Τα Παράδοξα Οικονομικά της Υποβοηθούμενης Αυτοκτονίας

Σε έναν γηράσκοντα κόσμο, η υποβοηθούμενη αυτοκτονία μπορεί να φαντάζει στις κυβερνήσεις ως μέτρο εξοικονόμησης κόστους.

Τον Ιούνιο, οι νομοθέτες στη Βρετανία –την πατρίδα μου– ενέκριναν σχέδια για τη νομιμοποίηση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Εφόσον ψηφιστεί τελικά, η Αγγλία και η Ουαλία θα προστεθούν στις περισσότερες από 12 χώρες και 11 πολιτείες των ΗΠΑ που επιτρέπουν την ιατρικά υποβοηθούμενη θανάτωση.

Όλες αυτές οι περιοχές έχουν ένα κοινό: το συνολικό ποσοστό γεννήσεων είναι κάτω από το όριο αναπλήρωσης του πληθυσμού. Δεν θεωρώ ότι αυτό είναι σύμπτωση.

Πριν από περίπου 30 χρόνια, το προφητικό μυθιστόρημα της Π. Ντ. Τζέιμς "Τα Παιδιά των Ανθρώπων" περιέγραφε μια κοινωνία με κρίση υπογεννητικότητας, όπου οι κυβερνήσεις προωθούσαν την αυτοκτονία των ηλικιωμένων μέσα από ένα τελετουργικό γνωστό ως "Ήσυχο Θάνατο". Βλέποντας τον αγώνα πολλών χωρών με τη χαμηλή γεννητικότητα να νομιμοποιήσουν την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, φοβάμαι ότι η πρόβλεψη της Τζέιμς έχει αρχίσει να επαληθεύεται.

Η δημογραφική κρίση που ζούμε δεν είναι τόσο ακραία όσο στο μυθιστόρημα, είναι όμως υπαρκτή. Ο παγκόσμιος δείκτης γονιμότητας έχει μειωθεί στο μισό από το 1950 και, στις περισσότερες χώρες, βρίσκεται ήδη κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης. Η πληθυσμιακή πυραμίδα έχει αντιστραφεί – όχι μόνο στη Δύση, αλλά και σχεδόν παντού εκτός Αφρικής.

Αυτό συνιστά υπαρξιακή απειλή για τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας, τα οποία βασίζονται στους νέους εργαζομένους για να χρηματοδοτούν τις συντάξεις και την υγειονομική περίθαλψη των ηλικιωμένων. Όσοι ελπίζουν ότι η μετανάστευση θα λύσει το πρόβλημα, αγνοούν ότι και οι μετανάστες γερνούν, ενώ με τον καιρό τα ποσοστά γεννήσεών τους προσεγγίζουν τον μέσο όρο της χώρας υποδοχής.

Αν οι γεννήσεις δεν αυξηθούν –και προς το παρόν δεν υπάρχουν ενδείξεις ανάκαμψης– αργά ή γρήγορα θα επιστρέψουμε στο ιστορικό μοντέλο: οι ηλικιωμένοι θα φροντίζονται από τα παιδιά και τα εγγόνια τους, ενώ όσοι δεν έχουν οικογένεια θα βασίζονται σε φιλανθρωπικά ιδρύματα. Στο μεσοδιάστημα, τα κράτη πρόνοιας επιβιώνουν με δυσκολία, υπό όλο και μεγαλύτερη πίεση.

Οι υπέρμαχοι της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας συχνά χρησιμοποιούν μια μορφή ρητορικής παραπλάνησης: πρώτα προβάλλουν το ηθικά αποδεκτό επιχείρημα – το "προπύργιο"– ότι ένας ασθενής με ανίατη ασθένεια και φόβο για έναν βασανιστικό θάνατο δικαιούται να επιλέξει ένα τέλος με αξιοπρέπεια και ιατρική βοήθεια. Αυτό το επιχείρημα αγγίζει και κινητοποιεί το αίσθημα συμπόνιας των περισσότερων ανθρώπων.

Ωστόσο, στην πράξη, και αν κινηθούμε περιφερειακά του κέντρου της σχετικής επιχειρηματολογίας, η εφαρμογή της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας δείχνει ένα άλλο πρόσωπο.

Το 2002, η Ολλανδία έγινε η πρώτη χώρα που ενσωμάτωσε την ευθανασία στο εθνικό σύστημα υγείας. Το 2023, 9.958 άνθρωποι πέθαναν μέσω αυτού του συστήματος – ποσοστό άνω του 5% όλων των θανάτων στη χώρα. Μεταξύ αυτών, η 29χρονη Ζοραγιά τερ Μπεκ, η οποία δεν είχε κάποια ανίατη σωματική ασθένεια αλλά αντιμετώπιζε άγχος, κατάθλιψη, αυτισμό και μια μη προσδιορισμένη διαταραχή προσωπικότητας.

Στον Καναδά, το πρόγραμμα "Ιατρική Βοήθεια στον Θάνατο" (MAID), αρχικά θεσπίστηκε το 2016 μόνο για ανίατες περιπτώσεις με άμεσο ορίζοντα θανάτου. Το 2021, το όριο αυτό καταργήθηκε. Σήμερα, νέοι άνθρωποι με ολόκληρη ζωή μπροστά τους, καθώς και φτωχοί και απελπισμένοι πολίτες, επιλέγουν την κρατική διευκόλυνση του θανάτου.

Ο Ρότζερ Φόλεϊ, 49 ετών, με εκφυλιστική νόσο, κατέθεσε στο Καναδικό Κοινοβούλιο ότι το νοσοκομείο του τον πίεζε να επιλέξει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, απειλώντας τον με ημερήσιο κόστος 1.800 δολαρίων ή πρόωρη έξοδο χωρίς την απαιτούμενη φροντίδα. Η 37χρονη Τζένιφερ Χατς, που το 2022 εμφανίστηκε σε διαφημιστικό σποτ υπέρ του MAID, είχε δηλώσει σε δημοσιογράφο ότι ήθελε να ζήσει, αλλά δεν μπορούσε να εξασφαλίσει την ιατρική περίθαλψη που χρειαζόταν.

Το βασικό πρόβλημα με την κρατικά οργανωμένη υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι το εξής: το κράτος, που οφείλει να φροντίζει τους ηλικιωμένους και ταυτόχρονα να εξισορροπεί τον προϋπολογισμό, αποκτά κίνητρο να ενθαρρύνει τον θάνατο των πλέον "κοστοβόρων" πολιτών. Αντιθέτως, η ιδιωτικοποίηση της υγείας, όπως στις ΗΠΑ, απομονώνει τουλάχιστον εν μέρει το κράτος από τέτοια "διλήμματα".

Μια φίλη που εργαζόταν στο Υπουργείο Οικονομικών της Βρετανίας, μου είπε κάποτε ότι το μόνο "πρόβλημα" με το MAID –από οικονομική άποψη– είναι ότι είναι περισσότερο δημοφιλές στους νέους και λιγότερο στους ηλικιωμένους. Παρ’ όλα αυτά, εξοικονομεί πόρους: μια μελέτη του 2017 εκτιμούσε ότι το MAID εξοικονομεί στον Καναδά μεταξύ 34,7 και 138,8 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Αντίστοιχες προβλέψεις δημοσιεύτηκαν και στο Ηνωμένο Βασίλειο πριν την ψηφοφορία για το νομοσχέδιο περί την υποβοηθούμενη αυτοκτονία, εκτιμώντας ετήσια εξοικονόμηση δεκάδων εκατομμυρίων λιρών, παρά τα αρχικά κόστη εκπαίδευσης και στελέχωσης.

Το 2023, πολιτικός στο νησί Γκέρνζι κάλεσε την τοπική κυβέρνηση να εξετάσει την υποβοηθούμενη αυτοκτονία ως μέτρο εξοικονόμησης πόρων. Την ίδια χρονιά, ο επικεφαλής του μεγαλύτερου ασφαλιστικού ταμείου στο Βέλγιο ζήτησε την επέκταση της ευθανασίας και σε ηλικιωμένους που είναι απλώς "κουρασμένοι από τη ζωή".

"Ως κοινωνία, θα πρέπει να αποφασίσουμε πώς θα οργανώσουμε τη φροντίδα στο μέλλον, γνωρίζοντας ότι ήδη υπάρχει έλλειψη πόρων", είπε.

Αν τελικά νομιμοποιηθεί η υποβοηθούμενη αυτοκτονία –αν και προσωπικά διαφωνώ– το μοντέλο που αξίζει να ακολουθηθεί είναι αυτό της Ελβετίας, όπου η υποβοηθούμενη αυτοκτονία παρέχεται νόμιμα, αλλά μέσω μη κερδοσκοπικών οργανώσεων που λειτουργούν ανεξάρτητα από το κράτος. Αυτή η διάκριση είναι κρίσιμη. Χωρίς αυτόν τον διαχωρισμό, οι κρατικοί μηχανισμοί –που καλούνται να λύσουν ένα άλυτο οικονομικό πρόβλημα, δηλαδή πώς να χρηματοδοτήσουν όλο και περισσότερους ηλικιωμένους με όλο και λιγότερα χρήματα– θα ωθούνται αναπόφευκτα προς αυτό που, στα μάτια μιας απρόσωπης γραφειοκρατίας, μοιάζει με "λύση".

Στο "Τα Παιδιά των Ανθρώπων", αποκαλύπτεται τελικά ότι οι ομαδικές αυτοκτονίες του Ήσυχου Θανάτου δεν είναι πραγματικά εθελοντικές.

Ένας πληροφοριοδότης, που έγινε μάρτυρας βίας και εξαναγκασμού κατά την απομάκρυνση ηλικιωμένων για να συναντήσουν τον θάνατο, μεταφέρει τις ανησυχίες του σε μια υψηλόβαθμη κυβερνητική αξιωματούχο. Εκείνη, αν και γνωρίζει τι συμβαίνει, του απαντά με την αποστασιοποιημένη ψυχρότητα της γραφειοκρατίας:

"Η τελετή του Ήσυχου Θανάτου είναι, φυσικά, απολύτως εθελοντική. Υπάρχουν όλες οι απαραίτητες διασφαλίσεις".

© 2025 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"