Η τρομοκρατία της Χαμάς απειλεί να βυθίσει στο αίμα τη Μέση Ανατολή

Του Κώστα Ράπτη

Από το περασμένο Σάββατο, το Ισραήλ βιώνει τη δική του 11η Σεπτεμβρίου ή το δικό του Περλ Χάρμπορ, όπως το χαρακτήρισαν οι ηγέτες του. Ο παραλληλισμός με τέτοια ιστορικά γεγονότα, που αποτέλεσαν το προοίμιο μεγάλων πολεμικών εμπλοκών, δεν είναι βεβαίως καθησυχαστικός.

Αποδίδει όμως το μέγεθος του συγκλονισμού που προκάλεσαν στο εβραϊκό κράτος οι επιθέσεις που εξαπέλυσαν εντός της ισραηλινής επικράτειας οι ένοπλοι της ισλαμιστικής Χαμάς (και άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων), διαπερνώντας όχι μόνο το αντιπυραυλικό σύστημα Iron Dome με χιλιάδες ρουκέτες, αλλά και τη θεωρούμενη ως ακλόνητη περίφραξη της Λωρίδας της Γάζας, με ομάδες που διείσδυσαν από ξηράς σε δεκάδες σημεία και κατόπιν λειτούργησαν ως αποσπάσματα θανάτου.  

Τακτικές ISIS

Η αποτυχία που πανθομολογούμενα μαρτυρεί ο αιφνιδιασμός των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων και μυστικών υπηρεσιών (αντιστοίχως αυτού του "Πολέμου του Γιομ Κιπούρ" πριν από ακριβώς πενήντα χρόνια) είναι ήδη ένα ζήτημα – και λαμβάνεται σοβαρά υπόψη από τους εγγύς και τους μακράν στις μεσανατολικές εξισώσεις τους. Όμως οι ανατριχιαστικές επιθέσεις εναντίον αμάχων κάθε ηλικίας (στο ρέιβ πάρτι που έγινε τόπος σφαγής, σε παραμεθόρια κιμπούτς και άλλους οικισμούς) και η επικοινωνιακή προβολή τους από τους ίδιους τους δράστες, κατά το πρότυπο του ISIS, απέβλεπαν σε κάτι βαθύτερο: την κατατρομοκράτηση του ισραηλινού πληθυσμού και την αναίρεση της ίδιας της έννοιας του κράτους-καταφύγιο των Εβραίων όπου γης.  

Είναι άλλωστε η πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία που τον έλεγχο του ρυθμού της κλιμάκωσης (escalation dominance) δεν τον είχε η ισραηλινή πλευρά, ενώ και το θλιβερό ισοζύγιο των ανθρώπινων απωλειών ήταν κατά τα πρώτα 24ωρα εις βάρος της.  

Εξού και η πολύ ισχυρότερη ταύτιση αυτή τη φορά των κυβερνήσεων και της κοινής γνώμης του κόσμου (τουλάχιστον του δυτικού) με το Ισραήλ και το δικαίωμά του να αμύνεται. Όμως η κατακραυγή από μόνη της δεν επιλύει και πολλά πράγματα, από πολιτική και επιχειρησιακή άποψη. 

Αποκατάσταση γοήτρου

Αφού ξεπέρασε την άμεση ανάγκη να ανασκουμπωθεί από το σοκ, να εξουδετερώσει τους εισβολείς και να ανακτήσει τον έλεγχο της επικράτειάς του, το Ισραήλ ήρθε αντιμέτωπο με την ανάγκη να επιστρέψει το πλήγμα στη Χαμάς με τρόπο που θα εξασφάλιζε ότι η παλαιστινιακή ισλαμιστική οργάνωση δεν θα ήταν σε θέση εφεξής να αποτελεί απειλή. Κατά βάθος, το ζητούμενο είναι πλέον να αναστηλωθεί η "αποτρεπτική ισχύς", δηλ. το γόητρο, του εβραϊκού κράτους, τόσο προς τα μέσα όσο και προς τα έξω, ώστε να ξαναχαραχτούν οι "κόκκινες γραμμές" του, να επιβεβαιωθούν οι συμμαχίες του και να κρατηθούν εκτός παιδιάς όσοι περιφερειακοί ανταγωνιστές θα σκέφτονταν να επωφεληθούν.  

Το ζητούμενο απαντήθηκε με πολύ προβλέψιμο τρόπο: με τον πλήρη αποκλεισμό της Λωρίδας της Γάζας των 2,2 εκατομμυρίων κατοίκων, τη διακοπή της υδροδότησης και ηλεκτροδότησής της, τον ακατάπαυστο βομβαρδισμό της από αέρος και την προαναγγελία, μετά την κινητοποίηση άνω των 300.000 εφέδρων, σαρωτικής χερσαίας επιχείρησης (η οποία δεν είχε υλοποιηθεί μέχρι την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές). 

Πρόκειται στην πραγματικότητα για αυτοπαγίδευση σε μία επιλογή χωρίς σαφή "στρατηγική εξόδου", εξού και οι αντιφάσεις άρχισαν να εκδηλώνονται προκαταβολικά. Διότι άδηλο παραμένει το πώς φαντάζονται οι σχεδιαστές της ισραηλινής πολιτικής την "επόμενη μέρα": Θα επιστρέψουν στην άμεση κατοχή μίας περιοχής την οποία εγκατέλειψαν (όχι χωρίς σοβαρό λόγο) πριν από 18 χρόνια; Θα παρατείνουν την επιστράτευση επ’ αόριστον, όταν ήδη το κράτος υφίσταται οικονομικό πλήγμα μεγαλύτερο από όλους τους προηγούμενους πολέμους του; Έχουν τη δυνατότητα να ξεκαθαρίσουν τους λογαριασμούς τους με τη Χαμάς, χωρίς να εκτεθούν στο άνοιγμα δεύτερου και τρίτου μετώπου (λ.χ. με τη λιβανική οργάνωση Χεζμπολάχ ή μια ενδεχόμενη "τρίτη Ιντιφάντα" στη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη); 

Προς το παρόν, το επιχειρησιακό κόστος μιας χερσαίας εισβολής (το οποίο δεν πρόκειται να πληρωθεί μόνο από τη μία αντιμαχόμενη πλευρά) θα είναι τεράστιο και το πολιτικό κόστος όχι αμελητέο. Οι σωροί ερειπίων που έχουν ήδη συσσωρεύσει οι ισραηλινοί βομβαρδισμοί στην Λωρίδα της Γάζας προορίζονται να δώσουν στους υπερασπιστές της προνομιακή κάλυψη (όπως γνωρίζουμε και από παλαιότερους πολέμους).

Επιπλέον, η αξεδιάλυτη διαπλοκή του πληθυσμού με τους ενόπλους και των πολιτικών υποδομών με τις στρατιωτικές στη Λωρίδα της Γάζας σημαίνει ότι είναι αδύνατη η διεξαγωγή "καθαρού" πολέμου, χωρίς να προκληθεί πρωτοφανής ανθρωπιστική καταστροφή.  

Το ενδεχόμενο αυτό είναι ίσως ευπρόσδεκτο για την ακροδεξιά πτέρυγα της ισραηλινής πολιτικής σκηνής και κοινωνίας, που φαντάζεται ότι μπορεί να επιλύσει διαπαντός το Μεσανατολικό με την εθνοκάθαρση των Παλαιστινίων. Εκεί, άλλωστε, παραπέμπουν και οι εκ του πονηρού εκκλήσεις προς την Αίγυπτο να υποδεχθεί αμάχους, για να τους προστατεύσει από τα επερχόμενα, καθώς και οι χθεσινές προειδοποιήσεις του ισραηλινού στρατού προς το 1,1 εκατ. κατοίκους του βόρειου τμήματος της Λωρίδας, όπου και η πόλη της Γάζας να μετακινηθούν εντός 24 ωρών προς Νότον.  

Εμφανείς οι αντιφάσεις

Αλλά επ’ αυτού οι αντιφάσεις γίνονται τις τελευταίες ώρες εντονότερες. Διότι ούτε οι δυτικές κυβερνήσεις, οι οποίες δικαίως καταδίκασαν τις επιθέσεις εναντίον αμάχων στο Ισραήλ, μπορούν να "μεταβολίσουν" εύκολα την επανάληψη ενός αντίστοιχου εγκλήματος σε μεγαλύτερη κλίμακα, ούτε μένουν απαθείς μπροστά στα ρίσκα μιας διάχυσης της σύγκρουσης με εμπλοκή περισσότερων μερών – ακόμη και κρατών.  

Αυτό εξηγεί τις εξελίξεις των τελευταίων ωρών. Από τη μία, ο Αραβικός Σύνδεσμος, ο πρόεδρος της Αιγύπτου, στρατάρχης Σίσι, και ο επικεφαλής της Παλαιστινιακής Αρχής, Μαχμούντ Αμπάς, απέρριψαν διαρρήδην τις ιδέες για μεταφορά των αμάχων εκτός Γάζας, με τον τελευταίο μάλιστα να παραλληλίζει με τέτοια κίνηση με τη "Νάκμπα" (παλαιστινιακή καταστροφή) του 1948. Ανθρωπιστικοί φορείς όπως λ.χ. ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημείωσαν ότι η μαζική μεταφορά ισοδυναμεί με θανατική καταδίκη ασθενών, ενώ αρκούντως διπλωματικά ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ε.Ε., Ζοζέπ Μπορέλ, δήλωσε ότι, αν και είναι σωστή η προειδοποίηση προς τους αμάχους πριν την έναρξη επιχειρήσεων, η μεταφορά ενός εκατομμυρίου ανθρώπων εντός 24 ωρών "δεν είναι ρεαλιστική". 

Διόλου τυχαία, η χερσαία επέμβαση έχει καθυστερήσει χαρακτηριστικά σε σχέση με τα αντανακλαστικά του Ισραήλ σε προηγούμενες συγκρούσεις, ενώ και το τελεσίγραφο των 24 ωρών σχετικοποιήθηκε λίγες ώρες μετά τη διατύπωσή του από εκπρόσωπο του ισραηλινού στρατού.  

Η αλλαγή τόνου στις δυτικές πρωτεύουσες άρχισε να γίνεται εμφανής από τη διατύπωση παρατηρήσεων ότι η αναγνώριση του δικαιώματος του Ισραήλ στην αυτοάμυνα δεν συνεπάγεται "λευκή επιταγή" για άσκησή του χωρίς προστασία των αμάχων (της αντίπαλης πλευράς). Και ο τελευταίος ηγέτης που προέβη σε τέτοια δήλωση, ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ, φρόντισε να τονίσει ότι σε αυτό είναι απολύτως ευθυγραμμισμένος με τις ΗΠΑ.

Ανταλλαγή μηνυμάτων με Ιράν 

Πράγματι, είναι πολύ ενδιαφέρουσα η "χορογραφία" που ξεδιπλώνει η αμερικανική διπλωματία, που από την πρώτη στιγμή στάθηκε στο πλευρό του Ισραήλ, καθώς, με τα λόγια του πολιτικού προϊσταμένου του Πενταγώνου, Λόιντ Όστιν, "δεν είναι καιροί για ουδετερότητα". Ωστόσο πίσω από τις ηχηρές δηλώσεις στήριξης, τόσο ο Όστιν, που επισκέφθηκε χθες το Ισραήλ, όσο και ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Άντονι Μπλίνκεν, που είχε προηγηθεί την προηγουμένη, για να συνεχίσει κατόπιν τις επαφές του σε Αμάν και Ντόχα, μεταφέρουν, για όποιον διαβάζει πίσω από τις γραμμές, ένα συνθετότερο μήνυμα. Ότι δηλ. η Ουάσινγκτον δεν καλωσορίζει την παράταση και διάχυση των εχθροπραξιών.  

Αυτό ακριβώς υποδηλοί και η ισχυρότερη στρατιωτική χειρονομία των ΗΠΑ αυτή την εβδομάδα, ήτοι η μεταφορά της ομάδας κρούσης του αεροπλανοφόρου Gerald Ford στα ανοικτά του βόρειου Ισραήλ. Διότι, όπως προκύπτει από τις δηλώσεις Μπλίνκεν, η παρουσία του αεροπλανοφόρου δεν θα πρέπει να ερμηνευθεί ως διάθεση άμεσης εμπλοκής των ΗΠΑ (πέρα βέβαια από την πολύτιμη συνδρομή του στην συλλογή πληροφοριών κ.ο.κ.). Στην πραγματικότητα, το βλέμμα της Ουάσινγκτον είναι στραμμένο στον Λίβανο και τη Συρία.  

Το ίδιο νόημα είχε και η πρωτοβουλία του Ισραήλ να βομβαρδίσει τα αεροδρόμια της Δαμασκού (λίγο μάλιστα πριν την προγραμματισμένη προσγείωση σε αυτό του Ιρανού υπουργού Εξωτερικών) και του Χαλεπίου, ώστε να παρεμποδισθεί η μεταφορά ιρανικών ενισχύσεων βορείως των ισραηλινών συνόρων – βασικά προς τη Χεζμπολλάχ. 

Όλα αυτά παραπέμπουν σε μια κωδικοποιημένη δημόσια διαπραγμάτευση ανάμεσα στις ΗΠΑ και το Ιράν, ήτοι αυτήν ακριβώς που θα μπορούσε να ανατινάξει όλη την περιοχή, αρχικά διά του ανοίγματος νέου μετώπου στη λιβανο-ισραηλινή μεθόριο από τη σύμμαχό του Χεζμπολλάχ. Δεν είναι τυχαίο ασφαλώς ότι ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, αγιατολλάχ Χαμενεΐ χαιρέτισε μεν τις επιθέσεις της Χαμάς, αλλά διέψευσε την ανάμιξη της χώρας του σε αυτές. Μάλιστα και η επίσημη Ουάσινγκτον (εξαιρουμένων νεοσυντηρητικών όπως ο γερουσιαστής Λίντσεϊ Γκράχαμ) φροντίζει να κρατά "εκτός κάδρου" την Τεχεράνη, με ρεπορτάζ μάλιστα των New York Times να κάνει λόγο για αιφνιδιασμό των Ιρανών ιθυνόντων από τις πρωτοβουλίες της Χαμάς.  

Τι όπλισε το χέρι της Χαμάς 

Η επίθεση που εξαπέλυσε το προηγούμενο Σάββατο η οργάνωση Χαμάς σε κατοικημένες περιοχές του Ισραήλ ήταν προσεκτικά μελετημένη όχι μόνο από την επιχειρησιακή άποψη, όπως αντιλήφθηκε όλο το διεθνές ακροατήριο, αλλά και από τη συμβολική. Συνέπεσε, διόλου τυχαία, με την εβραϊκή εορτή του "Νυμφίου της Τορά", ώστε στρατός και πληθυσμός του Ισραήλ να τελούν υπό χαλάρωση, αλλά και με την πεντηκοστή επέτειο του Πολέμου του Γιομ Κιπούρ, που εξακολουθεί να αποτελεί συλλογικό τραύμα των Ισραηλινών. Τότε η αιφνιδιαστική επίθεση Αιγύπτου και Συρίας και οι αρχικές στρατιωτικές τους επιτυχίες κλόνισαν την κυβέρνηση της Γκόλντα Μέιρ και αναπροσανατόλισαν την ισραηλινή στρατηγική στην επιδίωξη εξομάλυνσης των σχέσεων με το Κάιρο, η οποία και επιτεύχθηκε πέντε χρόνια αργότερα, με τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ.  

Όμως στην τρέχουσα συγκυρία, η Χαμάς δεν αποβλέπει στο να αποσπάσει μία συμφωνία, παρά στο να αποτρέψει μία. Εν προκειμένω, την προσχώρηση, όπως αναμενόταν, της Σαουδικής Αραβίας στις αμερικανικής εμπνεύσεως "Συμφωνίες του Αβραάμ", με τις οποίες έχουν ήδη εξομαλυνθεί οι σχέσεις του Ισραήλ με αραβικά κράτη όπως το Μπαχρέιν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Σουδάν και το Μαρόκο. Συμπληρωματική προς αυτό υπήρξε η πρόσφατη εξαγγελία, στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής της G20, του πρότζεκτ Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης, καρδιά του οποίου αποτελούσε η σιδηροδρομική και ενεργειακή διασύνδεση του Ισραήλ με το λιμάνι της Χάιφα.  

Διαμορφωνόταν έτσι η προοπτική οικονομικής (και πολιτικής) ενσωμάτωσης του Ισραήλ στην περιοχή, με ενταφιασμό του παλαιστινιακού ζητήματος, στην προσδοκία ότι η οικονομική ανάπτυξη θα προσπερνούσε τη διεκδίκηση πολιτικών λύσεων. Προτρέχοντας χαρακτηριστικά, ο Ισραηλινός πρωθυπουργός Βενιαμίν Νετανιάχου παρουσίασε κατά την ομιλία του τον προηγούμενο μήνα στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών έναν χάρτη της "νέας", διασυνδεδεμένης Μέσης Ανατολής, από τον οποίο απουσίαζε κάθε ιδέα παλαιστινιακού κράτους.  

Η προκλητική εμφάνιση, την προηγούμενη εβδομάδα, 800 φανατικών Ισραηλινών εποίκων στο Πλατεία των Τεμενών της Ιερουσαλήμ, με αστυνομική προστασία, στο "επιτρεπτικό" και αναθεωρητικό κλίμα που έχει δημιουργήσει η συμμετοχή της ακροδεξιάς στην κυβέρνηση Νετανιάχου, αποτέλεσε άλλη μία "κόκκινη γραμμή" για τη μουσουλμανική κοινή γνώμη διεθνώς.  

Εσωτερικοί και διεθνείς λόγοι

Η Χαμάς είχε και εσωτερικούς λόγους να κινηθεί, καθώς το ζήτημα της διαδοχής του 87χρονου ανταγωνιστή της και ηγέτη της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς είναι εκ των πραγμάτων ανοικτό και προοιωνίζεται ξαναμοίρασμα των χαρτιών ως προς την ανάληψη της παλαιστινιακής εθνικής ηγεσίας.  

Κυρίως όμως η ισλαμιστική παλαιστινιακή οργάνωση ενθαρρύνθηκε από την ευρύτερη αλλαγή συσχετισμών, που σηματοδοτεί η σχετική απομάκρυνση των ΗΠΑ από τα μεσανατολικά πράγματα, η επανεισδοχή της Συρίας στον Αραβικό Σύνδεσμο (άρα και η λήξη της αποξένωσής της από τον λεγόμενο "άξονα της αντίστασης"), η ένταξη Αιγύπτου, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και Ιράν στην Ομάδα Brics, και η επανσυμφιλίωση των δύο τελευταίων με κινεζική μεσολάβηση. Η κυβέρνηση Νετανιάχου, απορροφημένη από την εσωτερική διαίρεση με το κοσμικό στοιχείο του Ισραήλ λόγω της δικαστικής μεταρρύθμισης, αισθανόταν πολύ πιο ισχυρή από όσο θα επέτρεπε η ανάγνωση της κατάστασης, ώστε να συνεχίσει τον δρόμο του "ενταφιασμού" του Παλαιστινιακού.