Το δημοψήφισμα που θα αλλάξει την Τουρκία

Του Κώστα Ράπτη

Πώς θα διαμορφωθεί η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας την επαύριο ενός δημοψηφίσματος στο οποίο οι κυβερνώντες προσήλθαν με κρεσέντο αντιδυτικής ρητορείας; Ο Ταγίπ Ερντογάν προαναγγέλλει ξεκαθάρισμα λογαριασμών με την Ε.Ε. την "επόμενη μέρα", είτε μέσω νέου δημοψηφίσματος για διακοπή της ενταξιακής διαδικασίας είτε μέσω της επαναφοράς της θανατικής ποινής που θα έχει το ίδιο αποτέλεσμα.

Χαρακτηριστικά, σε συγκέντρωση οπαδών του στη Σμύρνη την Κυριακή, ο Τούρκος πρόεδρος αναρωτήθηκε ρητορικά "γιατί έχουν γίνει έξαλλοι οι Ευρωπαίοι", για να απαντήσει ο ίδιος: "διότι έχουν δει πού θα οδηγήσει το προεδρικό σύστημα την Τουρκία", η οποία "αναπτύσσεται με άλματα" και "αυτό τους τρελαίνει".

"Η Ευρώπη θα πληρώσει μετά τις 16 Απριλίου για όσα κάνει. Το ζητά ο λαός μας", συνέχισε ο Ερντογάν ο οποίος, για όποιον δεν θυμάται, ηγείται μιας χώρας μέλους του ΝΑΤΟ και υποψήφιας για ένταξη στην Ε.Ε.

Επίδοξος ρυθμιστής

Η κύρια αιτία της οργής του είναι βεβαίως γνωστή: αφορά τα εμπόδια που ήγειραν ευρωπαϊκές χώρες στη διεξαγωγή προεκλογικής καμπάνιας στην επικράτειά τους από Τούρκους ιθύνοντες, με στόχο την ψήφο της τουρκικής διασποράς. Πρόκειται, βέβαια, για ένα ζήτημα που εκτείνεται πολύ πέραν της ελευθερίας του λόγου και αφορά τη φιλοδοξία της Άγκυρας να καταστεί καθοδηγητής ενός τμήματος του πληθυσμού των ευρωπαϊκών χωρών και άρα ρυθμιστής των εσωτερικών πολιτικών εξελίξεών τους. Τα δε ξεκαθαρίσματα λογαριασμών μεταξύ των ερντογανικών και των εγχώριων αντιπάλων τους έχουν εξαπλωθεί ανά την Ευρώπη και περιλαμβάνουν τη διάδοση σκληροπυρηνικών ιδεών και την παρακολούθηση, ακόμη και Ευρωπαίων πολιτών, συνήθως από αποσπασμένους για τις ανάγκες της διασποράς ιμάμηδες από την Τουρκία.

Ο Ερντογάν πάντως αισιοδοξεί, καθώς στην ίδια συγκέντρωση δήλωσε ότι αναμένει "έκρηξη των ψήφων των αποδήμων", καθώς οι Τούρκοι της Ευρώπης είναι "καταπιεσμένοι και ταπεινωμένοι".

Το να επιμένει πεισματικά να παραβιάζει την κορυφαία ευαισθησία των Γερμανών, επικαλούμενος με κάθε ευκαιρία το φάντασμα του ναζισμού, από το οποίο υποτίθεται ότι ποτέ δεν απηλλάγη η Ευρώπη είναι ήδη πολύ – ιδίως όταν προέρχεται από τον ηγέτη μιας χώρας που υπήρξε ο "επιτήδειος ουδέτερος" του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Όμως η καλλιέργεια μιας "αυτοεκπληρούμενης προφητείας" που δηλητηριάζει τις μέχρι τώρα αρμονικές σχέσεις της τουρκικής διασποράς με τον περίγυρό της αποτελεί πρόβλημα απολύτως επίκαιρο.

"Στον πάγο" οι επαφές

Δεν είναι, βεβαίως, απαραίτητο όλα όσα λέει ο Ερντογάν να ληφθούν τοις μετρητοίς, ιδίως όταν άλλοι Τούρκοι ιθύνοντες (π.χ., ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Μεχμέτ Σιμσέκ) ομνύουν στην ενίσχυση των δεσμών με τη Δύση, την απόκρουση του προστατευτισμού και τη συνέχιση των πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Όμως, οι επαναλαμβανόμενες ρητορικές προκλήσεις δεν μπορούν και να αγνοηθούν.

Η Τουρκία δεν παίζει μόνη της: η κόπωση και η καχυποψία, λόγω της τουρκικής στάσης, κερδίζουν έδαφος στην άλλη πλευρά. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ε.Ε. αποφεύγει τον προγραμματισμό οποιασδήποτε συνάντησης σε πολιτικό επίπεδο με την τουρκική πλευρά μέχρι τις αρχές του καλοκαιριού, αναμένοντας να έχει περάσει όχι μόνο το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, αλλά και η γαλλική προεδρική εκλογή. Όσο για την απελευθέρωση της βίζας ή μία συνάντηση κορυφής με τον Ερντογάν μάλλον θα πρέπει να περιμένει κανείς για την περίοδο μετά και τις γερμανικές εκλογές το φθινόπωρο.

Η Ε.Ε. δεν έχει "όπλα"

Από την άλλη πλευρά, όμως, η ευρωπαϊκή πλευρά στερείται αποτελεσματικών μοχλών για να πετύχει τη συνεργασία της Τουρκίας ή εναλλακτικών σχεδίων, εάν δεν την εξασφαλίσει. Η αναγόρευση του Ερντογάν σε "αυτοκράτορα", με ένα πρόγραμμα αντιδιαμετρικά αντίθετο αυτού του εκδημοκρατισμού και εξευρωπαϊσμού που τον έφερε στην εξουσία το 2002, ασφαλώς δεν καθησυχάζει. Αλλά και μια επικράτηση του "Όχι” στο δημοψήφισμα της Κυριακής δεν προοιωνίζεται σταθεροποίηση: πόσω μάλλον που το επικρατέστερο σενάριο σε μια τέτοια περίπτωση είναι η διεξαγωγή βουλευτικών εκλογών, πάντα σε συνθήκες κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ώστε η τρικομματική Εθνοσυνέλευση που θα προκύψει (εφόσον το φιλοκουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών έχει ήδη την ηγεσία και τους μισούς βουλευτές του στη φυλακή), να προωθήσει την περιπόθητη συνταγματική αναθέωρηση με κοινοβουλευτική υπερπλειοψηφία.

Οι περιφερειακές εξελίξεις

Τα πράγματα έρχεται να περιπλέξει η αλλαγή της αμερικανικής στάσης στη συριακή κρίση, η οποία ευνοεί τις θέσεις της Τουρκίας, εφόσον επαναφέρει τη λογική της αλλαγής καθεστώτος στη Δαμασκό, η οποία αποτελούσε παλαιόθεν στόχο της Άγκυρας, μεγαλώνει την απόσταση μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας, άρα και την ευχέρεια του Ερντογάν να κινείται αναμεταξύ τους παζαρεύοντας, και ξαναφέρνει στο προσκήνιο τις ιδέες περί "ασφαλών ζωνών" στη βόρεια Συρία, οι οποίες προϋποθέτουν την αξιοποίηση τουρκικών δυνάμεων και στρέφονται αντικειμενικά κατά των φιλοδοξιών του κουρδικού στοχείου για διαμόρφωση μιας αυτόνομης ζώνης με εδαφική συνέχεια.

Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, η Άγκυρα βρίσκεται αντιμέτωπη με τη ραγδαία επιδείνωση των σχέσεών της με το (άλλοτε σύμμαχο) αυτόνομο ιρακινό Κουρδιστάν του Μπαρζανί, το οποίο οδεύει προς τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος με το ερώτημα της ανεξαρτησίας και παγιώνει την προσάρτηση του Κιρκούκ. Ήδη ο Ταγίπ Ερντογάν έχει προαναγγείλει μελλοντική αναβίωση της επιχείρησης "Ασπίδα του Ευφράτη" του τουρκικού στρατού με επέκτασή της στο ιρακινό έδαφος, με στόχο την "καταπολέμηση της τρομοκρατίας".

Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν μικρή διαφορά

Οι απόδημοι Τούρκοι, στους οποίους τόσες ελπίδες εναποθέτει ο Ταγίπ Ερντογάν, είχαν ήδη παρουσία ισχυρή, εφόσον στην πρόωρη ψηφοφορία η οποία έληξε την περασμένη Κυριακή, η συμμετοχή έφθασε τα 1,2 εκατομμύρια ψηφοφόρους (ανάμεσά τους 600.000 κάτοικοι Γερμανίας και 132.000 κάτοικοι Γαλλίας) επί συνόλου 2,9 εκατ. εγγεγραμμένων. Υψηλή αναμένεται η προσέλευση και στο εσωτερικό της χώρας την Κυριακή, οπότε αναμένεται να ξεπεράσει το 80%, ωστόσο κάθε πρόβλεψη μοιάζει παρακινδυνευμένη όταν ακόμη και την τελευταία εβδομάδα προ της ψηφοφορίας το ποσοστό των αναποφάσιστων έφθανε το 15%. Μολονότι οι κυβερνώντες έχουν σαφές πλεονέκτημα στον βαθμό που ελέγχουν ασφυκτικά το επικοινωνιακό τοπίο και διασπείρουν τον φόβο στους αντιπάλους τους, η νευρικότητά τους είναι εμφανής. Άλλωστε, με βάση τις τελευταίες εκλογικές επιδόσεις ισλαμιστών και εθνικιστών, το "Όχι" θα όφειλε να συγκεντρώσει ποσοστό άνω του 61% - όμως ακόμη και στους κόλπους τους οι επιφυλάξεις εντείνονται και οι διαφορές που καταγράφονται στα γκάλοπ είναι μικρές.

*Διαβάστε ακόμα:

- Τουρκία: Άνοιξαν τα εκλογικά τμήματα για το δημοψήφισμα

- Τι θα φέρει το δημοψήφισμα του Ερντογάν στις διεθνείς αγορές

- Erdogan: Ένα ισχυρό "ναι" θα είναι το μάθημα που θα δώσουμε στη Δύση