Τι προμηνύει η ατιμωτική πτώση της Καμπούλ…

Του Κώστα Στούπα 

Τι προμηνύει η ατιμωτική πτώση της Καμπούλ...

Οι σκηνές της πτώσης της Καμπούλ πριν λίγες μέρες στα χέρια των Ταλιμπάν με τα ελικόπτερα πάνω από την αμερικανική πρεσβεία, έφερε στη μνήμη σκηνές από την Πτώση της Σαϊγκόν στους Βιετκόνγκ τον Απρίλιο του 1975.

Βέβαια, 25 χρόνια αργότερα ο πρόεδρος Κλίντον γινόταν δεκτός στο Ανόι μετά "Βαϊων και Κλάδων” με την ελπίδα που θα έφερνε μαζί του και το ενδιαφέρον δυτικού καπιταλιστικού κεφαλαίου να επενδύσει στην εκμετάλλευση της φθηνής εργασίας των νικητών του βιετναμέζικου εμφυλίου.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’70 η αμερικάνικη ήττα στο Βιετνάμ υποδήλωνε την υποχώρηση της επιρροής της Δύσης σε ένα "θερμό" μέτωπο υπέρ της ΕΣΣΔ που τότε αύξανε ακόμη την επιρροή της.

Η αποχώρηση σήμερα από το Αφγανιστάν δημιουργεί ανάλογες υπόνοιες υπέρ της Κίνας. Βέβαια, η ΕΣΣΔ δεν έφτασε ποτέ να αντιπροσωπεύει περισσότερο από το 44% του αμερικάνικου ΑΕΠ ενώ τεχνολογικά εκτός του αμυντικού κλάδου οι διαφορές ήταν τεράστιες υπέρ της Δύσης.

Δει δη χρημάτων...

Όμως αν είναι κάτι που μπορεί να  έχει σημασία τούτο είναι το οικονομικό αδιέξοδο που επέβαλε τη λήψη αμφότερων των αποφάσεων.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70 το κόστος του πολέμου στο Βιετνάμ ανάγκασε τις ΗΠΑ να καταργήσουν σε μια νύχτα τον Κανόνα του Χρυσού και κατά συνέπεια και τη συμφωνία του "Μπρέτον-Γούντς" με βάση την οποία θεμελιώθηκε οικονομικά ο δυτικός μεταπολεμικός κόσμος.

Με βάση τη συμφωνία αυτή το δολάριο έγινε διεθνές αποθεματικό νόμισμα με την υποχρέωση των ΗΠΑ να καλύπτουν κάθε δολάριο που κυκλοφορεί με αντίστοιχο χρυσό στη σταθερή ισοτιμία των 35 περίπου δολ. η ουγκιά.

Υπό το πρίσμα αυτής της  υποχρέωσης όποιος κατείχε ένα δολ. είχε το δικαίωμα να εμφανιστεί στην FED και να απαιτήσει την αξία του σε χρυσό.

Την υποχρέωση αυτή την κατάργησε ένα βράδυ ο πρόεδρος Ρίτσαρντ  Νίξον τον Αύγουστο του 1971 καθώς ο χρυσός που διέθετε το αμερικάνικο θησαυροφυλάκιο δεν επαρκούσε να καλύψει τα δολάρια που είχαν εκτυπωθεί.

Ο βασικότερος ίσως λόγος της αποχώρησης των ΗΠΑ από το Αφγανιστάν είναι η οικονομική "αιμορραγία” που προκαλούσε η διατήρηση δυνάμεων εκεί και η υποστήριξη της τοπικής κυβέρνησης...

Μια ουσιώδης διαφορά είναι πως το χρέος των ΗΠΑ ως ποσοστό του ΑΕΠ τη δεκαετία του ’70 ήταν περί το 30% ενώ τώρα και μετά την πανδημία έχει ξεπεράσει το 110%.

Η απόφαση του ’71 της εξόδου από τον "Χρυσό κανόνα" άνοιξε τον δρόμο για την αύξηση του χρέους, κάτι που κατά το παρελθόν έχει αποδειχτεί σαν ο "τάφος" περισσότερων αυτοκρατοριών απ΄ όσες εξαντλήθηκαν στα οροπέδια του Αφγανιστάν.

Οι αυξημένες δαπάνες συντήρησης της Κυριαρχίας σε μια μεγάλη επικράτεια αποτελεί στην ιστορία έναν από τους βασικούς λόγους αύξησης του χρέους που οδηγεί στην εσωτερική διάβρωση και παρακμή των μεγάλων δυνάμεων κάθε εποχής, της Αθηναϊκής Συμμαχίας και Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μη εξαιρουμένων.

Η τελευταία πτώση...

Η τελευταία αυτοκρατορία που υπέστη αυτή τη φθορά ήταν η Βρετανική στις αρχές του περασμένου αιώνα. Τούτο συνέβη λόγω μια κατάστασης εθνικής εξάντλησης και "αυτοκρατορικής υπερέκτασης" όπως έχει υποστηρίξει ο διάσημος ιστορικός του Yale, Paul Kennedy.

Όπως σημειώνει για τη Βρετανική Παρακμή ο Νάιλ Φέργκιουσον  σε πρόσφατο άρθρο στον Economist "Από το 1914, το έθνος είχε υποστεί πόλεμο, οικονομική κρίση και το 1918-19 μια φοβερή πανδημία, την ισπανική γρίπη.

Το οικονομικό τοπίο επισκιάστηκε από ένα βουνό χρέους. Αν και η χώρα παρέμεινε ο εκδότης του κυρίαρχου παγκόσμιου νομίσματος, δεν ήταν πλέον ασυναγώνιστη σε αυτόν τον ρόλο.

Η αύξηση των ανισοτήτων ώθησε τους πολιτικούς της αριστεράς να απαιτήσουν αναδιανομή αν όχι απόλυτο σοσιαλισμό. Ένα σημαντικό ποσοστό της διανόησης προχώρησε παραπέρα, αγκαλιάζοντας τον κομμουνισμό ή τον φασισμό...".

Το δημόσιο χρέος της Βρετανίας μετά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο αυξήθηκε από το 109% του ΑΕΠ το 1918 σε λίγο λιγότερο από 200% το 1934.

Το ομοσπονδιακό χρέος των ΗΠΑ έχει καταστεί πλέον συγκρίσιμο  σε μέγεθος καθώς θα φθάσει σχεδόν το 110% του ΑΕΠ φέτος, ακόμη υψηλότερο από την προηγούμενη κορύφωσή του αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο...

Η πτώση της Καμπούλ μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα σε σχέση με τη στρατηγική σημασία του Αφγανιστάν για τη Δύση. Σε σχέση όμως με τα αίτια που προκάλεσαν την αμερικάνικη απόφαση για αποχώρηση η συμβολική σημασία της μοιάζει σημαντική.

Χαρακτηρίζει  μια κρίσιμη εποχή  του οικονομικού συστήματος πάνω στο οποίο στηρίζεται ο κόσμος μας και η κυριαρχία της Δύσης τις τελευταίες δεκαετίες.

Τα αίτια της πτώσης...

Εκ πρώτης ανάγνωσης η ατιμωτικά εύκολη πτώση της Καμπούλ δεν αποδίδεται στην ασφυκτική οικονομική αδυναμία των ΗΠΑ αλλά στη νευρικότητα και αντιφατικότητα που διακρίνει τις αποφάσεις της ηγεσίας της. Τούτα όμως προκύπτουν  από τον βαθύ διχασμό που διακρίνει τα τελευταία χρόνια την αμερικάνικη κοινωνία (και άλλες κοινωνίες της Δύσης).

Ο διχασμός και  η άνοδος του αντισυστημικού λαϊκισμού κατά ένα μεγάλο μέρος οφείλεται στην οικονομική πολιτική διατήρησης της ευημερίας με δανεικά και όχι μέσω της βελτίωσης του ανταγωνισμού και της δημιουργικής καταστροφής που ανέδειξαν τη Δύση σε κυρίαρχο του πλανήτη.

Οι παλαιότεροι θυμούνται πως η ατιμωτική ήττα στο Βιετνάμ και η ντροπιαστική εκκένωση της Σαϊγκόν έλαβαν χώρα επίσης σε μια περίοδο έντονου διχασμού στις ΗΠΑ και τη Δύση.

Δει δη χρημάτων και άνευ τούτων ουδέν, λοιπόν...

kostas.stoupas@capital.gr