Η επενδυτική βαθμίδα ήρθε, οι επενδυτές;

Η ελληνική οικονομία βελτιώθηκε θεαματικά τα τελευταία έξι χρόνια. Δυστυχώς, χωρίς αυτό να μεταφραστεί σε λύση όλων των χρόνιων διαρθρωτικών προβλημάτων της. Βελτιώθηκε γιατί τα βασικά μεγέθη εξισορροπήθηκαν, η δημοσιονομική διαχείριση σταθεροποιήθηκε και, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η επενδυτική εμπιστοσύνη επέστρεψε. Παρόλα αυτά, ένα κρίσιμο έλλειμμα παραμένει! Η χώρα δεν έχει κατορθώσει να προσελκύσει ακόμη τους απαραίτητους όγκους ή την ποιότητα των άμεσων ξένων επενδύσεων που έχει ανάγκη.

Η διαπίστωση αυτή δεν προέρχεται από εμμονή με τις αγορές ή με τις βαθμολογίες των οίκων. Είναι απλή αριθμητική. Χωρίς μαζική είσοδο διεθνούς παραγωγικού κεφαλαίου, η Ελλάδα δεν μπορεί να αυξήσει διατηρήσιμα και διαρθρωτικά  το ΑΕΠ της, να ενισχύσει την απασχόληση και να διατηρήσει μόνιμα υψηλή ανταγωνιστικότητα. Με ετήσιο επενδυτικό κενό που παραμένει γύρω στο 10% του ΑΕΠ και χωρίς ισχυρές πολυεθνικές να εγκαθιστούν παραγωγή και κέντρα έρευνας, η πρόοδος θα είναι πάντοτε περιστασιακή, ευάλωτη και εξαρτημένη από τρίτους.

Το πρόβλημα είναι γνωστό και επαναλαμβανόμενο. Οι ίδιοι οι επενδυτές εξηγούν, ξανά και ξανά, γιατί κρατούν αποστάσεις: βραδύτατη απονομή δικαιοσύνης, διοικητικές καθυστερήσεις, ελλιπής άσκηση εκτελεστικής εξουσίας, άναρχα μεταβαλλόμενη φορολογική πολιτική, πολυπλοκότητα αδειοδοτήσεων, έλλειψη ειδικευμένου προσωπικού σε κρίσιμους τομείς κ.ά. Δεν αρκεί να αλλάξει ο νόμος, πρέπει να πεισθούν ότι θα εφαρμοστεί. Δεν αρκεί η δημιουργία νέων εργαλείων, όταν το ίδιο το κράτος λειτουργεί απρόβλεπτα, αποφασίζοντας άλλα σήμερα, άλλα αύριο. Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ/FDI - Foreign Direct Investments) χρειάζονται σταθερότητα, όχι  Πυθίες. 

Επιπλέον υπάρχει ένα πιο βαθύ πρόβλημα που δεν αναφέρεται συχνά, αλλά υπονομεύει τα πάντα! Η παραδοσιακή προσκόλληση των Ελλήνων στις ίδιες, φθαρμένες "μονοκαλλιέργειες" τον τουρισμό και την οικοδομική δραστηριότητα. Ένας φαύλος κύκλος υπηρεσιών χαμηλής τεχνολογικής έντασης και προστιθέμενης αξίας και μη εμπορεύσιμων δραστηριοτήτων, που στηρίζονται -πού αλλού;- στη διακριτική παρουσία του Δημοσίου: είτε ως ρυθμιστής, είτε ως χρηματοδότης, είτε ως τελικός εργοδότης. Κανείς δεν αμφισβητεί την αξία αυτών των τομέων. Αλλά κανείς δεν θέλει να πει ότι δεν αρκούν. Ότι δεν μπορεί μια χώρα της Ευρωζώνης στα 2025 και μετά από μια υπερδεκαετή κρίση να αναπαράγει για δεκαετίες το ίδιο παρασιτικό μοντέλο και να περιμένει να προσελκύσει στρατηγικές επενδύσεις. Και κυρίως, ότι δεν φταίνε πάντα οι άλλοι! Διότι, αρέσει, δεν αρέσει, η άρνηση αλλαγής  όταν αυτή φθάνει στα "χωράφια" εκάστου, είναι κοινωνικά πλειοψηφική και ενεργή.

Κι όμως, έχουν γίνει βήματα. Η ψηφιοποίηση πολλών δημόσιων υπηρεσιών, η αναδιάρθρωση του Enterprise Greece, η απλοποίηση φορολογικών εργαλείων όπως οι υπεραποσβέσεις, η επέκταση των fast track διαδικασιών, ακόμη και η αναβάθμιση της επενδυτικής βαθμίδας – όλα αυτά είναι πρόοδοι που μετρούν. Οι μεγάλες συμφωνίες με Microsoft, Pfizer, Cisco, Amazon Web Services δεν ήταν τυχαίες. Ήταν αποτέλεσμα δουλειάς και αλλαγής νοοτροπίας. Αλλά είναι η εξαίρεση, όχι ο κανόνας. Και όσο παραμένουν τέτοιες, τόσο η ελληνική οικονομία θα σέρνεται μακρυά από τις δυνατότητές της.

Για να φανεί το μέγεθος της υστέρησης, αξίζει να δούμε τις σχετικές ροές ΑΞΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ:

            
Και η εικόνα επιβαρύνεται σε όρους κατανομής ανά κλάδο:

Σύμφωνα με τα επικαιροποιημένα στοιχεία του Enterprise Greece, οι άμεσες ξένες επενδύσεις αναμένεται να ξεπεράσουν τα 6 δισ. ευρώ το 2024, καταγράφοντας νέο ιστορικό υψηλό. Η πλειονότητα αφορά επενδύσεις τύπου Greenfield (δηλαδή επενδύσεις από το μηδέν σε νέα παραγωγική υποδομή και όχι αγορές υφιστάμενων εταιρειών), κάτι που θεωρείται πολύ πιο ωφέλιμο για τη μακροπρόθεσμη ανάπτυξη.

