Ράμπες για ΑμεΑ στα επιβατηγά πλοία: Υποχρέωση ή εξαίρεση;

Του Γιώργου Σ. Σκορδίλη

Στις προβλήτες των νησιών και των λιμανιών της χώρας, δεκάδες πολίτες με κινητικά προβλήματα βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με μια σκληρή πραγματικότητα: επιβίβαση χωρίς ράμπα, χωρίς βοήθεια, χωρίς ασφάλεια. Παρά το γεγονός ότι οι ευρωπαϊκοί και εθνικοί κανόνες προβλέπουν ρητά την προσβασιμότητα για τα άτομα με αναπηρία, στην πράξη πολλά επιβατηγά πλοία ανοικτού τύπου, ιδίως σε τοπικές γραμμές, λειτουργούν με ανεπίτρεπτες ελλείψεις.

Τι προβλέπουν οι διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις

Η βάση για την υποχρέωση εξοπλισμού πλοίων με υποδομές για ΑμεΑ δεν είναι απλώς θέμα κοινωνικής ευαισθησίας, αλλά νομική δέσμευση.

Ο Κανονισμός (ΕΕ) 1177/2010 για τα δικαιώματα των επιβατών στις θαλάσσιες μεταφορές προβλέπει ότι όλοι οι επιβάτες, ανεξαρτήτως κινητικής ή αισθητηριακής κατάστασης, έχουν δικαίωμα προσβασιμότητας και ίσης μεταχείρισης. Το άρθρο 10 του Κανονισμού αναφέρει ρητά ότι οι εταιρείες πρέπει να λαμβάνουν όλα τα αναγκαία μέτρα, συμπεριλαμβανομένης της πρόβλεψης κατάλληλου εξοπλισμού, ώστε τα ΑμεΑ να επιβιβάζονται και να αποβιβάζονται με ασφάλεια, χωρίς διακρίσεις και χωρίς πρόσθετο κόστος.

Η Διεθνής Σύμβαση SOLAS (Safety of Life at Sea), παρότι δεν ορίζει εξειδικευμένα μέτρα για ΑμεΑ, παραπέμπει στην εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία για ζητήματα προσβασιμότητας και ασφαλούς επιβίβασης.

Τι προβλέπει η ελληνική νομοθεσία

Η ελληνική έννομη τάξη ενσωματώνει τις προβλέψεις της ΕΕ και τις εξειδικεύει μέσω:

• του ΠΔ 23/1999, που ορίζει την ανάγκη πρόβλεψης για επιβάτες με μειωμένη κινητικότητα,

• του ΦΕΚ Β’ 1129/2004 με τις Τεχνικές Προδιαγραφές Ασφάλειας,

• και του Γενικού Κανονισμού Λιμένα αριθμ. 14, που καλύπτει ζητήματα επιβίβασης και ασφάλειας στα επιβατηγά πλοία.

Οι πλοίαρχοι, οι διαχειρίστριες εταιρείες και οι υπεύθυνοι φόρτωσης είναι υποχρεωμένοι να μεριμνούν ώστε τα άτομα με αναπηρία να έχουν πρόσβαση σε ασφαλές, κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο εντός του πλοίου και να τους παρέχεται βοήθεια όπου χρειάζεται.

Τι συμβαίνει στην πράξη – Περιστατικό στην Καβάλα

Την πραγματική εικόνα, όμως, αποτύπωσε πρόσφατο περιστατικό που σημειώθηκε στην Καβάλα. Έπειτα από καταγγελία επιβάτη με αναπηρία, που μετακινήθηκε υπό επικίνδυνες συνθήκες σε επιβατηγό-οχηματαγωγό ανοικτού τύπου, το Υπουργείο Ναυτιλίας κινήθηκε με εντολή του υπουργού Βασίλη Κικίλια προς τη Λιμενική Αρχή Καβάλας για επιβολή κυρώσεων.

Σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση, "έγιναν αυστηρές συστάσεις στον πλοίαρχο, ιδίως ως προς το ότι δεν έλαβε κατάλληλη μέριμνα για την τοποθέτηση του ΑμεΑ και του συνοδού του σε χώρο κατάλληλα διαμορφωμένο και ασφαλή". Παράλληλα, η Κεντρική Υπηρεσία έδωσε εντολή για εντατικοποίηση ελέγχων, κυρίως στα πλοία ανοικτού τύπου, ώστε να αποφευχθούν αντίστοιχες παραλείψεις στο μέλλον.

Το συγκεκριμένο περιστατικό αποκαλύπτει την ασυνέχεια ανάμεσα στο νομικό πλαίσιο και την πραγματικότητα: οι έλεγχοι ενεργοποιούνται εκ των υστέρων, αντί να προλαμβάνουν τα φαινόμενα με μόνιμη επιτήρηση και πιστοποίηση.

Οι εξαιρέσεις που μετατρέπονται σε κανόνα

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπει ότι, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, παλαιά πλοία ή πλοία που δεν μπορούν τεχνικά να υποδεχθούν ράμπες, δύνανται να εξαιρεθούν από ορισμένες υποχρεώσεις — μόνο αν υπάρχει τεκμηριωμένη αδυναμία ή κίνδυνος για τη ναυτική ασφάλεια.

Στην πράξη όμως, πολλές εταιρείες επικαλούνται αυτές τις εξαιρέσεις γενικευμένα και χωρίς επαρκή τεκμηρίωση, με αποτέλεσμα να μην έχουν ούτε ράμπες, ούτε ειδικούς χώρους, ούτε διαδικασίες υποδοχής. Όπως παραδέχονται λιμενικά στελέχη, η έλλειψη πιστοποιημένου μηχανισμού ελέγχου σε ορισμένα δρομολόγια διαιωνίζει τη νοοτροπία "βλέποντας και κάνοντας".

Τι πρέπει να αλλάξει

Το πρόβλημα δεν είναι τεχνικό – είναι πολιτικό και διαχειριστικό. Υπάρχει ανάγκη για:

• κατάρτιση δημόσιου μητρώου προσβασιμότητας πλοίων, ώστε να γνωρίζει κάθε επιβάτης ποια πλοία διαθέτουν τις απαραίτητες υποδομές,

• πιστοποίηση προσβασιμότητας πριν την έκδοση αδειών δρομολόγησης,

• υποχρεωτική εκπαίδευση πληρωμάτων για την εξυπηρέτηση ΑμεΑ,

• μόνιμους λιμενικούς ελέγχους, όχι περιστασιακές παρεμβάσεις μετά από δημόσια κατακραυγή.

Τα δικαιώματα των επιβατών με αναπηρία δεν είναι "καλή θέληση" της εταιρείας, αλλά νομική υποχρέωση του πλοιάρχου και της Πολιτείας. Οι ράμπες, οι ειδικά διαμορφωμένοι χώροι και η παροχή βοήθειας δεν είναι πολυτέλεια, αλλά βασική προϋπόθεση συμμετοχής στην κοινωνία και στην ελευθερία μετακίνησης.

Αν δεν αλλάξει ριζικά ο τρόπος με τον οποίο πιστοποιούνται και ελέγχονται τα πλοία που εκτελούν τοπικά δρομολόγια, η Ελλάδα θα συνεχίσει να προσφέρει έναν τουρισμό "για όλους", αλλά μεταφορές μόνο για τους αρτιμελείς.