Το δημόσιο χρέος είναι παγκόσμιο πρόβλημα

Της συντακτικής ομάδας του Bloomberg

Οι υπουργοί Οικονομικών και οι κεντρικοί τραπεζίτες, που συγκεντρώθηκαν στην Ουάσινγκτον για τις ετήσιες συνεδριάσεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, βρίσκονται αντιμέτωποι με ένα παγκόσμιο εμπορικό σύστημα σε σύγχυση, ένα κλίμα αβεβαιότητας σχετικά με τη θέση του δολαρίου και την πιθανή πορεία των επιτοκίων, καθώς και χρηματοπιστωτικές αγορές που δείχνουν (προς το παρόν) έναν ανησυχητικό εφησυχασμό.

Εν μέσω όλων αυτών των προκλήσεων, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή σε μία ακόμη πρόκληση: Μετά από χρόνια παραμέλησης, το δημόσιο χρέος έχει αναδειχθεί σε έναν ολοένα και πιο σοβαρό κίνδυνο.

Πριν από πέντε χρόνια, τα δημοσιονομικά ελλείμματα εκτινάχθηκαν παγκοσμίως λόγω της πανδημίας. Τα lockdown στραγγάλισαν την οικονομική δραστηριότητα και συμπίεσαν τα φορολογικά έσοδα, ενώ οι δημόσιες δαπάνες αυξήθηκαν κατακόρυφα καθώς οι κυβερνήσεις προσπαθούσαν να προστατεύσουν τους πιο ευάλωτους. Τα ελλείμματα αυξήθηκαν από 3,5% της παγκόσμιας παραγωγής πριν από το ξέσπασμα της πανδημίας σε 9,5% το 2020. Αναμφίβολα, μια ισχυρή δημοσιονομική αντίδραση ήταν απαραίτητη - αλλά, όπως πολλοί υποστήριξαν τότε, θα έπρεπε να είχε ανατραπεί εν ευθέτω χρόνω. Αυτό δεν έγινε. Ακόμη και τώρα, τα ελλείμματα είναι υψηλότερα από ό,τι ήταν το 2019.

Πριν από την πανδημία, το δημόσιο χρέος ανερχόταν στο 84% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σήμερα βρίσκεται στο 95%. Στη μία χώρα μετά την άλλη - συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και του μεγαλύτερου μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης – αναμένεται να αυξηθεί ταχύτερα από το ΑΕΠ. Μέχρι το 2030, ακόμη και αν όλα πάνε καλά, ο λόγος του παγκόσμιου χρέους μπορεί να ξεπεράσει το επίπεδο στο οποίο εκτινάχθηκε το 2020, στο αποκορύφωμα της δημοσιονομικής κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Το δημόσιο χρέος, για να είμαστε σαφείς, δεν είναι από μόνο του κακό, και δεν υπάρχει σταθερό ανώτατο όριο για το πόσο ψηλά μπορεί να φτάσει. Όσο όμως αυξάνεται, η λεγόμενη δημοσιονομική ικανότητα συρρικνώνεται, αφήνοντας στις κυβερνήσεις λιγότερα περιθώρια ελιγμών όταν έρθει η επόμενη κρίση. Τελικά, ένας συνδυασμός παρατεταμένης απειθαρχίας, κακών οικονομικών ειδήσεων και πτωτικών χρηματοπιστωτικών αγορών μπορεί να βυθίσει τις χώρες σε ένα τόσο βαθύ λάκκο που η μόνη διέξοδος είναι κάποια μορφή χρεοκοπίας, είτε ρητή είτε συγκαλυμμένη από τον υψηλό πληθωρισμό.

Οι συμπεριφορές άλλαξαν μετά την παγκόσμια ύφεση του 2008 και θα πρέπει να αλλάξουν και πάλι. Επειδή η ανάκαμψη μετά το κραχ ήταν τόσο υποτονική, η "λιτότητα" -η προσπάθεια να ανακληθούν τα προηγούμενα κίνητρα- απέκτησε κακή φήμη. Έγινε λόγος για "κοσμική στασιμότητα", καθώς τα επιτόκια έπεσαν σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα, τα οποία στη συνέχεια θεωρήθηκαν μόνιμα. Το φθηνό χρήμα τα επόμενα χρόνια έκανε τα μεγαλύτερα ελλείμματα προσιτά. Εξισορρόπηση του προϋπολογισμού; Ο δημόσιος δανεισμός θα αποπληρωνόταν από μόνος του.

Τα πράγματα έχουν αλλάξει, αλλά αυτή η νοοτροπία επιμένει. Οι περισσότεροι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στις ΗΠΑ έχουν απλά σταματήσει να ενδιαφέρονται για το συνεχώς αυξανόμενο χρέος. Αλλού, οι κυβερνήσεις μπορεί να τονίζουν την ανάγκη πειθαρχίας - σε ορισμένες περιπτώσεις υιοθετούν δημοσιονομικούς κανόνες ή δημιουργούν "δημοσιονομικά συμβούλια" για την αντιμετώπιση του προβλήματος - αλλά οι ενέργειές τους δεν έχουν αποδώσει. Εάν τα μακροπρόθεσμα προσαρμοσμένα στον πληθωρισμό επιτόκια ξεπεράσουν την οικονομική ανάπτυξη και αναρριχηθούν ακόμη υψηλότερα, το χρέος θα συνεχίσει να έχει ανοδική τάση και τα ελλείμματα θα είναι ακόμη πιο δύσκολο να μειωθούν.

Αυτό είναι εξαιρετικά πιθανό. Στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, η γήρανση του πληθυσμού αυξάνει τα ποσοστά των ανθρώπων που δεν ανήκουν στο εργατικό δυναμικό (και τα λεγόμενα dependency ratios), ωθώντας τα έσοδα προς τα κάτω και ασκώντας ανοδικές πιέσεις στις κοινωνικές δαπάνες. Οι κυβερνήσεις αναγνωρίζουν την ανάγκη για μεγαλύτερες αμυντικές δαπάνες. Απαιτούνται επειγόντως νέες και καλύτερες υποδομές, μεταξύ άλλων για τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Και όσον αφορά στην αντιμετώπιση της επόμενης ύφεσης, για να μην πούμε για την επόμενη πανδημία, δεν τίθεται θέμα του "αν” θα συμβεί αλλά "πότε”.

Η μόνη εναλλακτική λύση σε μια ενδεχόμενη δημοσιονομική κατάρρευση είναι ο συνδυασμός της συγκράτησης των δαπανών με νέα έσοδα. Πρώτα, όμως, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής πρέπει να κατανοήσουν πόσο ευάλωτες έχουν γίνει οι οικονομίες τους. Είναι καιρός να γυρίσουν στη δημοσιονομική πειθαρχία - και να σχεδιάσουν πραγματικά να κάνουν κάτι γι' αυτό.