυχτερινό ύπνο.

Στην περίπτωση της Stephanie, η Δρ Rogel ρυθμίζει την αναπαραγωγή ενός βίντεο σε πλήρη οθόνη όταν οι αισθητήρες ανιχνεύουν εγκεφαλική δραστηριότητα που αντιστοιχεί στη μείωση των συμπτωμάτων της διαταραχής μετατραυματικού άγχους. Αντίστοιχα, το βίντεο σμικρύνεται και είναι πιο δύσκολο να το δει όταν τα ηλεκτρόδια ανιχνεύουν μη υγιή μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας.

Η Stephanie λέει ότι δεν ξέρει ακριβώς τι κάνει όταν καταφέρνει το βίντεο να αναπαράγεται σε πλήρη οθόνη. "Ορισμένες φορές σκέφτομαι κάτι ή εστιάζω σε κάτι που πρέπει να το δουλέψω", λέει. "Ορισμένες φορές εστιάζω σε μια ανάμνηση".

Το σημαντικό, όπως τονίζει η Δρ Rogel, η οποία ίδρυσε την κλινική νευροανάδρασης Boston Neurodynamics, είναι η επαναλαμβανόμενη έκθεση σε επωφελή εγκεφαλική δραστηριότητα. Η συχνή άσκηση, όπως εξηγεί, μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς να επανεκπαιδεύσουν τον εγκέφαλό τους σε πιο υγιή πρότυπα.

"Είναι το μόνο πράγμα που δοκίμασα και μου προσέφερε κάποια ανακούφιση", λέει η Stephanie, προσθέτοντας ότι τα συμπτώματά της υποχωρούν σταθερά μετά την πρώτη εβδομάδα θεραπείας, την οποία ξεκίνησε πέρυσι τον Μάιο. 

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας η νευροανάδραση έχει εισέλθει στην ισχύουσα κουλτούρα. Ο παίκτης των Philadelphia 76ers Tobias Harris τη χρησιμοποιεί για να βελτιώσει τη συγκέντρωσή του. Ο Tony Robbins, γνωστός για τις ομιλίες του περί αυτοβελτίωσης, αποδίδει στη νευροανάδραση τη βελτίωση της ικανότητάς του να ασχολείται με πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Γνωστοί επενδυτές, μεταξύ αυτών και η πρώην υπουργός Παιδείας των ΗΠΑ, Betsy DeVos, συνεχίζουν να τροφοδοτούν με εκατομμύρια δολάρια εταιρείες νευροανάδρασης που υπόσχονται να βελτιώσουν δραστικά τον τρόπο λειτουργίας του εγκεφάλου. Ωστόσο η νευροανάδραση εξακολουθεί να μην είναι αποδεκτή ως ουσιαστικός τρόπος θεραπείας στους ιατρικούς κύκλους ψυχικής υγείας – ενώ η πιο σημαντική έρευνα, μέχρι στιγμής, σχετικά με αυτήν δείχνει ότι δεν είναι πιο αποτελεσματική από ένα εικονικό φάρμακο.

Η νευροανάδραση είναι ένας τύπος βιοανάδρασης ο οποίος χρησιμοποιεί αισθητήρες για την καταγραφή και την ανατροφοδότηση με πληροφορίες για μια σειρά βιολογικών διεργασιών όπως η αναπνοή, ο καρδιακός ρυθμός ή η μυϊκή ένταση. Όσοι πάσχουν από κρίσεις πανικού, για παράδειγμα, μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια συσκευή που παρακολουθεί το αναπνευστικό τους σύστημα και βοηθά στη ρύθμιση της αναπνοής. Επαγγελματίες του τομέα υγείας ανά τις ΗΠΑ χρησιμοποιούν τη νευροανάδραση για τη θεραπεία καταστάσεων όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), η μείζων καταθλιπτική διαταραχή, η αγχώδης διαταραχή, η επιληψία και οι τραυματικές εγκεφαλικές βλάβες. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ έχει εγκρίνει ένα ευρύ φάσμα συσκευών νευροανάδρασης για τη θεραπεία αυτών και άλλων καταστάσεων, ενώ τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων την αναφέρουν ως επιλογή σε περιπτώσεις ΔΕΠΥ στα παιδιά, αν και δεν τη συστήνουν.

Ωστόσο, μια μετα-ανάλυση του 2020 επί 17 μελετών νευροανάδρασης που εξέτασε τον αντίκτυπό της σε διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το άγχος ήταν λιγότερο ενθαρρυντική. Έδειξε ότι είναι δυνατό να πείσουμε τον εγκέφαλό μας να παράγει συγκεκριμένα μοτίβα μέσω επαναλαμβανόμενων ανατροφοδοτήσεων, αλλά ο αντίκτυπός τους στις διαταραχές της διάθεσης είναι σχετικά περιορισμένος.

"Είναι εντελώς διαφορετικό να πεις "μπορούμε να αλλάξουμε τον εγκέφαλο” και άλλο να δείξεις ότι η πρόκληση αυτών των αλλαγών έχει ουσιαστική επίδραση στα συμπτώματα", λέει ο David Dodell-Feder, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας και νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο του Rochester και συγγραφέας της μελέτης.

Ο Robert Thibault, μεταδιδακτορικός υπότροφος στο Meta-Research Innovation Center του Πανεπιστημίου Stanford, είναι επίσης επιφυλακτικός. Σημειώνει ότι οι υπέρμαχοι της νευροανάδρασης επικαλούνται έρευνες που έχουν αξιολογηθεί από ομότιμους, οι οποίες εμφανίζουν "εντυπωσιακά αποτελέσματα", αλλά οι περισσότερες εξ αυτών δεν είναι αυστηρά διπλά τυφλές, ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο μελέτες. Από τις 10 περίπου τέτοιες μελέτες, λέει, "όλες εκτός από μία κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η ψευδο-νευροανάδραση λειτουργεί εξίσου καλά με την πραγματική νευροανάδραση".

Ο Δρ Thibault σημειώνει ότι τα επιτυχημένα παραδείγματα θεραπείας μέσω νευροανάδρασης πιθανότατα οφείλονται στο φαινόμενο του εικονικού φαρμάκου και όχι στη θεραπεία. Εκτιμά ότι η επιτυχία της θεραπείας ενδεχομένως οφείλεται στο "θεραπευτικό περιβάλλον" που δημιουργούν οι επαγγελματίες υγείας στις κλινικές τους ή στο δέλεαρ της χρήσης εξελιγμένης τεχνολογίας παρακολούθησης του εγκεφάλου.

Αν και η Δρ Rogel επισημαίνει ότι έχει δει προσωπικά τον θετικό αντίκτυπο της νευροανάδρασης στους ασθενείς της, και πάλι "άδραξε την ευκαιρία" να αποδείξει την αποτελεσματικότητα της νευροανάδρασης μέσω διπλά τυφλών, ελεγχόμενων με εικονικό φάρμακο μελετών. "Μου αρκεί να πω ότι ένας ασθενής επωφελήθηκε από τη νευροανάδραση, και αυτό είναι υπέροχο", λέει. Ωστόσο θα ήθελε να διεξαχθούν πιο ενδελεχείς μελέτες που θα υποστηρίζουν την επιτυχία που βλέπει η ίδια καθημερινά στην κλινική της.

Οι επαγγελματίες υγείας στον κλάδο της νευροανάδρασης διαφέρουν πολύ ως προς την εκπαίδευση, το υπόβαθρο και τις υπηρεσίες που παρέχουν – εντείνοντας τη σύγχυση εντός του κλάδου ως προς το ποιος μπορεί να παράσχει τη θεραπεία και τι συνεπάγεται αυτό.

"Υπάρχουν τόσο πολλοί επαγγελματίες που, ειλικρινά, δεν έχουν καμία δουλειά να ασχολούνται με τη νευροανάδραση", λέει η Rhonda Potter, αναπληρώτρια εκτελεστική διευθύντρια της Διεθνούς Συμμαχίας Πιστοποίηση της Βιοανάδρασης (Biofeedback Certification International Alliance - BCIA), η οποία παρέχει πρόγραμμα πιστοποίηση για τη νευροανάδραση. Μέχρι σήμερα η BCIA έχει πιστοποιήσει 1.300 επαγγελματίες νευροανάδρασης, κυρίως στη Βόρεια Αμερική. Η κυρία Potter εκτιμά, ωστόσο, ότι υπάρχουν "πολλές χιλιάδες" ακόμη που λειτουργούν σε ολόκληρη τη χώρα και δεν έχουν επιδιώξει να πιστοποιηθούν. 

Προσθέτει, δε, ότι δεν απαιτείται κάποιος να έχει επαγγελματικό υπόβαθρο στην ψυχική υγεία προκειμένου να παρέχει θεραπείες νευροανάδρασης. Σε πολλές περιπτώσεις, ένα διαδικτυακό πρόγραμμα εκμάθησης αρκεί για να αποκτήσει κάποιος πιστοποίηση λειτουργίας μίας από τις δεκάδες συσκευές νευροανάδρασης που κυκλοφορούν στην αγορά.

Ορισμένες εταιρείες, πάλι, παρακάμπτουν εντελώς τους επαγγελματίες, πουλώντας συσκευές νευροανάδρασης απευθείας στους καταναλωτές. Παρότι πιθανότατα δεν πρόκειται για κάτι επιβλαβές, η κυρία Potter σημειώνει ότι η ίδια θα ήταν επιφυλακτική έναντι οποιουδήποτε προσώπου ή προϊόντος "ισχυρίζεται ότι αρκεί η προμήθεια του εξοπλισμού και η εφαρμογή ορισμένων αισθητήρων για να κάνει κάποιος νευροανάδραση".

Ακόμα, όμως, και μεταξύ των έμπειρων επαγγελματιών η θεραπεία ποικίλλει. Ορισμένοι επιμένουν στη δημιουργία ενός βασικού "χάρτη του εγκεφάλου" πριν την πρώτη συνεδρία νευροανάδρασης του ασθενούς – εφαρμόζοντας αισθητήρες στο κεφάλι του για δύο ώρες προκειμένου να παρατηρήσουν και να τεκμηριώσουν την εγκεφαλική δραστηριότητα. Κάποια άλλοι υποστηρίζουν ότι τέτοιοι χάρτες είναι προαιρετικοί ή περιττοί.

Μέσω του προγράμματος πιστοποίησης που έχει θεσπίσει, η BCIA προσπαθεί να θέσει αυστηρότερα πρότυπα για τον κλάδο, λέει η κυρία Potter. Για να λάβουν τα διαπιστευτήρια της BCIA, οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να διαθέτουν σχετικό πτυχίο του κλάδου υγειονομικής περίθαλψης, να παρακολουθήσουν μαθήματα νευροεπιστήμης, να ολοκληρώσουν ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης και, φυσικά, να περάσουν τις σχετικές εξετάσεις. Ωστόσο το πρόγραμμα πιστοποίησης, το οποίο είναι μοναδικό στο είδος του, είναι εθελοντικό.

Παρότι η αποτελεσματικότητά της συνεχίζει να αμφισβητείται, η νευροανάδραση θεωρείται εν γένει ασφαλής. Ακόμα και οι επικριτές της παραδέχονται ότι έχει ελάχιστες παρενέργειες ή μειονεκτήματα, για όσους διαθέτουν χρόνο και χρήμα. Έτσι, εάν έχετε διαβάσει τις σχετικές μελέτες, αντιλαμβάνεστε τις αμφιβολίες που εκφράζονται, αλλά εξακολουθείτε να θέλετε να δοκιμάσετε την τύχη σας με τη νευροανάδραση, πρέπει να έχετε κατά νου τα εξής:

* Μάθετε το κόστος – και αν το καλύπτει η ασφάλειά σας: Το κόστος μιας θεραπείας νευροανάδρασης μπορεί να είναι απαγορευτικό, ενώ λίγα είναι και τα ασφαλιστικά προγράμματα που το καλύπτουν. Μία συνεδρίαση κοστίζει από 100 έως 300 ευρώ, αλλά οι περισσότεροι επαγγελματίες υποστηρίζουν ότι οι ασθενείς χρειάζονται τουλάχιστον 10 συνεδρίες, συχνά πολύ περισσότερες, προκειμένου να δουν αποτελέσματα. Ο δε χάρτης του εγκεφάλου και η ανάλυση που ζητούν ως βάση για τις μελλοντικές συνεδρίες ορισμένοι επαγγελματίες μπορεί να κοστίσει 1.000 και πλέον ευρώ.

Οι επαγγελματίες του κλάδου σημειώνουν, ωστόσο, ότι το κόστος είναι παρόμοιο με αυτό της παραδοσιακής λεκτικής θεραπείας – και ενδεχομένως μικρότερο, καθώς εξαρτάται από τον αριθμό των συνεδριών. Ορισμένες ασφαλιστικές εταιρείες καλύπτουν το κόστος της νευροανάδρασης, επομένως καλό είναι να επικοινωνήσετε προηγουμένως με τον ασφαλιστικό σας πάροχο προκειμένου να ενημερωθείτε για την πολιτική του. Πολλές κλινικές νευροανάδρασης παρέχουν ερωτηματολόγια προκειμένου να σας βοηθήσουν να επιτύχετε την κάλυψη του κόστους από τον ασφαλιστικό σας πάροχο.

* Επιλέξτε προσεκτικά τον επαγγελματία που θα απευθυνθείτε: Η κυρία Potter της BCIA λέει ότι μια αναζήτηση στη βάση δεδομένων του οργανισμού είναι ένας καλός τρόπος εύρεσης ενός πιστοποιημένου επαγγελματία, αν και προσθέτει ότι υπάρχουν και πολλοί ακόμα που δεν διαθέτουν πιστοποίηση, ωστόσο είναι εξίσου καλοί στη δουλειά τους. Η ίδια προτείνει, πάντως, να επικοινωνήσετε με αρκετούς πριν επιλέξετε – και να έχετε προετοιμαστεί τι θα τους ρωτήσετε.

"Ενημερωθείτε επακριβώς για την εκπαίδευσή τους και τι είδους μηχάνημα χρησιμοποιούν", λέει και προσθέτει: "Εάν θέλετε να αντιμετωπίσετε μια συγκεκριμένη διαταραχή, βεβαιωθείτε ότι έχουν εμπειρία στη θεραπεία της".

* Εξερευνήστε όλες τις προτεινόμενες θεραπευτικές επιλογές: Αν και δεν υπάρχουν γνωστές παρενέργειες, η νευροανάδραση ενδεχομένως να είναι επικίνδυνη για όσους επιλέξουν αυτού του είδους τη θεραπεία αποκλείοντας άλλες θεραπευτικές επιλογές που συστήνουν οι επαγγελματίες υγείας. 

"Ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα είναι η αναβολή της ενδεδειγμένης θεραπείας που αποδεδειγμένα έχει αποτέλεσμα", λέει ο Δρ Thibault και εξηγεί: "Στην περίπτωση των μαθησιακών διαταραχών, εάν επιλέξετε τη νευροανάδραση αντί μιας θεραπείας που θα σας βοηθήσει να την αντιμετωπίσετε, κάνετε κακό στον εαυτό σας".

* Ο David Dodge είναι ανεξάρτητος δημοσιογράφος, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα υγείας, ευεξίας, γονικής μέριμνας, ταξιδιών και ΛΟΑΤΚ κοινότητας.

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στις 14 Ιανουαρίου 2022,  στους "The New York Times". 

© 2022 The New York Times Company