Κι αν χρειάζεστε επιβεβαίωση, η Τράπεζα της Ελλάδος στην Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής του Απριλίου 2024 σημειώνει ότι:

Α. Η βελτίωση της επενδυτικής εικόνας είναι υπαρκτή, αλλά η Ελλάδα παραμένει κάτω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.,

Β. Η συμβολή των ΑΞΕ στο ΑΕΠ είναι ακόμα χαμηλή και

Γ. Απαιτείται σταθερότητα κανόνων, ταχύτητα στη δικαιοσύνη και προσβασιμότητα στις υποδομές.

Η είσοδος ξένων επενδύσεων δεν είναι απλώς επιθυμία. Είναι μονόδρομος. Όχι για να υποκαταστήσουν τις εγχώριες, αλλά για να τις ενισχύσουν. Χρειάζεται να δούμε στην πράξη επενδύσεις ΣΔΙΤ με ξένα funds, επενδύσεις clusters, ταυτόχρονα με μεταφορές τεχνολογίας και διοικητικής τεχνογνωσίας. Χρειάζεται οι Περιφέρειες να πάψουν να είναι απλοί διαχειριστές ευρωπαϊκών κονδυλίων και να μετατραπούν σε ενεργούς "οικοδεσπότες" κεφαλαίων. Χρειάζεται οι υποδομές να λειτουργούν ως καταλύτες, όχι ως προσκόμματα. Κι αυτά δεν γίνονται με διακηρύξεις ή με ταξίδια. Γίνονται με αποτέλεσμα.

Δυστυχώς, το αποτέλεσμα εξακολουθεί να μας διαψεύδει. Εδώ και δεκαετίες, η Ελλάδα μοιάζει να κυνηγά τις επενδύσεις με τη λογική του "περάστε και βλέπουμε", χωρίς σοβαρό follow-up, χωρίς επαγγελματικό investor relations, χωρίς το απαιτούμενο θεσμικό βάθος. Σε μια χώρα όπου η επίλυση μιας επενδυτικής διαφοράς θα διαρκέσει κατ’ ελάχιστον πέντε χρόνια, και η αδειοδότηση ενός logistics hub να κολλήσει στο… δασαρχείο ή στην… Αρχαιολογία, οι επενδυτές δεν βλέπουν στρατηγική – βλέπουν υψηλό ρίσκο, μη αντίστοιχο των πιθανών αποδόσεων.

Αυτός είναι ο λόγος που ακόμη και σήμερα, με την πιστοληπτική ικανότητα στη σωστή κατεύθυνση και τις αγορές θετικά διακείμενες, η χώρα δεν έχει καταφέρει να φτάσει σε διψήφιο ποσοστό FDI επί του ΑΕΠ όπως η Πορτογαλία ή η Ιρλανδία. Δεν είναι θέμα branding, είναι θέμα βάθους. Όταν ο κρατικός μηχανισμός αδρανεί, αδιαφορεί και αυτοαναιρείται απέναντι στους επενδυτές, καμία διεθνής καμπάνια δεν μπορεί να πείσει κανέναν για κάτι διαφορετικό.

Η Ελλάδα είναι πλέον περισσότερο φιλική προς την επένδυση από ποτέ. Αλλά αυτό δεν σημαίνει πως είναι πραγματικά ελκυστική. Το πρώτο είναι υπόθεση βούλησης, το δεύτερο απαιτεί πράξεις. Για να μετακινηθεί ο διεθνής επενδυτής από τη Δυτική Ευρώπη ή την Ανατολική Ασία προς την Ελλάδα, πρέπει να έχει λόγους. Να διαβλέπει αποδόσεις αντίστοιχες του κινδύνου και αξιοπιστία που θα τις "εξασφαλίζει".

Η κρίσιμη μάζα δεν έχει έρθει ακόμη. Αν δεν έρθει σύντομα, αν δεν αδράξουμε το παράθυρο ευκαιρίας που ανοίγει με τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις και την ανάγκη αναδιάρθρωσης των αλυσίδων παραγωγής εντός της Ευρώπης, τότε και αυτή η ευκαιρία αυτή θα χαθεί. Και δεν θα ξανάρθει εύκολα. Οι εποχές όπου μπορούσαμε να πορευόμαστε με τουρισμό, κατανάλωση και επιδοτήσεις, χωρίς ουσιαστική παραγωγικότητα τελειώνουν. Αν δεν τελείωσαν ήδη.

Οι αριθμοί βελτιώνονται. Το περιβάλλον αλλάζει. Αλλά η οικονομία δεν κρίνεται από τις προθέσεις. Κρίνεται από τις πράξεις και το αποτέλεσμα.

Και αυτό, σήμερα, λέει καθαρά ότι αν δεν φέρουμε τις επενδύσεις τώρα, θα αποκτήσουμε (ξανά) ανεργία αύριο.

Ίσως για κάποιους να είναι πιο βολικό να διαχειρίζονται επιδοτήσεις. Αλλά οι επενδύσεις δεν έρχονται όταν βρίσκουν νοοτροπίες του περασμένου αιώνα.

Έρχονται μόνο όταν βρουν εύφορο και φιλόξενο έδαφος.

Πέτρος Λάζος  
petros.lazos@capital.gr