Δυσκολίες αποχώρησης εταίρου από ΙΚΕ

Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία του Παναγιώτη Παπασταύρου και της Νίκης Χατζοπούλου*

Η ΙΚΕ υπήρξε καινοτόμα στην ταχύτητα, ως προς την διαδικασία ίδρυσης και λειτουργίας, κάνοντας εφικτή την ίδρυση εταιρείας με μόλις ένα ευρώ και με εξωκεφαλαιακές εισφορές. Αυτή η ευκολία δεν ισχύει, όμως, και για την αποχώρηση εταίρου. Στο άρθρο 92 του Ν.4072/2012 καταγράφονται οι προϋποθέσεις αποχώρησης εταίρου από ΙΚΕ. 

Στο σημείο αυτό παραθέτουμε αυτούσιο το άρθρο του νόμου:

"1. Κάθε εταίρος μπορεί να εξέλθει της εταιρείας για σπουδαίο λόγο με απόφαση του δικαστηρίου, που εκδίδεται μετά από αίτησή του. 

2. Το καταστατικό μπορεί να περιλαμβάνει διατάξεις για το δικαίωμα των εταίρων να εξέλθουν της εταιρείας υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Μπορεί επίσης να προβλέπει την έξοδο εταίρου με εξωκεφαλαιακές εισφορές με δήλωση της εταιρείας, αν ο εταίρος αυτός περιέλθει σε αδυναμία εκπλήρωσης της παροχής που αντιστοιχεί στην εισφορά αυτή, ιδίως λόγω ασθένειας ή συνταξιοδότησης ή διότι έχει κληρονομήσει τα εταιρικά μερίδια. 

3. Ο εξερχόμενος εταίρος δικαιούται να λάβει την πλήρη αξία των μεριδίων του. Αν τα μέρη δεν συμφωνούν στην αποτίμηση ή το καταστατικό δεν ορίζει τον τρόπο προσδιορισμού της, αποφασίζει το δικαστήριο. Σε κάθε περίπτωση, η εταιρεία μπορεί να αξιώσει αποζημίωση κατά το άρθρο 78 παράγραφος 4.

4. Μετά την έξοδο του εταίρου ο διαχειριστής υποχρεούται χωρίς καθυστέρηση να προβεί σε ακύρωση των μεριδίων του και, αν συντρέχει περίπτωση, σε μείωση του κεφαλαίου και να αναπροσαρμόσει τον αριθμό των εταιρικών μεριδίων με σχετική καταχώριση στο ΓΕ.Μ.Η.. Μπορεί όμως, να ορίζεται στο καταστατικό ότι σε περίπτωση εξόδου τα εταιρικά μερίδια δεν θα ακυρώνονται αλλά θα εξαγοράζονται από πρόσωπο που θα υποδεικνύει η εταιρεία, αντί καταβολής της πλήρους αξίας των μεριδίων που προσδιορίζεται σύμφωνα με την παράγραφο 3. Το καταστατικό μπορεί να προβλέπει ότι οι εταίροι έχουν δικαίωμα προτίμησης στην εξαγορά, κατά το ποσοστό της συμμετοχής τους στην εταιρεία".

Σύμφωνα με το άρθρο η έξοδος του εταίρου μπορεί να προβλέπεται από το Καταστατικό. Εάν δεν προβλέπεται και υπάρχει συμφωνία των εταίρων, μπορεί να αποφασιστεί η έξοδος του εταίρου  μετά από την τροποποίηση του Καταστατικού.

Εάν υπάρχει συναίνεση των εταίρων για την αποχώρηση εταίρου, δεν παρουσιάζονται ιδιαίτερες δυσκολίες για την έξοδό του και την αποτίμηση της εταιρικής του μερίδας.

Η αποτίμηση της εταιρικής περιουσίας μπορεί να γίνει σύμφωνα με τις παραδεδεγμένες αρχές της λογιστικής και δύναται να γίνει και από τους ίδιους τους εταίρους, όμως, προς περισσότερη διασφάλιση προτείνεται να γίνει από τους ορκωτούς ελεγκτές τόσο προς αποφυγή προστριβών μεταξύ των εταίρων όσο και για την κάλυψη του φορολογικού σκέλους της συναλλαγής. 

Στο σημείο αυτό θα εξετάσουμε την ιδιαιτερότητα της αποχώρησης εταίρου με εξωκεφαλαιακή εισφορά. 

Η πιο συνήθης εξωκεφαλαιακή εισφορά είναι η παροχή εργασίας και φέρει τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

•δεν αποτελεί κεφάλαιο της εταιρείας.

•αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη υποχρέωση του εταίρου να παρέχει την αναληφθείσα εργασία/υπηρεσία για ορισμένο ή αόριστο χρόνο.

•αποτιμάται αριθμητικά (σε "μερίδια") αλλά όχι χρηματικά, και δεν παρέχει οικονομικό αντίκρισμα σε περίπτωση αποχώρησης, εκτός αν ορίζεται διαφορετικά στο καταστατικό ή υπάρχει εκτίμηση της αξίας της συνεισφοράς.

•στις περιπτώσεις ακύρωσης εταιρικών μεριδίων λόγω εξόδου ή αποκλεισμού εταίρου, ο εταίρος που δεν έχει παράσχει πλήρως την εξωκεφαλαιακή εισφορά του, υποχρεούται να καταβάλει στην εταιρεία σε μετρητά το μέρος των παροχών που δεν εκτέλεσε. Ως αξία των παροχών λογίζεται εκείνη της εισφοράς, όπως προσδιορίστηκε στο καταστατικό, ή του μέρους της εισφοράς.

