Πώς το Ιράν απειλεί να μετατρέψει τον πόλεμο Ισραήλ - Χαμάς σε περιφερειακή σύρραξη

Των Lisa Beyer, Ethan Bronner

Η συνέχιση του πολέμου μεταξύ του Ισραήλ και της ισλαμιστικής παλαιστινιακής οργάνωσης Χαμάς έχει πυροδοτήσει εξάρσεις βίας και σε άλλες περιοχές της Μέσης Ανατολής. Οι οργανώσεις που υποστηρίζονται από το Ιράν, το οποίο στηρίζει τη Χαμάς και έχει εμπλακεί εδώ και χρόνια σε έναν σκιώδη πόλεμο με το Ισραήλ, έχουν εμπλακεί επίσης. Με επιθέσεις κατά ισραηλινών στόχων, εναντίον πλοίων που διέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα αλλά και κατά δυνάμεων των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, ως αντίποινα. 

Η διεύρυνση των συγκρούσεων εγείρει ανησυχίες ότι μια ευρύτερη ανάφλεξη απειλεί την περιοχή, σημειώνει σε ανάλυσή του το Bloomberg.

1. Πώς "απάντησε” το Ιράν στον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς;

Ιρανοί αξιωματούχοι πανηγύρισαν για την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου, κατά τη διάρκεια της οποίας οι μαχητές της Χαμάς εισήλθαν στο Ισραήλ από τη Λωρίδα της Γάζας, κατέλαβαν ισραηλινές στρατιωτικές βάσεις και χωριά, σκότωσαν 1.200 ανθρώπους και έπιασαν περίπου 240 ομήρους, πυροδοτώντας τον πόλεμο. 

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αλί Χαμενεΐ, δήλωσε μάλιστα χαρακτηριστικά: "Φιλάμε τα χέρια εκείνων που σχεδίασαν την επίθεση" της Χαμάς, την οποία παρεμπιπτόντως οι ΗΠΑ και η Ευρωπαϊκή Ένωση θεωρούν τρομοκρατική οργάνωση. 

Ωστόσο, το Ιράν αρνήθηκε ότι είχε ανάμειξη στην επίθεση, ενώ αξιωματούχοι των ΗΠΑ και του Ισραήλ δήλωσαν ότι δεν έχουν άμεσες αποδείξεις ότι διαδραμάτισε ενεργό ρόλο. 

Από την πρώτη στιγμή, όμως, το Ιράν δήλωσε ότι η στρατιωτική αντίδραση του Ισραήλ στην επίθεση της Χαμάς θα λάβει απάντηση από τις αντι-ισραηλινές και αντιδυτικές οργανώσεις που υποστηρίζει η Τεχεράνη. Αυτός ο αποκαλούμενος άξονας αντίστασης περιλαμβάνει οργανώσεις στον Λίβανο, την Υεμένη, το Ιράκ, τη Συρία και το Αφγανιστάν.

2. Προς τι η έχθρα μεταξύ Ισραήλ και Ιράν;

Το Ισραήλ και Ιράν κάποτε ήταν σύμμαχοι, με την αρχή να γίνεται τη δεκαετία του 1950, επί βασιλείας του τελευταίου μονάρχη του Ιράν, Σάχη Μοχάμαντ Ρεζά Παχλαβί. Όμως, η φιλία τους έληξε ξαφνικά με την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν το 1979. Οι νέοι ηγέτες της χώρας έκοψαν τους δεσμούς με το Ισραήλ και υιοθέτησαν μια σκληρή στάση απέναντι στο εβραϊκό κράτος, αποκυρήσσοντάς το ως ιμπεριαλιστική δύναμη στη Μέση Ανατολή και υποστηρίζοντας οργανώσεις οι οποίες βρίσκονται σε διαρκή διαμάχη με το Τελ Αβίβ.

Το Ισραήλ, εν τω μεταξύ, "βλέπει” τη δυνατότητα του Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα ως απειλή για την ύπαρξή του και πιστεύεται ότι κρύβεται πίσω από την εκστρατεία που έχει στόχο να σαμποτάρει το πυρηνικό πρόγραμμα της χώρας. 

Οι ηγέτες του Ιράν ισχυρίζονται ότι δεν φιλοδοξούν να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα. Όμως, οι Ισραηλινοί επικαλούνται μια σειρά εγγράφων που έβγαλαν από το Ιράν οι μυστικοί πράκτορες του Τελ Αβίβ το 2018, τα οποία υποδεικνύουν το αντίθετο. Ισραηλινοί αξιωματούχοι μάλιστα, έχουν επανειλημμένως υπονοήσει ότι εάν το Ιράν φτάσει στα πρόθυρα της ανάπτυξης πυρηνικών όπλων, το Ισραήλ θα επιτεθεί κατά των πυρηνικών του εγκαταστάσεων, όπως έπραξε στο Ιράκ το 1981 και στη Συρία το 2007.

3. Τα πολεμικά μέτωπα

Λίβανος: Μετά την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου που αποτέλεσε την αιτία του πολέμου Ισραήλ-Χαμάς, η λιβανέζικη οργάνωση Χεζμπολάχ ξεκίνησε να εκτοξεύει πυραύλους, όλμους και ρουκέτες κατά στόχων στο βόρειο Ισραήλ, ως ένδειξη αλληλεγγύης προς τη Χαμάς.

Η Χεζμπολάχ λαμβάνει χρηματοδότηση, όπλα αλλά και εκπαίδευση από το Ιράν και επηρεάζεται σημαντικά από το επίλεκτο σώμα των Φρουρών της Επανάστασης του Ιράν, το οποίο οργανώνει και εξοπλίζει διάφορες οργανώσεις εκτός των ιρανικών συνόρων. 

Οι ανταλλαγές πυρών μεταξύ Ισραήλ και Χεζμπολάχ έχουν καταστεί πλέον καθημερινό φαινόμενο, γεγονός που απειλεί να ανοίξει ένα δεύτερο μέτωπο πολέμου. Εν τω μεταξύ, η Χεζμπολάχ είναι πολύ ισχυρότερη από τη Χαμάς, καθώς διαθέτει περισσότερους μαχητές, καλύτερα εκπαιδευμένους αλλά και καλύτερα εξοπλισμένους. 

Το Ισραήλ δε έχει εμπλακεί αρκετές φορές σε συγκρούσεις με τη Χεζμπολάχ, με πιο χαρακτηριστική περίπτωση τον μεταξύ τους πόλεμο το 2006.

Ερυθρά Θάλασσα: Οι υποστηριζόμενοι από το Ιράν αντάρτες Χούθι, οι οποίοι ελέγχουν τη βορειοδυτική Υεμένη μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στη χώρα το 2014, έχουν το ίδιο διάστημα εξαπολύσει σειρά επιθέσεων εναντίον πλοίων που διέρχονται από την Ερυθρά Θάλασσα. Οι Χούθοι, που επιχείρησαν επίσης να πλήξουν το Ισραήλ με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη, υποστηρίζουν ότι οι ενέργειές τους αποτελούν διαμαρτυρία για τη στρατιωτική επιχείρηση που διεξάγει το Τελ Αβίβ κατά της Χαμάς, καθώς στοχεύουν πλοία που συνδέονται με το Ισραήλ, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις δεν υπάρχει εμφανής σύνδεση των πληγέντων πλοίων με το εβραϊκό κράτος.

Οι επιθέσεις των Χούθι έχουν αναγκάσει τις ναυτιλιακές εταιρείες να αναστείλουν τα δρομολόγια των πλοίων τους μέσω της Ερυθράς Θάλασσας, επιλέγοντας να κάνουν τον περίπλου του νοτίου ακρωτηρίου της Αφρικής, μια εναλλακτική διαδρομή πολύ μεγαλύτερη και κυρίως πολύ πιο δαπανηρή.

Οι ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να αποσοβήσουν την απειλή που εγείρουν οι επιθέσεις τον Χούθι, ηγούνται μιας ναυτικής δύναμης που έχει στόχο την προστασία της ναυτιλιακής δραστηριότητας στην Ερυθρά Θάλασσα. Στο πλαίσιο αυτό και ως "απάντηση” σε επίθεση που δέχθηκε ένα πλοίο μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων δανέζικης ναυτιλιακής, οι δυνάμεις των ΗΠΑ βύθισαν τρία σκάφη των Χούθι και σκότωσαν αρκετά μέλη της οργάνωσης στις 31 Δεκεμβρίου.

Ιράκ: Σειρά επιθέσεων έχουν δεχθεί επίσης από τα μέσα Οκτωβρίου και οι στρατιωτικές δυνάμεις των ΗΠΑ που βρίσκονται εγκατεστημένες στο Ιράκ - περίπου 2.500 Αμερικανοί στρατιώτες παραμένουν στη χώρα με αποστολή να αποτρέψουν τυχόν ανάκαμψη του Ισλαμικού Κράτους. Την ευθύνη για τις περισσότερες από αυτές τις επιθέσεις έχει αναλάβει μια οντότητα-ομπρέλα που αυτοαποκαλείται Ισλαμική Αντίσταση, η οποία ευθυγραμμίζεται με τις θέσεις της Τεχεράνης και υποστηρίζεται από το Ιράν.

Το Ιράκ μάλιστα έχει κατηγορήσει τις ΗΠΑ για την επίθεση που σημειώθηκε στις 4 Ιανουαρίου στη Βαγδάτη και είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο δύο διοικητών της οργάνωσης Χαρακάτ αλ-Νουτζάμπα. Η εν λόγω οργάνωση είναι μέλος τόσο της Ισλαμικής Αντίστασης όσο και των Δυνάμεων Λαϊκής Κινητοποίησης του Ιράκ, μια δύναμη που συστάθηκε αρχικά για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους και που σήμερα αποτελεί τμήμα των δυνάμεων ασφαλείας του Ιράκ. 

Επιπλέον, οι ΗΠΑ, μετά από επίθεση που σημειώθηκε με μη επανδρωμένο αεροσκάφος στις 25 Δεκεμβρίου σε αμερικανική βάση στο βόρειο Ιράκ και προκάλεσε τον τραυματισμό τριών μελών των αμερικανικών δυνάμεων, έπληξαν τρεις στόχους στο Ιράκ. Η επιχείρηση είχε στόχο εγκαταστάσεις διάφορων οργανώσεων, μεταξύ των οποίων και της Καταΐμπ Χεζμπολάχ, μια οργάνωση ξεχωριστή από τη Χεζμπολάχ (που κυριολεκτικά σημαίνει "το κόμμα του Θεού") και μέλος της Ισλαμικής Αντίστασης. Αυτό το χτύπημα προκάλεσε επίσης τριβές μεταξύ των ΗΠΑ και του Ιράκ, η κυβέρνηση του οποίου το καταδίκασε, λέγοντας ότι ένα μέλος των ενόπλων δυνάμεων της χώρας σκοτώθηκε στο πλαίσιο της επίθεσης.

Συρία: Τέλος, επιθέσεις από οργανώσεις που έχουν συμμαχήσει με το Ιράν έχουν δεχθεί επανειλημμένως και οι περίπου 900 στρατιώτες των ΗΠΑ που εξακολουθούν να βρίσκονται στη Συρία, στο πλαίσιο αποστολής κατά της τρομοκρατίας. Όπως και στο Ιράκ, αυτές οι επιθέσεις έχουν προκαλέσει περιορισμένης ισχύος πλήγματα εκ μέρους των ΗΠΑ. Ένα εξ αυτών μάλιστα, στις 12 Νοεμβρίου, λίγο έλειψε να οδηγήσει σε άμεση σύγκρουση των ΗΠΑ με το Ιράν, καθώς οι αμερικανικές δυνάμεις έπληξαν εγκαταστάσεις στην ανατολική Συρία τις οποίες χρησιμοποιούν οι Φρουροί της Επανάστασης του Ιράν.

Η Συρία όμως, αποτελεί επίσης μέτωπο σύγκρουσης μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Το Ιράν ανέπτυξε στρατιωτική παρουσία στη Συρία προκειμένου να υποστηρίξει τον σύμμαχό του, πρόεδρο Μπασάρ αλ Άσαντ, στον εμφύλιο πόλεμο αλλά και για να διευκολύνει τη μεταφορά όπλων προς τη Χεζμπολάχ. Στις 25 Δεκεμβρίου, μάλιστα, το Ιράν ανακοίνωσε ότι αεροπορική επιδρομή του Ισραήλ στη Δαμασκό είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθεί ένας ανώτερος διοικητής των Φρουρών της Επανάστασης.

Πριν από αυτήν την επίθεση, το Ισραήλ ενέτεινε τα πλήγματά του κατά οργανώσεων που υποστηρίζονται από το Ιράν στη Συρία, καθώς οι δυνάμεις τους μετακινήθηκαν κοντά στα ισραηλινά σύνορα.