Ίγκνατς Ζέμελβαϊς: Ο μαιευτήρας που ανακάλυψε τη σημασία του πλυσίματος των χεριών

Γράφει ο Ιάκωβος Σούσης Msc, FRCOG, Μαιευτήρ-Γυναικολόγος, Ιατρός Αναπαραγωγής.

Το πλύσιμο των χεριών μπορεί να σώζει ζωές, ειδικά στην εποχή μας λόγω κορονοϊού, παλαιότερα όμως όχι μόνο δεν συνηθιζόταν, αλλά θεωρείτο και προσβλητικό να προτείνεις σε κάποιον να απολυμάνει τα χέρια του.

Τον 19ο αιώνα πολλές γυναίκες πέθαιναν μετά τη γέννα από επιλόχειο πυρετό, αποτέλεσμα επιλόχειας λοίμωξης. Εκείνη την εποχή το θεωρούσαν "φυσιολογικό”, "θέλημα Θεού”.

Ο μαιευτήρας  Ίγκνατς Ζέμελβαϊς παρατήρησε όμως ότι στην πρώτη μαιευτική κλινική του Γενικού Νοσοκομείου της Βιέννης όπου εργαζόταν, ο αριθμός των γυναικών που απεβίωναν μετά τον τοκετό αν και τις είχαν ξεγεννήσει γιατροί, ήταν τεράστιος σε σχέση με τις γυναίκες που τις ξεγεννούσαν μαίες στη δεύτερη κλινική του νοσοκομείου. Στη δική του κλινική, τουλάχιστον 10 στις 100 λεχώνες πέθαιναν από επιλόχειο πυρετό. Στη δεύτερη κλινική όπου τις ξεγεννούσαν μαίες, 4 στις 100 έχαναν τη ζωή τους. 

Ο Ζέμελβαϊς ήλεγξε τις διαδικασίες που ακολουθούσε ο ίδιος και οι συνάδελφοί του στη μαιευτική κλινική στους τοκετούς συνήθως πλούσιων γυναικών που μπορούσαν να γεννήσουν με τη βοήθεια γιατρού και τις συνέκρινε με εκείνες των μαιών, οι οποίες ξεγεννούσαν πιο φτωχές γυναίκες, που είχαν υψηλότερα ποσοστά επιβίωσης.

Εκείνη την εποχή οι γιατροί σε όλα τα νοσοκομεία είχαν την ευθύνη για την περίθαλψη των ασθενών, έκαναν τις επεμβάσεις, αλλά και τις νεκροψίες. Ποτέ όμως δεν έπλεναν τα χέρια τους. Θεωρείτο μάλιστα προσβλητικό να πλύνει τα χέρια του ένας γιατρός πριν κάνει μία επέμβαση ή ξεγεννήσει μία γυναίκα. Το ίδιο ίσχυε και για τις μαίες, αλλά εκείνες δεν είχαν έρθει πριν τον τοκετό σε επαφή με άλλους ασθενείς ή κάποιο πτώμα.

"Το πλύσιμο των χεριών θα εξαλείψει τον επιλόχειο πυρετό”
Όταν ο Ζέμελβαϊς (Ignaz Philipp Semmelweis 1818 -1865) ήταν 30 ετών, εξέφρασε την άποψη ότι το πλύσιμο των χεριών θα εξαλείψει τον επιλόχειο πυρετό και επέμεινε ότι οι μαιευτήρες θα έπρεπε να πλένουν τα χέρια τους πριν από κάθε τοκετό (ή άλλη επέμβαση) κι ότι έτσι θα σταματούσαν οι θάνατοι των λεχώνων.

Ο Ζέμελβαϊς άρχισε να διαμορφώνει τη θεωρία του για τις λοιμώξεις των λεχώνων, όταν ένας καλός του φίλος τραυματίστηκε από νυστέρι κατά τη διάρκεια νεκροψίας και όταν απεβίωσε διαπίστωσαν ότι η παθολογία του ήταν παρόμοια με των γυναικών που πέθαιναν από επιλόχειο πυρετό. 

Ο Ζέμελβαϊς συνέδεσε αμέσως τις νεκροψίες με τη λοίμωξη που κόστιζε τη ζωή στις γυναίκες και σκέφτηκε ότι στα χέρια των μαιευτήρων υπήρχαν "σωματίδια πτωμάτων” τα οποία μετέφεραν στις λεχώνες. Ήταν ο επιστήμονας που εμπνεύστηκε τη διαδικασία της αντισηψίας. 

Είχε ξεκινήσει να σπουδάζει Νομική, αλλά τον κέρδισε η ιατρική. Αρχικά ήθελε να γίνειπαθολόγος, αλλά τελικά επέλεξε τη μαιευτική, την οποία υπηρέτησε με πάθος. 

Ο "Σωτήρας των Μητέρων”
Ο Ιγκνάτζ Ζέμελβαϊς ήταν σίγουρος ότι εάν οι μαιευτήρες έπλεναν τα χέρια τους με διάλυμα υποχλωριώδους ασβεστίου πριν από τον τοκετό οι υγιείς γυναίκες που πήγαιναν να γεννήσουν δεν θα πάθαιναν λοιμώξεις και δεν θα πέθαιναν από επιλόχειο πυρετό.

Αυτό ακριβώς συνέβη όταν έπεισε κάποιους από τους συναδέλφους του να πλένουν τα χέρια τους. Τα αποτελέσματα της νέας τακτικής ήταν εντυπωσιακά τότε χαρακτηρίστηκε "Σωτήρας των Μητέρων”.

Ένα χρόνο μετά την ανακάλυψή του το ποσοστό θνησιμότητας λεχώνων εξαιτίας επιλόχειου πυρετού στην κλινική, όπου οι γιατροί έπλεναν πλέον τα χέρια τους, μηδενίστηκε.

Ορισμένοι γιατροί σε άλλες κλινικές ακολούθησαν το παράδειγμα των συναδέλφων τους. 

Η επιμονή του Ζέμελβαϊς έσωσε εκατομμύρια λεχώνες. Ο νεωτεριστής γιατρός προσπάθησε να κάνει ευρέως γνωστές τις απόψεις του με βιβλία, άρθρα και ομιλίες σε ιατρικά συνέδρια.

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μπει στο στόχαστρο του ιατρικού κατεστημένου της εποχής του. Οι συνάδελφοί του απαίτησαν να στοιχειοθετήσει επιστημονικά την θεωρία του.

Ο Ζεμελβαϊς όμως δεν μπορούσε να αποδείξει τη θεωρία του, αφού είχε βασιστεί σε παρατηρήσεις. Δεν ήταν γνωστά τότε τα μικρόβια και δεν μπορούσε να ξέρει την αιτία της λοίμωξης που κόστιζε τη ζωή σε τόσες λεχώνες. 

Οι συνάδελφοί του φρόντισαν να μπει σε ψυχιατρείο
Καθώς δεν μπορούσε να αποδείξει γιατί συνέβαινε αυτό που είχε παρατηρήσει, η θεωρία του Ζεμελβαϊς, που είχε προκαλέσει τεράστια αναστάτωση στους ισχυρούς συναδέλφους του, απορρίφθηκε. 

Ο γιατρός που ανέδειξε πρώτος τη σημασία της απολύμανσης των χεριών είχε γίνει ο περίγελος στους ιατρικούς κύκλους και τελικά κατέρρευσε ψυχολογικά από τον "πόλεμο” που δέχθηκε από τον ιατρικό κόσμο.

Χαρακτηρίστηκε φρενοβλαβής από κάποιους συναδέλφους του, απολύθηκε από το Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης και οδηγήθηκε από συναδέλφους του σε ψυχιατρική κλινική το 1865. 

Έμεινε στο ψυχιατρείο μόλις δύο εβδομάδες. Πέθανε στα 47 του μετά από άγριο ξυλοδαρμό από τους φύλακες της κλινικής.

Δικαιώθηκε μετά θάνατον
Δεκαετίες μετά τον θάνατό του οι έρευνες των Παστέρ και Λίστερ έδειξαν ότι τα μικρόβια ήταν υπεύθυνα για τη μετάδοση ασθενειών.

Ο Λουί Παστέρ, επιβεβαίωσε τη θεωρία της γενεσιουργού αίτιας πειραματικά, ότι δηλαδή υπήρχαν μικρόβια, τα οποία προσδιόρισε με την ανακάλυψη και καλλιέργειά τους. 

Ο Βρετανός χειρουργός Τζόζεφ Λίστερ βασίστηκε στη θεωρία του πλυσίματος των χεριών και στις απόψεις του Παστέρ και καθιέρωσε μεταξύ άλλων την αντισηψία των χειρουργικών εργαλείων ώστε να μειωθούν οι μετεγχειρητικές μολύνσεις. Τον αποκάλεσαν "πάτερα της νεότερης χειρουργικής”.

Ελάχιστοι άνθρωποι παγκοσμίως γνωρίζουν τον Ιγκνάτζ Ζέμελβαϊς και τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε ο "Σωτήρας των Μητέρων” στην ιστορία της ιατρικής επιστήμης όταν έθεσε τις βάσεις για να αποδειχθεί αργότερα ότι τα χέρια μας είναι φορείς εκατομμυρίων μικροβίων και ο πιο εύκολος τρόπος μετάδοσής τους.