Στράτευση των υπερορθοδόξων: Βαθαίνει το ρήγμα στην ισραηλινή κοινωνία

Του Κώστα Ράπτη

Μερικοί συμβιβασμοί μπορεί να αποδεικνύονται εύθραυστοι ακόμη και μετά την πάροδο επτά δεκαετιών. Όπως λόγου χάρη αυτός που εξασφάλιζε την εξαίρεση των Χαρεντίμ (υπερορθόδοξων) Εβραίων του Ισραήλ από την υποχρέωση να υπηρετούν στον στρατό.

Ο συμβιβασμός είχε επιτευχθεί στις αρχές της δεκαετίας του '50, λίγο μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ, αλλά τότε αφορούσε μία περιορισμένη αριθμητικά κοινότητα. Όμως οι Χαρεντίμ αποτελούν το πιο δυναμικό δημογραφικά τμήμα του (εβραϊκού) πληθυσμού του Ισραήλ: σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2017 το Israeli Democracy Institute, ο αριθμός των υπερορθοδόξων είχε ξεπεράσει το ένα εκατομμύριο, ενώ στα τέλη του 2023 έφθασε το 1.335.000 ήτοι 13,6% του συνολικού πληθυσμού.

Με αναλογία 7,2 παιδιά ανά γυναίκα στις κοινότητες των Χαρεντίμ, οι υπερορθόδοξοι αντιπροσωπεύαν ήδη το 2009 το 16,3% του κάτω των 20 ετών πληθυσμού του Ισραήλ (και το 29% του εβραϊκού πληθυσμού, εάν δεν συνυπολογισθεί η αραβική μειονότητα).

Οι Χαρεντίμ προέκυψαν ως ένα διακριτό, αλλά χωρίς κεντρική οργάνωση, ρεύμα εντός του ορθόδοξου εβραϊσμού της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης, μετά τα μέσα του 19ου αιώνα, στο πλαίσιο των συγκρούσεων που γεννούσαν τα ερωτήματα της προσαρμογής ή μη στην νεωτερικότητα. Κύριο χαρακτηριστικό των Χαρεντίμ είναι η αυστηρή τήρηση του μωσαϊκού νόμου, η τάση κοινωνικού και οικιστικού αποχωρισμού από τον περίγυρο και η διαφύλαξη των παλαιότερων ηθών (με διαχωρισμό των φύλων στον δημόσιο χώρο και τα μέσα μεταφοράς, παραδοσιακή ενδυμασία, απαγόρευση του εξεικονισμού των γυναικών σε διαφημίσεις, αποφυγή των μέσων ενημέρωσης κ.ο.κ.). Ως κύριο καθήκον τους οι άνδρες Χαρεντίμ θεωρούν την προσευχή και την μελέτη της Τορά και του Ταλμούδ στα ιεροσπουδαστήρια στα οποία φοιτούν ουσιαστικά δια βίου. Διαφορετικές τάσεις επικρατούν στο εσωτερικό της κοινότητας ως προς τον βαθμό ενσωμάτωσης κοσμικής διδακτέας ύλης στα ιεροσπουδαστήρια και ως προς τον βαθμό αλληλεπίδρασης με τους μη υπερορθοδόξους.

Πολιτικά, ένα τμήμα των Χαρεντίμ αποδέχεται τον Σιωνισμό, μία ισχνή μειοψηφία (αλλά ιδιαίτερα ορατή λόγω της συμμετοχής της σε διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων) θεωρεί ανοσιούργημα την δημιουργία εβραϊκού κράτους πριν την έλευση του Μεσσία, ενώ η μεγάλη πλειοψηφία τηρεί ουδέτερη στάση, καθώς δεν αποδίδει θρησκευτική σημασία στην ύπαρξη του Ισραήλ και ενδιαφέρεται πρωτίστως για την διαφύλαξη του ιδιαίτερου τρόπου ζωής τους. Το κόμμα του Ενωμένου Ιουδαϊσμού της Τορά, που κατεξοχήν εκπροσωπεί τους Χαρεντίμ, συμμετέχει σε κυβερνητικούς συνασπισμούς, όπως και το ισχυρότερο κόμμα Σας, το οποίο από την δεκαετία του '80 προωθεί έναν υπερορθόδοξο τρόπο ζωής στους Σεφαραδίτες, ήτοι τους προερχόμενους από τη Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή Εβραίους. Διαφορετική κατάσταση αντιπροσωπεύουν οι οπαδοί του Θρησκευτικού Σιωνισμού που συνδυάζουν την ορθόδοξη εβραϊκή πίστη με τον ισραηλινό εθνικισμό, τη συμμετοχή στον στρατό και τον πρωταγωνιστικό ρόλο στον εποικισμό των κατεχομένων παλαιστινιακών εδαφών.

Σημειώνεται ότι το ήμισυ των Χαρεντίμ ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ η συμμετοχή στην αγορά εργασίας είναι εξαιρετικά άνιση (56% για τους άνδρες και 73% για τις γυναίκες). Τα κρατικά επιδόματα τέκνων και οι προνοιακές δομές της κοινότητας αντισταθμίζουν την έλλειψη επαρκών εισοδημάτων.

Η (μέχρι στιγμής) πλειοψηφία των κοσμικών, ευρωπαϊκής καταγωγής Εβραίων που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία του κράτους βρίσκεται με τους Χαρεντίμ σε ανοικτό "πολιτισμικό πόλεμο”, τον οποίο η πολιτική εξουσία προσπαθεί να κατευνάσει με ποικίλους συμβιβασμούς. Αλλά το γεγονός ότι οι Χαρεντίμ εξαιρούνταν της στρατιωτικής θητείας (ειδικότερα: εξασφάλιζαν δυνατότητα περιορισμένης θητείας ή αναβολής σπουδών δια βίου) ερεθίζει όλο και πιο πολλούς από τους μη υπερορθοδόξους, δεδομένων των βαρών που αυτοί επωμίζονται σε ένα περιβάλλον διαρκών προκλήσεων ασφαλείας. Διαδηλώσεις και αντιδιαδηλώσεις για το ζήτημα δεν έχουν λείψει κατά το πρόσφατο παρελθόν.

Μετά από μακρά πολιτικο-δικαστική διαμάχη το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ ήρθε την Τρίτη με ομόφωνη απόφαση διευρυμένου εννεαμελούς τμήματός του να ρίξει το βάρος του κατά των Χαρεντίμ. Δημιουργώντας έτσι έναν ακόμη πονοκέφαλο για την κυβέρνηση Νετανιάχου και μάλιστα εν καιρώ πολέμου.

Το Δικαστήριο αποφάσισε ότι η κυβέρνηση πρέπει να στρατολογήσει υπερορθόδοξους άνδρες για στρατιωτική θητεία και έδωσε εντολή στο κράτος να παγώσει τα κονδύλια για όλα τα ραβινικά ιδρύματα που δεν συμμορφώνονται από την 1η Απριλίου.

"Εν μέσω ενός δύσκολου πολέμου, το βάρος της ανισότητας είναι πιο οξύ από ποτέ και απαιτεί βιώσιμη λύση”, έγραψαν οι δικαστές, σημειώνοντας ότι δεν υπάρχει βαρύτερη διάκριση από το ποιος διακινδυνεύει τη ζωή του για την πατρίδα και ποιος όχι. Το 2023, ο αριθμός των υπερ-ορθόδοξων ανδρών που πληρούσαν τις προϋποθέσεις για στρατιωτική θητεία ήταν 63.000, ωστόσο μόνο μερικές χιλιάδες επιστρατεύτηκαν, οι περισσότεροι εκ των οποίων εθελοντικά.

Ήδη από τις 30 Ιουνίου 2023, έληξε (λόγω πολιτικής ασυμφωνίας στο να δοθεί νέα παράταση) η νομική ρήτρα που επέτρεπε την εξαίρεση κατάταξης νεαρών υπερορθόδοξων ανδρών που σπουδάζουν σε ιεροσπουδαστήρια. Το Ανώτατο Δικαστήριο κρίνει ότι η όποια νέα ρύθμιση πρέπει να προέλθει νομοθετικά και όχι με κυβερνητική απόφαση, όμως το ίδιο είχε καταρρίψει το 2012 προηγούμενη προσπάθεια νομοθετικού συμβιβασμού. Εννοείται ότι μετά την 7η Οκτωβρίου η στάση των κοσμικών πολιτικών, όπως ο Μπένι Γκαντς και ο υπουργός Άμυνας Γιόαβ Γκάλαντ, έχει σκληρύνει επί του θέματος.

Οι ίδιοι οι Χαρεντίμ υποστηρίζουν ότι το προσευχητικό τους έργο συντελεί πνευματικά στην προστασία του εβραϊκού λαού όσο συντελεί υλικά η στρατιωτική θητεία των υπολοίπων – και πάντως φοβούνται ότι το περιβάλλον του στρατού, όπου υπηρετούν και γυναίκες, θα διαβρώσει την αφοσίωση των νέων τους στον ιδιαίτερο τρόπο ζωής τους. Πιο ρεαλιστικά, αρκετοί από τους πολιτικούς και στρατιωτικούς ιθύνοντες θεωρούν ότι ειδικά σχήματα στρατιωτικής θητεία που έχουν δημιουργηθεί για τους υπερορθοδόξους θα μπορούσαν να συντελέσουν και στην κάλυψη εκπαιδευτικών τους ελλειμμάτων.

Οι ηγέτες των Χαρεντίμ έχουν προειδοποιήσει τις τελευταίες εβδομάδες ότι εάν η κυβέρνηση δεν βρει λύση για να διατηρήσει την εξαίρεση, θα εγκαταλείψουν τον κυβερνητικό συνασπισμό και θα αναγκάσουν τον πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου να διεξαγάγει νέες εκλογές. Υπενθυμίζεται ότι ο κυβερνητικός συνασπισμός στηρίζεται σε πλειοψηφία 64 βουλευτών (επί συνόλου 120), με 11 από αυτούς να ανήκουν στο Σας και 7 στον Ενωμένο Ιουδαϊσμό της Τορά.

Αλλά το τι μπορεί να συμβεί σε επίπεδο πολιτικής σκηνής είναι συγκριτικώς έλασσον. Τα ρήγματα που αναδεικνύονται στην ισραηλινή κοινωνία έχουν μακροπρόθεσμα πολύ σημαντικότερες επιπτώσεις.