Το μεγάλο παραμύθι της… προοδευτικότητας

Εδώ και δεκαετίες, η πολιτική γλώσσα και αισθητική, έχει καθιερώσει στην Ελλάδα τον όρο "προοδευτική παράταξη" για να περιγράψει την Αριστερά, σε όλες τις εκδοχές και παραφυάδες της. Η ταμπέλα αυτή πέρασε σχεδόν αυτονόητα στη δημόσια συνείδηση. Όμως, αν αφήσει κανείς τα συνθήματα και κοιτάξει τα αποτελέσματα, το αφήγημα δεν αντέχει. Η πραγματική πρόοδος της χώρας προήλθε κυρίως από κυβερνήσεις που έθεσαν ως προτεραιότητα την ευρωπαϊκή πορεία, τη δημοσιονομική πειθαρχία, τον ορθολογισμό και την αποτελεσματική διοίκηση· αξίες που ιστορικά υπερασπίστηκε σταθερότερα η κεντροδεξιά, με ορισμένες αναμφισβήτητες εξαιρέσεις από τον εκσυγχρονιστικό χώρο του ΠΑΣΟΚ στα τέλη της δεκαετίας του ’90.

Η πορεία αυτή έχει ορόσημα. Η ένταξη της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, που υπεγράφη το 1979 και τέθηκε σε ισχύ το 1981, ήταν προϊόν στρατηγικής του Κωνσταντίνου Καραμανλή και σηματοδότησε την αμετακίνητη πρόσδεση της χώρας στο ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο μετά τη Μεταπολίτευση. Λίγα χρόνια αργότερα, η ένταξη στην Οικονομική και Νομισματική Ένωση και η υιοθέτηση του ευρώ, την 1η Ιανουαρίου 2001, επί κυβέρνησης Κώστα Σημίτη, ολοκλήρωσαν το ευρωπαϊκό εγχείρημα της χώρας και σφράγισαν τη θέση της στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης.

Όταν όμως η πολιτική απομακρύνθηκε από αυτή τη λογική και υιοθέτησε τον "προοδευτισμό" των εύκολων παροχών και της άρνησης των κανόνων, τα αποτελέσματα υπήρξαν καταστροφικά. Από τον υπερδιογκωμένο κρατισμό των δεκαετιών του ’80 και του ’90 μέχρι την κρίση του 2015, η Ελλάδα βίωσε το κόστος της ιδεολογικής αυτάρκειας: δημοσιονομικά ελλείμματα, απώλεια αξιοπιστίας, τραπεζική ασφυξία, υπερπληθωρισμός και κοινωνική απογοήτευση.

Όλα στο όνομα μιας υποτιθέμενης "κοινωνικής δικαιοσύνης" που κατέληξε να παράγει ανισότητα, αναξιοκρατία, κομματισμό και εξάρτηση. 

Βεβαίως, κανείς αλάνθαστος. Η κεντροδεξιά είχε στιγμές αδράνειας, υπολογισμών και εσωστρέφειας. Όμως, σε αντίθεση με τους αντιπάλους της, δεν αρνήθηκε ποτέ την ανάγκη πειθαρχίας και λογοδοσίας. Κι αυτό κάνει τη διαφορά ανάμεσα στην υπευθυνότητα και στην ευκολία των συνθημάτων.

Πρόοδος, όμως, δεν είναι οι εξαγγελίες αλλά τα αποτελέσματα. Είναι η αύξηση του εισοδήματος, η σταθερότητα των θεσμών, η επενδυτική εμπιστοσύνη, η μείωση της ανεργίας, η λειτουργία του κράτους. Τα τελευταία χρόνια, η χώρα επέστρεψε σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης, πέτυχε πρωτογενές πλεόνασμα, μείωσε το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ και ανέκτησε την επενδυτική της βαθμίδα από τους διεθνείς οίκους. Αυτά δεν είναι αφηγήματα· είναι αριθμοί. Αριθμοί που μεταφράζονται σε μετρήσιμες και ουσιαστικές αλλαγές στην καθημερινότητα των πολιτών. Και πίσω από αυτούς τους αριθμούς δεν κρύβεται καμία ιδεολογική ρητορεία, αλλά συγκεκριμένες πολιτικές συνέπειας και οργάνωσης.

Η πρόοδος, βέβαια, δεν αποτυπώνεται μόνο σε οικονομικούς δείκτες ή θεσμικές κατακτήσεις. Μετριέται και στην καθημερινή εμπειρία του πολίτη· στο αν το σχολείο δίνει στα παιδιά του ευκαιρίες, στο αν το νοσοκομείο λειτουργεί με αξιοπρέπεια, στο αν το κράτος στέκεται απέναντι στον πολίτη χωρίς αλαζονεία. Πρόοδος είναι ο σεβασμός του δημόσιου χώρου, η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, η πολιτική ευγένεια στις διαφωνίες. Είναι η στιγμή που η κοινωνία παύει να ζητά "χαρτί από τον βουλευτή" για να εξυπηρετηθεί. Και αυτή η μορφή προόδου, όσο αθόρυβη κι αν φαίνεται, είναι ίσως η πιο δύσκολη και η πιο ουσιαστική.

Το ίδιο ισχύει και για τη λειτουργία του κράτους. Η ενοποίηση υπηρεσιών στο gov.gr, η απλοποίηση διαδικασιών και η ψηφιοποίηση της δημόσιας διοίκησης δεν είναι θεωρία· είναι η πιο απτή μορφή προόδου που έχει ζήσει η χώρα τις τελευταίες δεκαετίες. Και αποτελεί έργο πολιτικής βούλησης, τεχνοκρατικής συγκρότησης και θεσμικής συνέχειας, όχι επαναστατικής ρητορικής ή "πολυδιάστατης πολιτικής".

Αντίθετα, η αυτοαποκαλούμενη "προοδευτική παράταξη" εξακολουθεί να ζει μέσα σε ένα λεξιλόγιο άλλης εποχής. Μιλά για δικαιοσύνη, για ισότητα, για κοινωνικό κράτος, αλλά χωρίς ρεαλιστικά μέσα επίτευξης και με μόνη πραγματική δυνατότητα, τα… λεφτόδεντρα. Στην πράξη, κάθε φορά που βρέθηκε στην εξουσία, αναπαρήγαγε τις ίδιες παθογένειες: πελατειακό κράτος, υπερφορολόγηση, αστάθεια και αβεβαιότητα. Το αποτέλεσμα ήταν να αποδυναμωθεί η πραγματική κοινωνική κινητικότητα, την οποία υποτίθεται πως υπερασπίζεται.

Η πρόοδος, λοιπόν, δεν είναι ιδεολογική ετικέτα. Είναι ιστορικό αποτύπωμα. Και αν κάτι δείχνει η εμπειρία της Μεταπολίτευσης, είναι ότι όσοι μίλησαν λιγότερο για πρόοδο, την πέτυχαν περισσότερο. Ποιος είναι, λοιπόν, ο αληθινά προοδευτικός; Εκείνος που υπόσχεται ή εκείνος που βάζει κάτω το κεφάλι, εργάζεται και δημιουργεί; Εκείνος που καταγγέλλει ή εκείνος που αλλάζει και διορθώνει; Διορθώνει λάθη των άλλων και δικά του; Η απάντηση δεν βρίσκεται τα λόγια, αλλά εκεί όπου, χωρίς τελάληδες και κράχτες, η χώρα προοδεύει και προχωρά. Που σκοντάφτει, πέφτει, αλλά ξανασηκώνεται και προχωρά μπροστά!
Σήμερα, που η λέξη "πρόοδος" έχει χάσει σχεδόν κάθε νόημα από την υπερβολική της χρήση, το πραγματικό της περιεχόμενο είναι πιο απλό και πιο απαιτητικό από ποτέ. Δεν βρίσκεται στα προγράμματα, αλλά στη συνέπεια· όχι στις μεγάλες εξαγγελίες, αλλά στη σιωπηλή λειτουργία ενός κράτους που επιτέλους κάνει τη δουλειά του. Η Ελλάδα δεν χρειάζεται άλλες υποσχέσεις προόδου. Χρειάζεται να σταματήσει να τη διαφημίζει και να αρχίσει να τη ζει.

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr