Αβεβαιότητα στην παγκόσμια ναυτιλία - Οι λόγοι

του Γιώργου Σ. Σκορδίλη 

Η παγκόσμια ναυτιλία εισέρχεται στο δεύτερο εξάμηνο του 2025 υπό το βάρος μιας πολυεπίπεδης γεωπολιτικής κρίσης που αναδιαμορφώνει βίαια τις βασικές σταθερές του κλάδου. Η νέα ετήσια Έκθεση ICS Maritime Barometer, που βασίζεται σε ευρύ φάσμα απαντήσεων στελεχών της ναυτιλιακής βιομηχανίας, αποτυπώνει με νηφαλιότητα αλλά και σαφήνεια την ένταση του κλυδωνισμού.

Κυρίαρχο συμπέρασμα: Η πολιτική αστάθεια μετατρέπεται πλέον στον καθοριστικό παράγοντα επιχειρησιακής αβεβαιότητας, αφήνοντας πίσω παραδοσιακούς κινδύνους όπως οι τεχνολογικές εξελίξεις ή η αυστηροποίηση των ρυθμίσεων.

Σύμφωνα με την έκθεση, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά η γεωπολιτική αστάθεια κατατάσσεται ως ο σοβαρότερος κίνδυνος για τις ναυτιλιακές επιχειρήσεις παγκοσμίως. Το 58% των ερωτηθέντων δηλώνει ότι οι πολιτικές αναταράξεις έχουν ήδη επηρεάσει τη στρατηγική ή τη λειτουργία των εταιρειών τους, ενώ το 34% αναφέρει άμεση αύξηση κόστους λόγω ασφάλισης, rerouting και διακοπής ροών.

Η ένταση και η γεωγραφική διασπορά των κρίσεων –από την Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή μέχρι τα Στενά της Ταϊβάν και τις οικονομικές ρωγμές σε ΗΠΑ και Κίνα– έχουν μετατρέψει τις θαλάσσιες μεταφορές από σταθερό σύστημα διαμεσολάβησης σε όχημα πολιτικής πίεσης.

Το κόστος αυτής της μετατόπισης είναι ήδη εμφανές. Οι ασφαλιστικές καλύψεις κινδύνων πολέμου (War Risk Insurance) έχουν αυξηθεί δραστικά – ιδίως για δρομολόγια που διέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα ή τον Περσικό Κόλπο. Σύμφωνα με την ICS, πάνω από το 30% των εταιρειών έχουν ήδη τροποποιήσει τουλάχιστον ένα βασικό δρομολόγιο για λόγους ασφαλείας, οδηγώντας σε αυξημένα λειτουργικά κόστη και μετακύλιση τιμών.

Παράλληλα, η έκθεση καταγράφει σημαντική υποχώρηση της εμπιστοσύνης των στελεχών στη δυνατότητα διαχείρισης τέτοιων κινδύνων. Μόλις το 48% θεωρεί ότι η εταιρεία τους είναι καλά προετοιμασμένη για σοβαρές γεωπολιτικές διαταραχές, έναντι 65% το 2022.

Η αβεβαιότητα δεν περιορίζεται στο πεδίο των κινδύνων. Εκτείνεται και στις επενδύσεις. Το 41% των ναυτιλιακών στελεχών αναφέρουν καθυστερήσεις ή αναστολές σε έργα υποδομών και ναυπηγήσεις, κυρίως λόγω του αυξημένου country risk αλλά και της μειωμένης διαθεσιμότητας διεθνούς χρηματοδότησης. Οι τομείς που πλήττονται περισσότερο είναι τα έργα υποδομής για πράσινα καύσιμα, οι επενδύσεις σε τεχνολογίες ενεργειακής απόδοσης και τα σχέδια εξηλεκτρισμού λιμένων.

Ενδεικτικό είναι ότι μόλις το 18% των εταιρειών δηλώνει πως έχει σήμερα πρόσβαση σε δημόσια ή διεθνή χρηματοδότηση για πράσινες επενδύσεις, ποσοστό σημαντικά μειωμένο σε σχέση με το 31% της διετίας 2021-2022. Η αβεβαιότητα γύρω από την τελική μορφή των κανονισμών της Ε.Ε. και του ΙΜΟ, αλλά και η χαμηλή ρευστότητα από ESG ταμεία καθιστούν την πράσινη μετάβαση πιο αργή και πιο επιλεκτική.

