Σταθερότητα, κανονικότητα, καθημερινότητα αλλά και... "καρυκεύματα"

Ο προϋπολογισμός του 2026 ψηφίζεται ως ένα κείμενο που φιλοδοξεί να σηματοδοτήσει συνέχεια και βελτίωση της κανονικότητας. Όχι επιστροφή στην αφθονία, ούτε έξοδο από κάθε κίνδυνο, αλλά μία σταδιακή μετάβαση σε ένα περιβάλλον όπου οι αριθμοί πρέπει να βγάζουν νόημα χωρίς ακροβασίες και οι επιλογές να αντέχουν στον έλεγχο. Είναι ένας προϋπολογισμός λιγότερο θορυβώδης από εκείνους της περιόδου της πανδημίας και της ενεργειακής κρίσης, αλλά περισσότερο απαιτητικός ως προς την εκτέλεσή του. Και ακριβώς εκεί βρίσκεται το πραγματικό του στοίχημα.

Η βασική παραδοχή πάνω στην οποία "χτίζεται" η αναπτυξιακή πρόβλεψη είναι ξεκάθαρη. Η ελληνική οικονομία το 2026 δεν καλείται να τρέξει χάρη στην κατανάλωση, αλλά χάρη στις επενδύσεις. Ο ακαθάριστος σχηματισμός παγίου κεφαλαίου προβλέπεται να αυξηθεί με ρυθμούς σαφώς υψηλότερους από το ΑΕΠ, με αιχμή τα έργα του RRF, τα συγχρηματοδοτούμενα τραπεζικά δάνεια και τα μεγάλα έργα υποδομών. Πρόκειται για μια επιλογή συνειδητή. Η κυβέρνηση αποφεύγει να "φουσκώσει" την κατανάλωση με παροχές και επιδόματα, γνωρίζοντας ότι μια τέτοια πολιτική θα υπονόμευε τόσο τον πληθωρισμό όσο και τη δημοσιονομική αξιοπιστία.

Η ιδιωτική κατανάλωση, αντίθετα, προβλέπεται να κινηθεί ήπια. Τα πραγματικά εισοδήματα ενισχύονται οριακά, αλλά απορροφώνται σε μεγάλο βαθμό από το αυξημένο κόστος στέγασης και τον επίμονο πληθωρισμό στις υπηρεσίες. Ο προϋπολογισμός δεν επιχειρεί να ανατρέψει αυτή την πραγματικότητα. Την αποδέχεται. Στόχος δεν είναι να δημιουργηθεί νέα δυναμική κατανάλωσης αλλά, με δεδομένο το τέλος του Ταμείου Ανάκαμψης το 2026, να αποφευχθεί μια απότομη επιβράδυνση.

Στο δημοσιονομικό σκέλος, η εικόνα είναι καθαρή. Πρωτογενές πλεόνασμα κοντά στο 2,8% του ΑΕΠ, συγκράτηση λειτουργικών δαπανών και σαφής συμμόρφωση με το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο δημοσιονομικής πειθαρχίας. Οι παροχές που ενσωματώνονται στον προϋπολογισμό είναι κυρίως διατήρηση υφιστάμενων μηχανισμών. Επίδομα παιδιού, επίδομα στέγασης, ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, επιδόματα αναπηρίας. Δεν υπάρχουν γενναίες αυξήσεις, ούτε νέες κατηγορίες δικαιούχων. Σε αρκετές περιπτώσεις, η πραγματική αξία των παροχών μειώνεται λόγω πληθωρισμού, χωρίς αυτό να αποτυπώνεται ως ονομαστική περικοπή. Είναι μια σιωπηλή προσαρμογή, όχι μια σύγκρουση πολιτικής.

Εξίσου χαρακτηριστική είναι η απουσία οριζόντιων επιδομάτων τύπου fuel ή/και market pass. Όχι επειδή αποκλείονται ως ενδεχόμενο σε περίπτωση νέας κρίσης (δύσκολο), αλλά επειδή δεν αποτελούν μέρος του σχεδιασμού. Ο προϋπολογισμός του 2026 δεν τα προβλέπει. Αν προκύψουν, θα προκύψουν εκ των υστέρων, με τροπολογίες και έκτακτα μέτρα, όπως συνέβη και στο παρελθόν. Αυτό από μόνο του αποτελεί εγγύηση μιας περαιτέρω αλλαγής φιλοσοφίας. Από την άλλη χρειάζεται να δούμε εάν και πως θα επιβαρύνει τους κωδικούς η ικανοποίηση "των δίκαιων αιτημάτων της αγροτιάς" (θου Κύριε…).

Η συμβολή του εξωτερικού τομέα εκτιμάται περιορισμένη. Οι εξαγωγές αγαθών επηρεάζονται από τη χαμηλή ευρωπαϊκή ζήτηση, ενώ οι υπηρεσίες, κυρίως ο τουρισμός, παραμένουν ισχυρές αλλά χωρίς θεαματική επιτάχυνση. Η ανάπτυξη, με άλλα λόγια, δεν έρχεται απ’ έξω. Έρχεται από μέσα και κυρίως από την ικανότητα του κράτους και της αγοράς να υλοποιήσουν έργα εγκαίρως.

Κρίσιμος κρίκος παραμένει το τραπεζικό σύστημα. Οι τράπεζες διαθέτουν ρευστότητα και κεφαλαιακή επάρκεια, αλλά εξακολουθούν να δανείζουν επιλεκτικά και εξαιρετικά συντηρητικά, πολύ πάνω από τα φυσιολογικά όρια κινδύνου. Το Ταμείο Ανάκαμψης λειτουργεί ως επιταχυντής, όχι ως υποκατάστατο τραπεζικής χρηματοδότησης. Αυτό σημαίνει ότι ένα μεγάλο μέρος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων μένει εκτός του κύκλου των επενδύσεων, περιορίζοντας τη διάχυση της ανάπτυξης στο αναγκαίο εύρος της πραγματικής οικονομίας.

Στην αγορά εργασίας, οι δείκτες βελτιώνονται αλλά δεν αλλάζουν ποιοτικά. Η ανεργία υποχωρεί σταδιακά, οι μισθοί αυξάνονται ονομαστικά, αλλά η παραγωγικότητα παραμένει χαμηλή. Και εδώ βρίσκεται ένα από τα μεγαλύτερα όρια του προϋπολογισμού. Δεν περιλαμβάνει δομικές παρεμβάσεις που να απαντούν στο πρόβλημα της παραγωγικότητας. Χωρίς αυτές, η ανάπτυξη έχει συγκεκριμένα όρια και (χαμηλό) ταβάνι.

Μέχρι εδώ, η εικόνα είναι συνεπής και σχετικά καθαρή. Όμως, κάθε προϋπολογισμός, κρύβει και τις δικές του θεσμικές πονηριές. Όχι σκάνδαλα, ούτε δημιουργική λογιστική, αλλά τεχνικές μετατοπίσεις και "καρυκεύματα" που διευκολύνουν την πολιτική διαχείριση. Ένα μέρος των πιέσεων μεταφέρεται εκτός κεντρικού προϋπολογισμού, στους δήμους και στους φορείς της γενικής κυβέρνησης. Τα νοσοκομεία λειτουργούν με σφιχτά όρια, γνωρίζοντας ότι οι υπερβάσεις θα καλυφθούν αργότερα. Οι δημόσιες επενδύσεις εμφανίζονται αυξημένες, αλλά μέρος της αύξησης οφείλεται σε επαναταξινομήσεις κονδυλίων και όχι σε καθαρό νέο χρήμα. Και, τέλος, το γενικό αποθεματικό απροβλέπτων λειτουργεί ως βαλβίδα ευελιξίας, χωρίς να αποτελεί συγκεκριμένη δέσμευση. Λογικά, μετρημένα και νοικοκυρεμένα.

Ο προϋπολογισμός του 2026 δεν είναι επικίνδυνος. Ούτε όμως γενναιόδωρος. Είναι ένας προϋπολογισμός πειθαρχίας, με καθαρό προσανατολισμό στις επενδύσεις και με σαφή απομάκρυνση από την οικονομία των επιδομάτων. Η επιτυχία του δεν θα κριθεί στη Βουλή. Θα κριθεί στην εκτέλεση. Εκεί όπου οι αισιόδοξες παραδοχές δοκιμάζονται, οι θεσμικές… μαρμίτες αποκαλύπτονται και οι αριθμοί παύουν να είναι αφηρημένες έννοιες θεωριών και καλούνται να γίνουν πράξεις.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr