Τι θα φέρει το δημοψήφισμα του Ερντογάν στις διεθνείς αγορές

 

Από την Ελευθερία Κούρταλη

Η Τουρκία πραγματοποιεί δημοψήφισμα την Κυριακή, 16 Απριλίου, για την αντικατάσταση του κοινοβουλευτικού συστήματος της χώρας με μια εκτελεστική προεδρία για τον Ταγίπ Ερντογάν, η οποία θα του επιτρέψει να αποκτήσει ακόμα μεγαλύτερη πολιτική ισχύ. Το αποτέλεσμα εξακολουθεί να μην είναι σίγουρο, μόλις μία μέρα πριν από τις κάλπες, θεωρείται όμως βέβαιο ότι θα προκαλέσει σημαντικές αναταράξεις στην τουρκική λίρα και τις αγορές μετοχών και ομολόγων της Τουρκίας, και όχι μόνο, όποιο και αν είναι το αποτέλεσμα.

Το δημοψήφισμα έχει ήδη διαιρέσει τη χώρα. Οι αντίπαλοι φοβούνται την αύξηση του αυταρχισμού από τον Ερντογάν, έναν ηγέτη τον οποίο βλέπουν αποφασισμένο να διαβρώσει τη δημοκρατία της σύγχρονης Τουρκίας και τα θεμέλιά της, ενώ η εκστρατεία του, στην οποία ο ίδιος και οι υπουργοί της κυβέρνησης έχουν κυριαρχήσει στα μέσα με πολλαπλές ομιλίες καθημερινά, έχει παίξει σε μεγάλο βαθμό το εθνικιστικό χαρτί, για να προσελκύσει τους ψηφοφόρους στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

"Βουτιά" στη λίρα και εκροές

Η τουρκική λίρα έχει χάσει σχεδόν το ένα τέταρτο της αξίας της κατά το τελευταίο έτος, οι εκροές από τις μετοχές της Τουρκίας άγγιξαν την περασμένη εβδομάδα τα υψηλά 43 εβδομάδων, ενώ οι θέσεις στα τουρκικά assets διαμορφώνονται στα χαμηλότερα επίπεδα 14 ετών, σύμφωνα με την Bank of America - Merrill Lynch, η οποία ωστόσο παραμένει overweight στις τουρκικές μετοχές. Όπως εξηγεί, οι επενδυτές που έφυγαν τον Ιούλιο μετά το πραξικόπημα δεν επέστρεψαν ποτέ και οι αποτιμήσεις της αγοράς είναι 10%-20% χαμηλότερες από τον ιστορικό μέσο όρο.

 

 

Πάντως, όπως τονίζουν οι αναλυτές, το "Ναι" στο δημοψήφισμα αναμένεται να "ηρεμήσει" περισσότερο τις αγορές, καθώς μια πιθανή ήττα του Ερντογάν μπορεί να σπρώξει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές.

Παρελθόν το "τουρκικό θαύμα"

Παρά τις ισχυρές διαβεβαιώσεις που δίνουν οι κυβερνητικές Αρχές, η άλλοτε ακμάζουσα οικονομία της Τουρκίας δείχνει σημάδια αδυναμίας. Αναπτύχθηκε κατά 3,5% στο δ' τρίμηνο του 2016 και κατά 2,9% στο σύνολο του 2016, με το κατά κεφαλήν εισόδημα να αγγίζει τα 10.807 δολάρια, χαμηλότερα από τις προβλέψεις της κυβέρνησης και σημαντικά χαμηλότερα από την αύξηση κατά 6,1% το 2015.

Τα στοιχεία αυτά ήταν, φυσικά, ευπρόσδεκτα από την κυβέρνηση. Σε πρόσφατη ομιλία του στην Άγκυρα ο Ερντογάν είπε ότι η ανάπτυξη του 2,9% το 2016 δεν είναι αρκετή για την Τουρκία, αλλά είναι πάνω από τις εκτιμήσεις των οίκων αξιολόγησης, τους οποίους ο ίδιος επέκρινε στο παρελθόν. Η Παγκόσμια Τράπεζα είχε προβλέψει την ανάπτυξη της Τουρκίας να κινείται στο 2,1% το 2016, ενώ οίκος αξιολόγησης Moody's στο 2%.

 

 

Αλλά το"τουρκικό θαύμα" ανήκει για τα καλά στο παρελθόν, και η ανατροπή αυτή συνέβη σε λιγότερο από μία δεκαετία. Η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη υπήρξε ένα από τα κύρια επιτεύγματα της κυβέρνησης Ερντογάν, που έλυσε, πρόσκαιρα όπως αποδείχθηκε, τα προβλήματα της ανεργίας και της φτώχειας.

