Η Μάργκαρετ Θάτσερ είναι η μητέρα της κρίσης του συντηρητισμού

Του Adrian Wooldridge

Τρία από τα φορέματα της Μάργκαρετ Θάτσερ, κλεισμένα σε γυάλινες βιτρίνες, και ένα stand καλούσαν του συμμετέχοντες στο συνέδριο του Συντηρητικού Κόμματος την περασμένη εβδομάδα να "ρωτήσουν τη Σιδηρά Κυρία" τη γνώμη της για τη σύγχρονη πολιτική. Ένα "φεστιβάλ Θάτσερ" στη γενέτειρά της, το Γκράνθαμ, όπου παρουσιάζεται το έργο "Margaret Thatcher Queen of Soho". Ένα μεγάλο δείπνο στο Guildhall του Λονδίνου με οικοδεσπότες, μεταξύ άλλων, τον Μαρκ Θάτσερ και την Τζόαν Κόλινς: "Σε έναν κόσμο που αποζητά την πραγματική ηγεσία, αναβιώστε την κληρονομιά της Σιδηράς Κυρίας...". Οι Βρετανοί κάνουν πραγματικά εντυπωσιακή δουλειά για να τιμήσουν τα 100ά γενέθλια της Θάτσερ, στις 15 Οκτωβρίου.

Χωρίς να θέλω να προσβάλω τη μνήμη της: Η Θάτσερ ήταν μια σπουδαία πρωθυπουργός, μαζί με τον Γουίλιαμ Γκλάντστοουν και τον Ουίνστον Τσόρτσιλ, και ο θατσερισμός ήταν μια αναγκαία απάντηση σε ένα σύνολο πιεστικών προβλημάτων. Αλλά ένας σοβαρός πολιτικός αξίζει και μια σοβαρή αξιολόγηση: Ήρθε η ώρα να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι το Συντηρητικό Κόμμα στο οποίο αφιέρωσε τη ζωή της καταρρέει, ότι το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα έχει καταληφθεί από έναν αυταρχικό λαϊκιστή και ότι η ίδια η Θάτσερ φέρει κάποια ευθύνη γι' αυτό. Πράγματι, υπήρξε πρωταγωνιστής στη μετατροπή του αγγλοσαξονικού συντηρητισμού σε ένα επαναστατικό πολιτικό δόγμα που μπορεί να κατέστρεψε τον ίδιο τον συντηρητισμό.  

Η Θάτσερ αφιέρωσε την πολιτική της σταδιοδρομία στην ανατροπή της μεταπολεμικής πολιτικής συναίνεσης, με την έμφαση που έδινε στη συνεργασία εργασίας και κεφαλαίου και τη νοοτροπία της "ελεγχόμενης παρακμής". Συνέτριψε τους εχθρούς της στο εσωτερικό και στο εξωτερικό (τους ανθρακωρύχους και τη χούντα της Αργεντινής) και παρείχε αμέριστη υποστήριξη στην αποστολή του Ρόναλντ Ρήγκαν να καταστρέψει τη σοβιετική αυτοκρατορία. "Γυρίστε εσείς αν θέλετε", είπε σε ένα πλήθος που ζητωκραύγαζε στο συνέδριο των Συντηρητικών τον Οκτώβριο του 1980. "Η κυρία δεν γυρίζει".

Αυτό το πνεύμα ενός ριζοσπαστισμού του "δεν υπάρχει εναλλακτική λύση" εισήλθε στην ψυχή του Συντηρητικού Κόμματος. Σίγουρα, ορισμένοι Συντηρητικοί προσπάθησαν να ρίξουν περισσότερο συμβιβασμό στο μείγμα: Η κοινοβουλευτική ομάδα τελικά την απομάκρυνε από την εξουσία, επειδή κουράστηκε από τον ακλόνητο ριζοσπαστισμό της (ειδικά όσον αφορά στον κεφαλικό φόρο – poll tax). Ο Τζον Μέιτζορ και ο Ντέιβιντ Κάμερον προσπάθησαν να σφυρηλατήσουν έναν πιο συμπονετικό συντηρητισμό - η Τερέζα Μέι αντιμετώπισε το Brexit ως μια ευκαιρία να θεραπεύσει τις κοινωνικές διαιρέσεις. Αλλά το πνεύμα του θατσερικού ριζοσπαστισμού συνέχισε να επιβεβαιώνεται.