Η συγκυρία του 2024-2025 βρίσκει την Ελλάδα με έναν ρόλο γεωστρατηγικά ενισχυμένο, καθώς βρίσκεται ταυτόχρονα στο επίκεντρο της πίεσης και της ευκαιρίας. Η γεωγραφική της θέση ως φυσικού κόμβου μεταξύ Ανατολής και Δύσης, η ναυτιλιακή της ισχύς και η λιμενική της υποδομή ενισχύουν τη στρατηγική της σημασία. Ο Πειραιάς, η Αλεξανδρούπολη και η Θεσσαλονίκη λειτουργούν πλέον και ως σταθμοί γεωπολιτικής προβολής, όχι απλώς ως logistics hubs.

Όμως αυτή η στρατηγική βαρύτητα φέρνει και σύνθετες προκλήσεις: η διαχείριση κινεζικών συμφερόντων σε κρίσιμα assets, η πίεση συμμόρφωσης με δυτικές κανονιστικές απαιτήσεις (κυρώσεις, ESG, διαφάνεια), καθώς και η ανάγκη προστασίας κρίσιμων υποδομών από κυβερνοαπειλές, καθιστούν επιτακτική τη χάραξη εθνικής πολιτικής.

Οι ελληνικές ναυτιλιακές επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, βρίσκονται αντιμέτωπες με διπλή πίεση:

- Πρέπει να συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται διεθνώς με ευελιξία και ταχύτητα.

- Παράλληλα καλούνται να αποδείξουν συμμόρφωση με αυστηρούς κανόνες διαφάνειας, ESG και ανθεκτικότητας – ιδίως από πλευράς Ε.Ε. και ΗΠΑ.

Απέναντι σε αυτή τη συνθήκη η χώρα καλείται να συγκροτήσει συνεκτικό ναυτιλιακό θεσμικό πλαίσιο, που θα της επιτρέψει να διαχειρίζεται ευέλικτα επενδύσεις, να προστατεύει τις υποδομές της και να συνδέεται σταθερά με τους εταίρους της – χωρίς να χάνει τον έλεγχο.

Ψηφιακοί κίνδυνοι και κυβερνοασφάλεια: Αχίλλειος πτέρνα

Η ψηφιακή εξάρτηση της ναυτιλίας έχει ξεπεράσει τα όρια της απλής τεχνολογικής αναβάθμισης. Από τη διαχείριση φορτίων και τη δρομολόγηση πλοίων μέχρι τη λειτουργία λιμενικών γερανών και την ανταλλαγή κρίσιμων δεδομένων, σχεδόν τα πάντα περνούν πλέον από ευάλωτα ψηφιακά συστήματα. Και αυτό δεν είναι χωρίς συνέπειες.

Σύμφωνα με το ICS Maritime Barometer:

- Οι κυβερνοαπειλές κατατάσσονται πλέον στη 2η θέση ως προς τη σοβαρότητά τους, ακριβώς κάτω από την πολιτική αστάθεια.

- Το 45% των ναυτιλιακών στελεχών εκτιμά ότι τα πληροφοριακά τους συστήματα δεν είναι επαρκώς θωρακισμένα.

- Το 28% παραδέχεται πως έχει υποστεί τουλάχιστον μία σοβαρή κυβερνοεπίθεση από το 2022 και μετά.

Το πρόβλημα δεν αφορά μόνο τις εταιρείες. Αφορά και τα λιμάνια, τις κρατικές αρχές, τα τελωνεία και τις ναυτιλιακές πλατφόρμες – έναν ολόκληρο ψηφιακό ιστό, ο οποίος, αν χτυπηθεί, μπορεί να παραλύσει κρίσιμες ροές.

Η ελληνική πραγματικότητα παραμένει ευάλωτη. Η έλλειψη υποχρεωτικών cyber audits, η απουσία εθνικού σχεδίου κυβερνοπροστασίας στη ναυτιλία και η ανισότητα τεχνικής επάρκειας μεταξύ εταιρειών δημιουργούν μια επικίνδυνη εικόνα κατακερματισμού.

Τέλος, η ICS καλεί τους διεθνείς παίκτες να αναπτύξουν κοινά πρότυπα και διακρατικά δίκτυα αντίδρασης. Η Ελλάδα, ως χώρα με ρυθμιστικό βάθος στον κλάδο, οφείλει να είναι πρωτοπόρος – όχι ουραγός. Ειδικά τώρα που η Ε.Ε. επεξεργάζεται νέα οδηγία για την ανθεκτικότητα των λιμενικών συστημάτων (NIS2), η ενεργή συμμετοχή των ελληνικών αρχών και επιχειρήσεων είναι επιβεβλημένη.