Το ποσοστό ανεργίας αναρριχήθηκε στο 13% τον περασμένο Δεκέμβριο, το υψηλότερο επίπεδο μέσα σε επτά χρόνια. Ο πληθωρισμός αυξήθηκε σε σχεδόν 11,3% τον Μάρτιο, το υψηλότερο επίπεδο από τον Οκτώβριο του 2008. Η τουρκική λίρα χτύπησε ιστορικό χαμηλό έναντι του δολαρίου και του ευρώ το 2016, αν και έχει καταφέρει να σταθεροποιηθεί τους τελευταίους μήνες, καθώς η κεντρική τράπεζα της χώρας άρχισε τη σύσφιξη της νομισματικής της πολιτικής.

Πλήγμα από τον τουρισμό

Οι προοπτικές του τουρισμού της Τουρκίας, ενός σημαντικού τομέα της οικονομίας της, επίσης ποτέ δεν ήταν τόσο ζοφερές. Οι αυξημένες επιθέσεις του ISIS και των Κούρδων ανταρτών οδήγησαν τη χώρα στη χειρότερη ύφεση του τουρισμού τόσο το 2015 όσο και και 2016.

Η τουρκική οικονομία εξακολουθεί να αναπτύσσεται, αλλά δεν βιώνει την αύξηση της παραγωγής που οδήγησε στις χρυσές εποχές της περιόδου μεταξύ του 2002 και του 2006, με το ΑΕΠ να αυξάνεται περισσότερο από 10% ετησίως.

 

 

Όταν ο Ερντογάν, στις αρχές του 2003, ήρθε στο τιμόνι του κυβερνώντος κόμματος AKP, ήταν πρόθυμος να εκσυγχρονίσει την οικονομία της χώρας. Οι ξένοι επενδυτές έσπευσαν στις τουρκικές αγορές και χρηματοδότησαν έργα ύψους 400 δισεκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ του 2003 και του 2012.

Η Τουρκία βρίσκεται σε μια πολύ ευάλωτη και περίπλοκη γειτονιά και μερικά από τα προβλήματά της πηγάζουν από τις συγκρούσεις στις γειτονικές χώρες, όπως τη Συρία και το Ιράκ. Ωστόσο, το εξωτερικό δεν είναι η μόνη πηγή των προβλημάτων της χώρας, καθώς οι διαιρέσεις στο εσωτερικό της είναι σημαντικές.

Το δημοψήφισμα έχει πολώσει την Τουρκία, που εξακολουθεί να αντιμετωπίζει τον μετασεισμό μιας αποτυχημένης απόπειρας πραξικοπήματος τον Ιούλιο του 2016. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης που επιβλήθηκε μετά το πραξικόπημα έχει ως αποτέλεσμα περίπου 40.000 άτομα να κρατούνται και συνολικά περιουσιακά στοιχεία 4 δισεκατομμυρίων δολαρίων 4.000 εταιρειών να δεσμεύονται ή να κατάσχονται λόγω των ύποπτων διασυνδέσεων με τον εξόριστο στις ΗΠΑ κληρικό Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο η κυβέρνηση κατηγορεί ότι βρίσκεται πίσω από το πραξικόπημα.

Ο Ερντογάν έχει υποσχεθεί στους ψηφοφόρους ότι οι προτεινόμενες αλλαγές θα κάνουν τη λήψη αποφάσεων ευκολότερη και, έτσι, θα ενισχύσουν τις ξένες επενδύσεις και θα επιφέρουν τη σταθερότητα του δημόσιου χρέους.

Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός, Μεχμέτ Σιμσέκ, δήλωσε πρόσφατα ότι αναμένεται ένα πραγματικό άλμα στην ανάπτυξη μετά το δημοψήφισμα, "διότι η ψηφοφορία θεωρείται πηγή αβεβαιότητας και ορισμένοι επενδυτές έχουν υιοθετήσει στρατηγική wait and see".

"Ειδικά μετά το δημοψήφισμα, οι αβεβαιότητες θα μειωθούν και οι καμπάνιες που έχουμε ξεκινήσει στις επενδύσεις, τις εξαγωγές και την απασχόληση θα οδηγήσουν σε σημαντική ανάκαμψη", τόνισε.

Οι διπλωματικές συγκρούσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τον κύριο εμπορικό εταίρο της Τουρκίας, εν όψει του δημοψηφίσματος, όπου ορισμένες χώρες απαγόρευσαν τους Τούρκους να κάνουν εκστρατεία στην ισχυρή τουρκική διασπορά, επίσης δεν βοηθούν την προβληματική οικονομία της χώρας.

Κίνδυνος πρόωρων εκλογών

Σύμφωνα με τους αναλυτές, οι επενδυτές έχουν κουραστεί από την πολιτική αναταραχή στην Τουρκία και θέλουν να δουν τη χώρα να εστιάζει στις οικονομικές μεταρρυθμίσεις, που έχουν καθυστερήσει πάρα πολύ. Από το 2014, η Τουρκία έχει πάει τέσσερις φορές σε εκλογές – δύο από αυτές ήταν γενικές εκλογές, θολώνοντας την πολιτική προοπτική και καθιστώντας δύσκολο να προβλεφθούν οι οικονομικές πολιτικές. Κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι το "Όχι" μπορεί να πιέσει την κυβέρνηση να διεξαγάγει πρόωρες εκλογές για να ενισχύσει τη θέση του κυβερνώντος κόμματος στη Βουλή. Την ίδια στιγμή, στην περίπτωση ενός "Ναι", οι πρόωρες εκλογές αποτελούν επίσης ένα ενδεχόμενο, καθώς θα επιτρέψουν στον Ερντογάν να μετατρέψει αμέσως το πολιτικό σύστημα, αντί να περιμένει μέχρι και δύο χρόνια για ένα μεταβατικό στάδιο.

Η αντίδραση των αγορών στο "Ναι"

Οι περισσότεροι αναλυτές προβλέπουν ότι η αντίδραση των αγορών στο "Ναι" στο δημοψήφισμα θα ήταν σε μεγάλο βαθμό θετική, διότι η τουρκική κυβέρνηση θα μπορούσε στη συνέχεια να επικεντρωθεί στις πολυαναμενόμενες μεταρρυθμίσεις στους τομείς της οικονομίας.

Σύμφωνα με τον Enver Erkan, οικονομολόγο και αναλυτή της Kapital FX, οποιαδήποτε έκβαση του δημοψηφίσματος, είτε πρόκειται για ένα "Ναι" είτε για ένα "Όχι", θα ήταν θετική στη θεωρία για τις χρηματοπιστωτικές αγορές όσον αφορά τον τερματισμό της πολιτικής αβεβαιότητας.

"Θα δούμε κάποια εξομάλυνση και αυτό θα λειτουργήσει θετικά στις εισροές ξένων κεφαλαίων και τις άμεσες επενδύσεις, οι οποίες έχουν μειωθεί πρόσφατα", σημειώνει ο Erkan.

Σχετικά με τις τρέχουσες δύσκολες σχέσεις με την Ε.Ε., ο Erkan τόνισε ότι, αν οι ηγέτες της Ε.Ε. αντιδράσουν με αναστολή των διαπραγματεύσεων και των συνομιλιών με την Τουρκία μετά το δημοψήφισμα, "αυτό θα οδηγήσει την πραγματική οικονομία στο να γίνει περισσότερο εύθραυστη, διότι η Ε.Ε. αποτελεί σημαντικό εμπορικό εταίρο για την Άγκυρα".

"Οι σχέσεις με την κυβέρνηση Τραμπ στις ΗΠΑ είναι επίσης σημαντικές, λόγω της πολιτικής κατάστασης στην περιοχή της Τουρκίας, καθώς και των εξελίξεων με τον Γκιουλέν".

Ο Erkan τονίζει ότι το "Όχι" θα μπορούσε να φέρει κάποιες διακυμάνσεις στις τραπεζικές μετοχές το επόμενο διάστημα. "Τίποτα δεν θα αλλάξει σε όρους caeteris paribus. Αλλά, εάν ένα "Όχι" οδηγήσει σε πρόωρες εκλογές, η Τουρκία θα βρεθεί αντιμέτωπη με νέα πολιτική αβεβαιότητα". Αυτό, όπως επισημαίνει, θα οδηγήσει σε εκροές κεφαλαίων.

"Δεν ξέρουμε ποιες θα είναι οι οικονομικές προτεραιότητες του Ερντογάν έπειτα από ένα "Ναι” στο δημοψήφισμα", σημειώνει ο Heinz Ruettimann, αναλυτής της Julius Baer Group στη Ζυρίχη. "Τα βασικά θέματα παραμένουν και το 2017 θα χαρακτηριστεί από την ασθενέστερη οικονομική ανάπτυξη".

"Το "Ναι” θα φέρει προσωρινή ανακούφιση στις αγορές, αλλά αμέσως μετά θα θέσει το ερώτημα για το πότε ο Ερντογάν θα πάει σε νέες εκλογές", σύμφωνα με την Anastasia Levashova, fund manager στην Blackfriars Asset Management. "Υπάρχουν κάποιοι που προβλέπουν ότι κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί ακόμα και το καλοκαίρι του 2017, οπότε αυτό δεν θα δώσει μεγαλύτερη σταθερότητα στην αγορά".

"Το σύστημα διακυβέρνησης της Τουρκίας θα μοιάζει αρκετά με τη Ρωσία", αν περάσουν οι συνταγματικές τροποποιήσεις, λέει ο Haydar Acun, διαχειριστής κεφαλαίων στη Marmara Capital. "Οι επενδυτές θα πρέπει να είναι έτοιμοι για ένα re-rating υπό το φως των νέων κινδύνων". Όπως σημειώνει, οι τουρκικές μετοχές διαπραγματεύεται με P/E στο 8,6, σε σύγκριση με το 6 του δείκτη Micex της Ρωσίας.

"Το καλύτερο σενάριο θα είναι το "Ναι”, διότι εκ των πραγμάτων το σημερινό σύστημα είναι ένα προεδρικό σύστημα που υποστηρίζεται από το κυβερνών κόμμα AKP", σημειώνει ο Guillaume Tresca, στρατηγικός αναλυτής της Credit Agricole. Ο Ερντογάν έχει ήδη έχει όλες τις εξουσίες, και για τις αγορές, και ιδιαίτερα τις διεθνείς, αυτό θα σήμαινε "καμία αλλαγή", τονίζει.

"Στην περίπτωση του "Ναι”, οι επενδυτές της Τουρκίας θα ανακουφιστούν", επισημαίνει ο Per Hammarlund, επικεφαλής στρατηγικός αναλυτής αναδυόμενων αγορών στη SEB S.A. "Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ θα έχουν πετύχει τον βασικό τους στόχο και οι αγορές θα αρχίσουν να κάνουν εικασίες για το πότε θα λάβουν χώρα οι επόμενες εκλογές". Όπως προβλέπει, η απόδοση των 10ετών τουρκικών ομολόγων θα μειωθεί κατά περίπου 80 μονάδες βάσης, σε περίπου 10%.

Αν επικρατήσει το "Όχι"

Τα περισσότερα funds θεωρούν ότι ένα "Όχι" θα είναι πιο αποσταθεροποιητικό για τις αγορές, και αυτό παρά τις διαβεβαιώσεις από τον ηγέτη του κόμματος αξιωματικής αντιπολίτευσης της Τουρκίας, το CHP, ότι μια τέτοια έκβαση θα σήμαινε απλώς τη συνέχιση του σημερινού συστήματος και ότι δεν θα οδηγούσε σε συζήτηση σχετικά με τη νομιμότητα του Ερντογάν.

Εάν ο Ερντογάν επιμείνει στις αλλαγές, η επόμενη κίνησή του θα μπορούσε να είναι οι πρόωρες εκλογές, σε μια προσπάθεια να στερήσει από το εθνικιστικό ΜΗΡ ή το φιλοκουρδικό HDP έδρες στο Kοινοβούλιο, γεγονός το οποίο θα αφήσει το κυβερνών κόμμα να περάσει τις συνταγματικές τροποποιήσεις μόνο του.

"Οι κίνδυνοι για τους επόμενους 6-12 μήνες είναι μεγάλοι στην περίπτωση του "Όχι”", προειδοποιεί λέει ο Per Hammarlund. "Οι αγορές θα σημειώσουν sell-off, λόγω των ανησυχιών για το τι θα ακολουθήσει. Ο Ερντογάν και το ΑΚΡ πιθανότατα θα πιέσουν την Τουρκία σε νέες εκλογές, με την ελπίδα να πιέσουν είτε το HDP είτε το MHP, ή κατά προτίμηση και τα δύο".

Σύμφωνα και με την Credit Agricole, ο Ερντογάν δεν θα παραιτηθεί, αλλά θα βρει έναν τρόπο να παρακάμψει το αποτέλεσμα. Και γι' αυτό θα μπορούσε να φέρει αβεβαιότητες, και οι αγορές μισούν τις αβεβαιότητες".

Μια αρνητική ψήφος θα ακολουθηθεί από αυξημένη πίεση και αυξημένες προσπάθειες από τον Ερντογάν και τους υποστηρικτές του να εδραιώσουν επισήμως το προεδρικό σύστημα, όπως σημειώνει ο Wolf-Fabian Hungerland, οικονομολόγος της Berenberg Bank. "Αυτό περιλαμβάνει πιθανώς αυξημένη ένταση στους κόλπους της κοινωνίας σε σχέση με τους Κούρδους, την Ευρώπη, τον Τύπο ή γενικά σε σχέση με οποιαδήποτε "αντίδραση”. Ο Ερντογάν είναι βέβαιο ότι θα νομιμοποιήσει την de facto εξουσία του, ό,τι και να γίνει στο δημοψήφισμα. Αυτό, με τη σειρά του, σημαίνει ότι οι αγορές θα αντιμετωπίσουν ακόμα ένα φορτίο αβεβαιότητας".

*Αναδημοσίευση από το "Κεφάλαιο" που κυκλοφορεί.