Αυτό το πνεύμα μπορούμε να το βρούμε σε μέσα των Τόρις, όπως η Daily Telegraph, που μερικές φορές έμοιαζαν με τη Morning Star στον ενθουσιασμό τους για τον ξεριζωμό των καθιερωμένων θεσμών. Μπορούμε να το δούμε σε πολιτικούς των Τόρις όπως ο Μάικλ Γκόουβ, ο οποίος είχε μια αφίσα του Λένιν στον τοίχο του όταν ήταν υπουργός Παιδείας την περίοδο 2010-14 για να δείξει τι ήθελε να κάνει στο εκπαιδευτικό κατεστημένο (ή "blob" όπως το αποκάλεσε). Και πάνω απ' όλα θα μπορούσε να βρεθεί στη συζήτηση για τη συμμετοχή της Βρετανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση - μια συζήτηση που η Θάτσερ έκανε ό,τι μπορούσε για να καθοδηγήσει μετά την αποπομπή της από την εξουσία.

Οι Brexiteers [οι υποστηρικτές του Brexit] των Τόρις ήταν οι πιο επαναστατικοί άνθρωποι που πέρασαν ποτέ από το κόμμα των Συντηρητικών. Υποστήριξαν το δημοψήφισμα, παρόλο που αυτό εισήγαγε μια δημοψηφική δημοκρατία σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα. Δαιμονοποίησαν όποιον υποστήριζε τον συμβιβασμό ως "προδότες" και "σαμποτέρ". Ανέβασαν στην εξουσία μια διαδοχή θλιβερών ηγετών σε μια εμμονική επιθυμία να παραδώσουν το σκληρότερο δυνατό Brexit, πρώτα την Τερέζα Μέι, μετά τον Μπόρις Τζόνσον και τέλος τη Λιζ Τρας. Ο Ντόμινικ Κάμινγκς, ο επικεφαλής στρατηγικός σύμβουλος της εκστρατείας "out" και προσωπάρχης του Τζόνσον στο απόγειο της φρενίτιδας του "get Brexit done", είχε δεσμευτεί να υλοποιήσει το Brexit "με κάθε αναγκαίο μέσο" - μια αναφορά σε μια ομιλία του Μάλκολμ X για τη βία στην επιδίωξη της δικαιοσύνης. Η Λιζ Τρας είχε ως πρότυπο το φανταστικό heavy metal συγκρότημα Spinal Tap: ανεβάστε την ένταση στο έντεκα.

Το αδελφό κόμμα του Συντηρητικού Κόμματος στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, οι Ρεπουμπλικανοί, ακολούθησαν το ίδιο μοντέλο επαναστατικού ριζοσπαστισμού με κάποιες νευρικές παύσεις, όπως η αρχική καταγγελία του Μπους του πρεσβύτερου για τα "voodoo economics" και το φλερτ του Μπους τζούνιορ με τον "συναισθηματικό συντηρητισμό". Ο Ρόναλντ Ρήγκαν έσκισε τους κανόνες της υπεύθυνης δημοσιονομικής διαχείρισης. Ο Νιουτ Γκίνγκριτς τελειοποίησε την τέχνη του πολιτικού πολέμου ενώ ονειρευόταν φουτουριστικές φαντασιώσεις για την αποστολή ΑμεΑ στο διάστημα. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, ο Τζορτζ Μπους αγκάλιασε έναν συνδυασμό μονομερούς πολεμικής δράσης (ο σύμμαχός του Ρίτσαρντ Περλ αστειεύτηκε ότι η ουσία της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ ήταν το μόττο "ποιος είναι ο επόμενος;") με ένα ουτοπικό σχέδιο εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής. Όπως το βρετανικό κατεστημένο των Τόρις παραδόθηκε τελικά στους Brexiteers, έτσι και το ρεπουμπλικανικό κατεστημένο των ΗΠΑ σήκωσε τη λευκή σημαία στον λαϊκισμό του Τραμπ.

