Ουραγός στην καινοτομία παραμένει η Ελλάδα

Της Ελευθερίας Πιπεροπούλου 

Η καινοτομία αποτελεί κρίσιμο παράγοντα ανάπτυξης και ανταγωνιστικότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Παρόλο που η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει σημειώσει συνολική πρόοδο τα τελευταία χρόνια, το 2025 καταγράφεται μια μικρή υποχώρηση στις επιδόσεις καινοτομίας σε σχέση με το 2024, γεγονός που υπογραμμίζει την ανάγκη για ταχεία και συντονισμένη δράση. Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, η Ελλάδα συνεχίζει να υστερεί σημαντικά σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, καταλαμβάνοντας την 20ή θέση μεταξύ των κρατών-μελών της Ε.Ε.

Σύμφωνα με τον δείκτη καινοτομίας της Κομισιόν "European Innovation Scoreboard 2025", η χώρα κατατάσσεται στην κατηγορία των "Μετριοπαθών Καινοτόμων", με συνολικό σκορ στο 75,8% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Αν και σε σύγκριση με το 2018 έχει σημειώσει άνοδο 15,3 μονάδων –ξεπερνώντας τη μέση πρόοδο της Ε.Ε.–, μεταξύ 2024 και 2025 καταγράφει μείωση 2,9 μονάδων, γεγονός που υποδεικνύει στασιμότητα.

Η καλύτερη επίδοση της Ελλάδας καταγράφεται στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ), που βρίσκονται στην 1η θέση εντός Ε.Ε. ως προς την εισαγωγή καινοτομιών προϊόντων και διαδικασιών. Ιδιαίτερα θετικά αποτιμώνται και οι δημοσιεύσεις από συνεργασίες δημόσιου-ιδιωτικού τομέα, καθώς και οι επιδόσεις στην απασχόληση και τις πωλήσεις καινοτόμων επιχειρήσεων.

Ωστόσο, η εικόνα αυτή επισκιάζεται από σημαντικές υστερήσεις. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 27η θέση σε αριθμό αλλοδαπών διδακτορικών φοιτητών και κατατάσσεται τελευταία στις εξαγωγές προϊόντων μέσης και υψηλής τεχνολογίας, αλλά και στις αιτήσεις για σχέδια. Η πρόσβαση σε γρήγορο Ιnternet και οι ψηφιακές δεξιότητες του πληθυσμού επίσης υπολείπονται του ευρωπαϊκού μέσου όρου.

Παρότι οι δημόσιες δαπάνες για Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) πλησιάζουν το επίπεδο της Ε.Ε., οι ιδιωτικές επενδύσεις παραμένουν χαμηλές, όπως και η πρόσβαση σε venture capital. Αντίστοιχα, οι φορολογικές ελαφρύνσεις και οι επιδοτήσεις για Ε&Α είναι περιορισμένες.

Παραμένει, πάντως, αξιοσημείωτη η πρόοδος που έχει επιτευχθεί από το 2018 σε τομείς όπως το cloud computing, οι συνεργασίες δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και οι καινοτομίες προϊόντων από τις ΜμΕ. Από την άλλη, σοβαρές οπισθοδρομήσεις καταγράφονται στις συνεργασίες μεταξύ καινοτόμων ΜμΕ, ενώ παρατηρείται μείωση των εισαγωγών υψηλής τεχνολογίας από τρίτες χώρες και των δαπανών για καινοτομία εκτός R&D. Τα στοιχεία αυτά συνθέτουν ένα ανομοιογενές τοπίο, που υπογραμμίζει την ανάγκη για μακροπρόθεσμη στρατηγική και στοχευμένες παρεμβάσεις ώστε η Ελλάδα να συγκλίνει με τις τεχνολογικά πιο προηγμένες χώρες.

Ευρώπη: Μικρή πτώση και ανισότητες 

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι επιδόσεις στον τομέα της καινοτομίας έχουν βελτιωθεί κατά 12,6 μονάδες από το 2018. Ωστόσο η μικρή πτώση κατά 0,4 μονάδες από το 2024 στο 2025 υπογραμμίζει τους αυξανόμενους κινδύνους και την ανάγκη για ταχύτερη δράση, εν όψει της αβεβαιότητας και του αυξανόμενου παγκόσμιου ανταγωνισμού.

Δεκατρία κράτη-μέλη βελτίωσαν τη βαθμολογία τους σε σχέση με το προηγούμενο έτος, με τη Μάλτα (+7,6 μονάδες) και το Λουξεμβούργο (+5 μονάδες) να σημειώνουν τα μεγαλύτερα κέρδη. Σε σχέση με το 2018, όλες οι χώρες της Ε.Ε. έχουν ενισχύσει τις επιδόσεις τους στον τομέα της καινοτομίας, με την πρόοδο να κυμαίνεται από 0,9 μονάδες στο Λουξεμβούργο έως 30 μονάδες στην Εσθονία. 

Η Σουηδία ανέκτησε την πρώτη θέση ως κορυφαία καινοτόμος χώρα της Ε.Ε., ενώ η Ιρλανδία ηγείται πλέον των "Ισχυρών Καινοτόμων", καθώς από το 2018 οι επιδόσεις της έχουν αυξηθεί κατά 13,3 ποσοστιαίες μονάδες. Η Κροατία, με άνοδο 19,4 μονάδων, μετακινήθηκε στην ομάδα των "Μετριοπαθών Καινοτόμων".

Παρά τη γενική βελτίωση, παραμένουν ισχυρές γεωγραφικές ανισότητες μεταξύ της Βόρειας και της Νότιας Ευρώπης. Αν και 233 από τις 241 ευρωπαϊκές περιφέρειες βελτίωσαν τις επιδόσεις τους στον τομέα της καινοτομίας από το 2018 έως το 2025, με μέση αύξηση σχεδόν 12 εκατοστιαίων μονάδων, 82 σημείωσαν μείωση από το 2023 έως το 2025. Η Βόρεια και Δυτική Ευρώπη συνεχίζουν να κυριαρχούν, ενώ η Κεντρική, Ανατολική και Νότια Ευρώπη προσπαθούν να καλύψουν τη διαφορά, με ορισμένες περιφέρειες να ξεπερνούν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Η Ευρώπη σε κρίσιμο σταυροδρόμι

Όπως τόνισε ο Γιώργος Νούνεσης, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας, Τεχνολογίας και Καινοτομίας (ΕΣΕΤΕΚ), στο συνέδριο "MIT Universal AI Summit", η Ευρώπη βρίσκεται σε φάση επαναπροσδιορισμού. 

Σύμφωνα με τον κ. Νούνεση, τα στοιχεία δείχνουν πως την περίοδο 2008-2010 η Ευρώπη άρχισε να υποτιμά τις επενδύσεις στην τεχνολογία, επιλέγοντας πιο "παραδοσιακούς" δρόμους και μη αντιλαμβανόμενη τους κινδύνους αυτής της επιλογής. Τώρα αναζητά να ανακτήσει τη χαμένη ανταγωνιστικότητα απέναντι στις ΗΠΑ, τον Καναδά και την Ασία.

Όπως δήλωσε ο κ. Νούνεσης, "ζούμε μια τεχνολογική έκρηξη και πλέον η Ευρώπη έχει σημάνει συναγερμό, καθώς συνειδητοποιεί ότι έχει μείνει πίσω. Έχει μείνει πίσω από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και τις ασιατικές χώρες και θέλει να αλλάξει αυτή την πορεία – και να το κάνει γρήγορα".

Ωστόσο η υλοποίηση περνάει μέσα από δύο καίριες προκλήσεις: την προσέλκυση επενδύσεων και την αναχαίτιση της διαρροής ταλέντου. Όπως σημείωσε, ακόμα και επιτυχημένες ευρωπαϊκές startups συχνά επιλέγουν να κάνουν scale-up στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγω της μεγαλύτερης ευκολίας πρόσβασης σε κεφάλαια. "Η Ευρώπη πρέπει να θέσει ξανά τις startups στο τιμόνι και να κινητοποιήσει επενδύσεις εντός των συνόρων της", ανέφερε.

Παράλληλα, η ανταγωνιστικότητα στο ταλέντο, ιδιαίτερα των νέων επιστημόνων, αναμένεται να ενταθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Ευρώπη καλείται να δημιουργήσει ένα περιβάλλον που θα κρατήσει το ανθρώπινο κεφάλαιο εντός της ηπείρου και θα ενισχύσει την καινοτομία σε κρίσιμους τομείς.

Η τεχνολογική καθυστέρηση της Ευρώπης αποτέλεσε ένα σημαντικό στρατηγικό λάθος, με βαθιές συνέπειες στην οικονομική της ανάπτυξη και τη θέση της στην παγκόσμια σκηνή. Πλέον, ξεκινά ένας σκληρός και επίπονος αγώνας για την ανάκτηση της ανταγωνιστικότητας, που θα καθορίσει το μέλλον της.