Ανεπάρκεια βιταμίνης Β12: Συμπτώματα, διάγνωση και θεραπεία

Από τη Σταυρούλα Μαγγανά, Ιατρός - Ειδική Παθολόγος, Επιστημονικά Υπεύθυνη Affidea Αθηνών & Περιστερίου

Η βιταμίνη Β12 (υδροξυκοβαλαμίνη) είναι μια υδροδιαλυτή βιταμίνη, η σημαντικότερη του συμπλέγματος Β, η οποία είναι απαραίτητη για πολλές λειτουργίες του οργανισμού μας και κυρίως για την παραγωγή των αιμοποιητικών κυττάρων στο μυελό των οστών, τη σύνθεση του DNA και την καλή λειτουργία του νευρικού συστήματος. Η πρόσληψη της βιταμίνης Β12 γίνεται με την κατανάλωση ζωικών τροφίμων (κρέας, ψάρια, γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά). Τα λαχανικά δεν αποτελούν πηγή της βιταμίνης Β12. 

Σε τι μπορεί να οφείλεται η ανεπάρκεια της Β12 

Οι βασικοί λόγοι περιλαμβάνουν τους παρακάτω:

•    Απουσία του ενδογενούς παράγοντα (μιας πρωτεΐνης που εκκρίνεται από τα κύτταρα του τοιχώματος του στομάχου), ο οποίος προσκολλάται στη βιταμίνη Β12 και την οδηγεί στο λεπτό έντερο όπου και απορροφάται από τον οργανισμό. Η απουσία του ενδογενούς παράγοντα είναι η πιο συχνή αιτία της κακοήθους αναιμίας και σχετίζεται με την ατροφική γαστρίτιδα. Σε μερικά άτομα δεν παράγεται αρκετή ποσότητα (γενετική διαταραχή), ενώ σε άλλα εμπλέκεται κάποιος μηχανισμός καταστροφής του (ανοσολογικά αίτια) και συνυπάρχει με άλλες παθήσεις του ανοσοποιητικού συστήματος, όπως η νόσος Graves, αυτοάνοση  θυρεοειδίτιδα, η λεύκη, η νόσος Addison.

•    Μειωμένη πρόσληψη της βιταμίνης Β12, όπως μπορεί να συμβεί στους χορτοφάγους (vegan), που δεν καταναλώνουν ζωικά προϊόντα (γάλα, κρέας, ψάρι, αυγά, τυρί).

•    Ανεπαρκής πρόσληψη και απορρόφηση της Β12 σε διάφορα γαστρεντερικά προβλήματα, όπως κοιλιοκάκη (δυσανεξία στη γλουτένη), φλεγμονή του στομάχου (γαστρίτιδα) και παγκρεατική ανεπάρκεια από φλεγμονώδεις αλλοιώσεις του παγκρέατος.

•    Μειωμένη απορρόφηση μετά από χειρουργική αφαίρεση στομάχου ή εντέρου και στη φλεγμονώδη νόσο του παχέος εντέρου (ν. Crohn και ελκώδης κολίτις).

•    Υπερανάπτυξη βακτηρίων στο λεπτό έντερο, σαν αποτέλεσμα της επιβράδυνσης της τροφής στο έντερο (διαβήτης, σκληρόδερμα, στενώσεις, εκκολπώματα), που οδηγεί σε χρήση της Β12 από τα βακτήρια και ανεπάρκεια για τον οργανισμό.

•    Χρήση φαρμάκων, όπως μετφορμίνη (στο διαβήτη), αντιόξινα, αναστολείς αντλίας πρωτονίων, αναστολείς Η2 υποδοχέων (στο γαστρικό ή πεπτικό έλκος), τριμεθοπρίμη, μεθοτρεξάτη.

•    Μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ.

•    Σε άτομα προχωρημένης ηλικίας όπου υπάρχει εν γένει λειτουργική ανεπάρκεια του πεπτικού συστήματος.

Τα συμπτώματα της ανεπάρκειας Β12

Πολλά από τα αρχικά συμπτώματα της ανεπάρκειας της Β12 σχετίζονται με την αναιμία που προκαλεί (μικρότερος αριθμός ερυθρών αιμοσφαιρίων και ως εκ τούτου μειωμένη προσφορά οξυγόνου στους ιστούς και τα κύτταρα). Αυτά  συνήθως είναι:
•    Μεγαλοβλαστική αναιμία
•    Κόπωση 
•    Ζάλη 
•    Μυϊκή αδυναμία
•    Ωχρότητα δέρματος
•    Αίσθημα δύσπνοιας

Αν αφεθεί χωρίς έγκαιρη θεραπεία, η ανεπάρκεια της Β12 μπορεί να οδηγήσει σε μη αναστρέψιμη βλάβη στα νευρικά κύτταρα και τότε τα συμπτώματα είναι:

•    Αιμωδίες (μουδιάσματα) στα χέρια και στα πόδια
•    Μυϊκή αδυναμία 
•    Απώλεια βάρους
•    Δυσκολία στο περπάτημα 
•    Ευερεθιστότητα
•    Μείωση ή απώλεια μνήμης
•    Άνοια 
•    Ήπια κατάθλιψη και σύγχυση
•    Ψευδαισθήσεις, αλλαγές προσωπικότητας και διάθεσης
•    Βλάβη στο οπτικό νεύρο

Διάγνωση της ανεπάρκειας Β12 

Η διάγνωση τίθεται από το ιστορικό (διαβήτης, διαταραχές του ανοσοποιητικού, χειρουργικές επεμβάσεις στομάχου), την αντικειμενική εξέταση (ωχρότητα δέρματος, γλωσσίτιδα, ταχυκαρδία κ.λπ.) και τον εργαστηριακό έλεγχο που περιλαμβάνει: 
•    Γενική αίματος (χαμηλός αιματοκρίτης, μείωση ερυθρών αιμοσφαιρίων, αύξηση του μέσου όγκου των ερυθρών (ΜCV ή και λευκοπενία και θρομβοπενία)
•    Προσδιορισμός των επιπέδων της Β12
•    Εξέταση αίματος για ανίχνευση αντισωμάτων έναντι του ενδογενούς παράγοντα (APCA) που σχετίζεται με την κακοήθη αναιμία και 
•    Ενδεχομένως ενδοσκοπικό έλεγχο του πεπτικού συστήματος
•    Η βιοψία του μυελού σε σπάνιες περιπτώσεις χρειάζεται για την επιβεβαίωση της διάγνωσης

Θεραπεία

Η κλασσική θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση της ανεπάρκειας της βιταμίνης Β12 είναι οι ενδομυϊκές ενέσεις χορήγησης Β12, αν και η από του στόματος χορήγηση έχει πολύ καλά αποτελέσματα στις περισσότερες περιπτώσεις, όπως και  σε πλήρη γαστρεκτομή.

Όταν επιλεγεί η ενδομυϊκή χορήγηση της βιταμίνης Β12, το θεραπευτικό σχήμα ποικίλλει και περιλαμβάνει μία δόση (1mg), μία φορά την εβδομάδα για 4-6 εβδομάδες και ακολουθούν δόσεις συντήρησης 1mg ανά έναν έως τρείς μήνες. Αν κρίνεται απαραίτητο, το σχήμα αυτό μπορεί να εφαρμοστεί εφ’ όρου ζωής. Η από του στόματος θεραπεία περιλαμβάνει δισκία 1.000 μg έως 2.000 μg καθημερινά.

Πολύ υψηλά επίπεδα βιταμίνης Β12 μπορεί να προκαλέσουν ακμή, δερματικό εξάνθημα, εξάψεις, ναυτία, ζάλη και καρδιακές αρρυθμίες. Μετά από τη διάγνωση της έλλειψης Β12 και την επιλογή του θεραπευτικού σχήματος, ο θεράπων παθολόγος καθορίζει και την παρακολούθηση του ασθενούς και των επιπέδων της Β12, ούτως ώστε να εκτιμηθεί η ανταπόκριση στη θεραπεία.