Γιατί αυτό το πνεύμα του επαναστατικού συντηρητισμού αποδείχθηκε τόσο σαγηνευτικό βραχυπρόθεσμα και καταστροφικό μακροπρόθεσμα; Η απάντηση βρίσκεται εν μέρει σε έναν ιδιότυπο συνδυασμό επιτυχίας και αποτυχίας. Τόσο η Θάτσερ όσο και ο Ρήγκαν είχαν εξαιρετική επιτυχία στην ιδιωτικοποίηση βιομηχανιών, στην απορρύθμιση των αγορών και γενικά στην απελευθέρωση της επιχειρηματικής ενέργειας. Αυτό ενθάρρυνε τους διαδόχους τους να μιμηθούν τον ριζοσπαστισμό τους. Αλλά απέτυχαν επίσης να ανακόψουν τη μετατόπιση της κουλτούρας προς τα αριστερά ή να καταφέρουν να κατανοήσουν το ανεξάρτητο μόνιμο κράτος. Αυτή η αποτυχία προκάλεσε έναν συνδυασμό οργής για το status quo και εκκλήσεων για περαιτέρω ριζοσπαστισμό.

Μια βαθύτερη απάντηση βρίσκεται στον τρόπο με τον οποίο ο επαναστατικός συντηρητισμός παραμέρισε τα κιγκλιδώματα που οι παλαιότεροι συντηρητικοί έθεταν στην πολιτική τάξη. Οι παλαιότεροι συντηρητικοί ευνοούσαν σθεναρά την παράδοση έναντι της αλλαγής - μάλιστα ο Έντμουντ Μπερκ, ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του συντηρητισμού, υποστήριξε ότι η δουλειά του συντηρητισμού ήταν να συγκρατήσει τον ανεμοστρόβιλο της αλλαγής που εξαπέλυσε η Γαλλική Επανάσταση. Αυτή η προτίμηση στην παράδοση οδηγεί σε ένα σεβασμό στους θεσμούς, σε μια κουλτούρα συμβιβασμού και σε μια καχυποψία απέναντι στο "λαό".

Ο επαναστατικός συντηρητισμός παραμερίζει όλες αυτές τις προειδοποιήσεις στον ενθουσιασμό του να αγκαλιάσει είτε την αγορά, είτε τους ανθρώπους, είτε και τους δύο.  Η Θάτσερ διακήρυξε ότι "δεν υπάρχει κοινωνία" και υπέβαλλε τους ενδιάμεσους θεσμούς, όπως η τοπική αυτοδιοίκηση και τα πανεπιστήμια, στον ανελέητο υπολογισμό του ωφελιμισμού. Τόσο οι Brexiteers όσο και οι Τραμπικοί αγκάλιασαν την επαναστατική ιδέα του Ρουσσώ για τη "βούληση του λαού" στη θέση της καχυποψίας του Μπερκ για τον όχλο. Ο Τραμπ, ο οποίος εξαπέλυσε έναν όχλο στις 6 Ιανουαρίου 2021, αποδυναμώνει για πάντα τους περιορισμούς της εκτελεστικής εξουσίας στο όνομα όχι μόνο της τεχνικής πλειοψηφίας των ψηφοφόρων που τον ψήφισαν το 2024, αλλά και του 100% των "πραγματικών Αμερικανών" που, στο μυαλό του, θα τον υποστηρίζουν πάντα.

Ο Γάλλος δημοσιογράφος Ζακ Μαλέ Ντι Παν παρατήρησε το 1793, όταν η Λαίδη Γκιλοτίνα βάφτηκε κόκκινη από το αίμα, ότι οι επαναστάσεις συνηθίζουν να καταβροχθίζουν τα ίδια τους τα παιδιά. Αυτό συνέβη σίγουρα με τα κόμματα που ασπάστηκαν τον επαναστατικό συντηρητισμό της Θάτσερ: Το βρετανικό Συντηρητικό Κόμμα βρίσκεται στη διαδικασία παραγκωνισμού από το Reform, και το GOP βρίσκεται στα χέρια ενός αυταρχικού ισχυρού άνδρα. Ο μόνος τρόπος για να αποτρέψουμε αυτό το κανιβαλιστικό φαγοπότι από το να γίνει πιο αιματηρό είναι να αναβιώσουμε τις βασικές αρχές του παραδοσιακού συντηρητισμού: αρχές που δίνουν έμφαση στην προσοχή και το μέτρο και όχι στον επαναστατικό ζήλο. Αν αυτό προϋποθέτει να πούμε κάποια σκληρά πράγματα για την κυρία της οποίας τα 100ά γενέθλια γιορτάζονται την ερχόμενη εβδομάδα, τότε ας είναι.