Στην περίπτωση αυτή ο εταίρος μπορεί να αποχωρήσει: 

•Κατά τη λήξη της διάρκειας της εισφοράς, αν πρόκειται για ορισμένου χρόνου.

•Οικειοθελώς με δήλωσή του, εφόσον το επιτρέπει το καταστατικό.

•Αναγκαστικά με απόφαση του δικαστηρίου (π.χ. για σπουδαίο λόγο).

Ο εταίρος με εξωκεφαλαιακή εισφορά δεν δικαιούται επιστροφή κεφαλαίου, αλλά δύναται να συμμετάσχει σε διανομή κερδών, εφόσον ορίζεται έτσι στο καταστατικό. Έτσι, αν η εταιρεία αποτιμηθεί σε υψηλή αξία, ο εταίρος μπορεί να απαιτήσει συμμετοχή στην εν λόγω ωφέλεια. 

Παράδειγμα
Τέσσερις συνέταιροι έχουν εισφέρει ο καθένας πριν 5 χρόνια 50.000 ευρώ έκαστος (κεφάλαιο 200.000 €) στην ΙΚΕ και ο ένας εκ των εταίρων επιθυμεί να αποχωρήσει. Η αποχώρησή του είναι εφικτή με τις προϋποθέσεις που αναλύσαμε παραπάνω. Όμως για καλύτερη κατανόηση εξετάζουμε για ποιούς λόγους θα μπορούσαν οι λοιποί εταίροι να μη συναινέσουν στην εν λόγω κίνηση.

Σύμφωνα με τον Ν. 4072/2012, η αποχώρηση εταίρου με επιστροφή της εισφοράς του ή με αποζημίωση δεν είναι εκ του νόμου υποχρεωτική, αλλά είναι δυνατή με καταστατική πρόβλεψη. Με άλλα λόγια, ο νόμος εκκινεί από την αρχή ότι αφενός για την έξοδο του εταίρου απαιτείται δικαστική απόφαση και αφετέρου ότι θα πρέπει να συντρέχει "σπουδαίος λόγος". 

Βλέπουμε εδώ ότι ο νομοθέτης έχει πάρει μία ξεκάθαρη θέση υπέρ της διατήρησης της εταιρικής σύνθεσης, αν και πρόκειται για κεφαλαιουχική εταιρεία.

Ωστόσο, προβλέπεται παρέκκλιση από αυτόν τον κανόνα εάν υπάρχει σχετική (εφαρμόσιμη και σαφής) καταστατική πρόβλεψη.

Εάν, λοιπόν, υπάρχει συναίνεση όλων των εταίρων που αποτυπώνεται σε απόφαση της Γενικής Συνέλευσης, εφόσον δεν προβλέπεται διαφορετικά από το Καταστατικό, μπορεί καταρχήν ο εταίρος να αποχωρήσει χωρίς δικαστική απόφαση.

Επιπλέον, πιθανοί λόγοι άρνησης των λοιπών εταίρων είναι οι ακόλουθοι:

Με την αποχώρηση δημιουργείται ανάγκη αναδιανομής μεριδίων. Μπορεί να διαταραχθούν οι πλειοψηφίες όσον αφορά την διοίκηση της εταιρείας (π.χ. η πλειοψηφία του 75% γίνεται 66,7%), συνεπώς μπορεί να χρειάζεται ταυτόχρονα τροποποίηση του καταστατικού. Επομένως, η αποχώρηση ενός μέλους μπορεί να προκαλέσει εσωτερική αβεβαιότητα για τις προθέσεις των υπολοίπων.

Επιπλέον, μπορεί να διακυβεύεται η ρευστότητα ή και βιωσιμότητα της εταιρείας με την ανάληψη της εταιρικής μερίδας.

Περισσότερο είναι εφικτή η αποχώρηση του εταίρου με μεταβίβαση των εταιρικών μεριδίων στους εταίρους ή και σε τρίτους, εφόσον το επιτρέπει το καταστατικό.

Σε περίπτωση που ο εταίρος επιθυμεί είτε την πλήρη επιστροφή της καταβληθείσας αξίας της εισφοράς του είτε την καταβολή μέρους αυτής, εφόσον δεν υπάρχει ρητή σχετική καταστατική πρόβλεψη, το ύψος της αξίας της εισφοράς που δικαιούται να λάβει υπολογίζεται από το δικαστήριο. Είναι σαφές ότι εάν η εταιρεία έχει αρνητική καθαρή θέση- ζημίες, τότε το Δικαστήριο δεν θα επιδικάσει ποσό ως αποζημίωση του εταίρου. Εδώ βεβαίως ανακύπτουν ποικίλα ζητήματα για μελλοντικά έσοδα της εταιρείας που τελούν υπό αίρεση κατά τον χρόνο εξόδου του εταίρου, και στην περίπτωση αυτή, ο εταίρος έχει αγωγικό δικαίωμα κατά της εταιρείας, ακόμη και μετά την έξοδό του, εφόσον ταυτοχρόνως αποδεικνύει το ύψος της συμβολής του στην ωφέλεια-υπεραξία της εταιρείας.

* O Γιώργος Δαλιάνης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος Φοροτεχνικός. 

O Παναγιώτης Παπασταύρου είναι Senior Partner της της Artion A.E.

Η Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος Παρ’Αρείω Πάγω LL.M. & Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion A.E.

Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr)