Η πολυπλοκότητα του σεναρίου ένταξης της Τουρκίας στη νέα άμυνα της Ε.Ε.

Του Αλέξανδρου Δρίβα*

Η συζήτηση γύρω από την λεγόμενη ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας χρονολογείται τουλάχιστον από την τελευταία δεκαετία του 20ου αιώνα. Μάλιστα, η Ελλάδα έκτοτε, υιοθέτησε την πιθανότητα ένταξης της Άγκυρας της Ε.Ε. ως βασικό στρατηγικό σχέδιο με στόχο την επίλυση των ελληνοτουρκικών. Το σχέδιο-πείραμα της "κοινωνικοποίησης" της Τουρκίας με αντίδωρο την είσοδό της στην Ε.Ε. απέτυχε. Ωστόσο, σήμερα επανέρχεται η ιδέα για διαχείριση της Τουρκία εκ μέρους της Ε.Ε. μέσω της πιθανής συμμετοχής της στην νέα ευρωπαϊκή πολιτική άμυνας (αν υπήρξε ποτέ "παλιά" για να είμαστε ακριβείς). Γιατί είναι δύσκολη όμως αυτή η συνεργασία – συνύπαρξη μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας; Και γιατί δεν είναι και η καλύτερη ιδέα να στηρίξει ο Ελληνισμός μια τέτοια προοπτική; 

Τα παθήματα του ΝΑΤΟ, που δεν έγιναν μαθήματα

Η συνοχή του ΝΑΤΟ επί θητείας Γενς Στόλτενμπεργκ κατέγραψε τα χαμηλότερά της επίπεδα. Αν δεν είχε προκύψει ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας, που συνοδεύτηκε με την είσοδο Σουηδίας και Φινλανδίας στο Βορειοατλαντικό Σύμφωνο, ο Γενς Στόλτενμπεργκ δε θα είχε να παρουσιάσει έργο. Σε συμμαχίες και διεθνείς θεσμούς που αριθμούν δεκάδες κράτη, υπάρχει μια δυσκολία στην συνοχή. Πόσο μάλλον όταν συμμετέχουν ιδιαίτερα απαιτητικά κράτη που έχουν αυτοκρατορικές βλέψεις, όπως είναι η Τουρκία. Επειδή στον πολυπολικό κόσμο που ζούμε κάθε μέρα συνιστά και μια ξεχωριστή σελίδα εξέλιξης της διεθνούς πολιτικής, εύκολα ξεχνάμε οτι η Τουρκία κράτησε πάνω από έξι μήνες το veto της εναντίον της εισδοχής της Σουηδίας και της Φινλανδίας. Το ΝΑΤΟ είναι ο πιο σημαντικός οργανισμός συνεργασίας σε θέματα σκληρής ισχύος του οποίου ηγούνται οι ΗΠΑ. Τι θα αποτρέψει την Τουρκία από το να βάλει οποιαδήποτε τρικλοποδιά στο νέο ευρωπαϊκό εγχείρημα όταν μάλιστα αυτό, δεν έχει και κάποια προηγούμενη εμπειρία; Η Ε.Ε. είναι από μόνη της μια Βαβέλ σε θέματα λήψης αποφάσεων και αυτός είναι και ο λόγος που σοβαροί ευρωπαϊστές την έχουν ονομάσει όχι μόνο "Ευρώπη των πολλών ταχυτήτων" αλλά και "Ευρώπη των πολλαπλών κρίσεων". 

Επιπρόσθετα: Η Ε.Ε. των πολλαπλών εξαρτήσεων

Η απουσία ευρωπαϊκού στρατηγικού σχεδιασμού κατά τα πρώτα κρίσιμα (ιστορικά) έτη της μεταψυχροπολεμικής περιόδου, οδήγησε την Ε.Ε. στο να οικοδομήσει συνεργασίες που αφορούσαν την Ευρωπαϊκή Πολιτική Γειτνίασης αλλά και τις ευρύτερες σχέσεις της Ε.Ε. με τρίτα κράτη, έχοντας σαν χαρακτηριστικό την εξάρτηση. Αν τα παθήματα στο ΝΑΤΟ με την Τουρκία δεν έχουν γίνει μαθήματα, τότε σίγουρα δεν έχουν γίνει μαθήματα τα παθήματα της Ε.Ε. για την εξάρτηση της (πριν τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας) από τη Ρωσία στο φυσικό άεριο, από τις ΗΠΑ στην άμυνα και από την Κίνα στο εμπόριο μετά την κρίση της Ευρωζώνης. Τώρα, η Ε.Ε. προσπαθεί να δημιουργήσει μια νέα εξάρτηση και μάλιστα, στον πιο σκληρό πυρήνα της διεθνούς πολιτικής που είναι η ασφάλεια και η άμυνα. Από ποιό κράτος θα εξαρτηθεί; Από ένα κράτος που δεν μπορεί να εκπληρώσει κανένα από τα Κριτήρια της Κοπεγχάγης, από ένα κράτος που φυλακίζει αντιφρονούντες, από ένα κράτος που θα απαιτήσει από την Ε.Ε. να έχει συμμετοχή σε "ειρηνευτικές" επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή και στον Καύκασο, ακόμη-ακόμη και σε γεωπολιτικό bullying εναντίον κρατών-μελών της, όπως είναι η Ελλάδα και η Κύπρος. Υπάρχει βέβαια και μια κακή εμπειρία ειδικής συνεργασίας μεταξύ Ε.Ε. και Τουρκίας, και αυτή αφορά τη συνεργασία για το μεταναστευτικό. Ήταν όταν η Τουρκία κατάφερε μέσα από ένα ανθρωπιστικό θέμα, να αλλάξει τον πολιτικό χάρτη πολλών κρατών-μελών τη Ε.Ε. Ο "Ορμπανισμός" που μερίδες της γραφειοκρατικής ελίτ της Ε.Ε. καταγγέλλουν, είναι εν πολλοίς δημιούργημα της Τουρκίας. Αν η Τουρκία εργαλειοποίησε και οπλοποίησε το προσφυγο-μεταναστευτικό ζήτημα, θα ήταν καλό να υπολογίσουμε το πώς θα εργαλειοποιήσει τη νέα ευρωπαϊκή άμυνα. 
Μια "ειδική σχέση" που αγγίζει την παράνοια. 

Αν εξεταστεί το θέμα της συμμετοχής της Τουρκίας στο ευρωπαϊκό όραμα για μια ενιαία και αποτελεσματική άμυνα και ασφάλεια μέσα από θεσμική διόπτρα, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμη χιερότερα. Τόσο χειρότερα που αναρωτιέται κανείς μήπως η Ε.Ε. χρησιμοποιεί το ενδεχόμενο εισδοχής της Τουρκίας στο αμυντικό της όραμα ως μπλόφα για να κερδίσει ανταλλάγματα σε μια ευρύτερη διαπραγμάτευση με τις ΗΠΑ. Είναι γνωστό οτι μετά την καταθλιπτική εποχή Μέρκελ, η ευρωπαϊκή γραφειοκρατία το πρώτο που αμφισβήτησε δεν ήταν η εξάρτηση από το ρωσικό φυσικό άεριο, ούτε τα διαρκώς διογκούμενα ελλείμματα που δημιουργεί η εμπορική συμφωνία με την Κίνα, αλλά αυτό στο οποίο η Ε.Ε. ήταν πάντα free rider. Την παροχή αμερικανικής ασφάλειας μέσω του ΝΑΤΟ. Επομένως, η Ε.Ε. σχεδιάζει το να μην εξαρτάται στην ασφάλειά της και την άμυνά της από τις ΗΠΑ. Την ίδια στιγμή παραδέχεται οτι αυτή η ευρωπαϊκή άμυνα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς το ΝΑΤΟ (και άρα, δεν γίνεται χωρίς κάποια έμμεση συμμετοχή των ΗΠΑ) και τελικά, επιθυμεί να μην εξαρτάται από την αμερικανική αμυντική πολιτική στην Ευρώπη και να αρχίσει να εξαρτάται από μια χώρα που αντί να βοηθήσει στην οικοδόμηση αποτελεσματικής άμυνας, είναι πιθανότερο να φέρει στην Ε.Ε. μεγαλύτερη ανασφάλεια, αν κάποιος εξετάσει το πώς έχει πολιτευτεί ο Ερντογάν τα τελευταία 23 χρόνια. 

Τα στάδια της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, υποτίθεται πως είναι πέντε. Ζώνες ελευθέρων συναλλαγών, τελωνειακή ένωση, ενιαία αγορά, νομισματική ένωση, και τελικά, πολιτική ένωση. Η Ε.Ε. φιλοδοξεί να ξεκινήσει να συνεργάζεται μέσω ειδικής σχέσης με την Τουρκία, (με ό,τι αυτό συνεπάγεται) ξεκινώντας από ζητήματα σκληρής ισχύος και μάλιστα, όταν το ευρωπαϊκό όραμα για κοινή άμυνα είναι σε εμβρυακό στάδιο. Υποτίθεται οτι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση στηρίζεται στη θεωρία και στην πρακτική του νεολειτουργισμού, η οποία θεωρεί οτι πρέπει να οικοδομηθούν θετικές εμπειρίες σε θέματα χαμηλής πολιτικής πριν αγγίξουν οι εμπλεκόμενες πλευρές ζητήματα σκληρής ισχύος. Με άλλα λόγια, θα συντρέχει μια απίστευτη θεσμική ανωμαλία. Η Τουρκία ενώ δε θα είναι κράτος-μέλος της Ε.Ε. θα μπορεί να συναποφασίζει για θέματα ειρήνης και πολέμου της Ευρώπης. Επιπλέον, δε χρειάζεται να γίνει καν αναφορά για την άλλη παγκόσμια πρωτοτυπία που ενδέχεται να δούμε στην πραγματικότητα: Σύμμαχος και εταίρος της νέας άμυνας της Ε.Ε., να μην αναγνωρίζει κράτος-μέλος της, την Κύπρο. 

Τα λάθη δε διορθώνονται με λάθη

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα κρίσιμα έτη για οικοδόμηση και σχεδιασμό πολιτικών έχουν παρέλθει. Η Ιστορία δεν δίνει αναδρομικές ευκαιρίες και έτσι κυλά ο τραγικός ρους της διεθνούς πολιτικής. Η Ε.Ε. θέλει να δημιουργήσει κάτι νέο, χωρίς να έχει την απαραίτητη στρατηγική προπαίδεια για να το κάνει. Η γραφειοκρατία της Ε.Ε. έχει εκπαιδευτεί σε μια διαχειριστική πολιτική και όχι στον σχεδιασμό. Για παράδειγμα, ο πρώτος συνειρμός σε θέματα άμυνας και ασφάλειας θα μπορούσε να είναι το Ισραήλ που σε αντίθεση με την Τουρκία, είναι δημοκρατία και διαθέτει μια πείρα και μια υψηλή στρατηγική από την οποίες θα μπορούσε να επωφεληθεί μια νέα ευρωπαϊκή άμυνα. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η Ελλάδα και σαφώς οι σχέσεις με τρίτες χώρες όπως είναι η Αίγυπτος και η Ινδία, που δεν υποβλέπουν τα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Μέχρι στιγμής, και μετά από το 1957, η Ε.Ε. έχει βρει όλους τους τρόπους με τους οποίους δεν μπορείς να οικοδομήσεις πολιτική ένωση και ενιαία πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον να μελετήσουμε τον επερχόμενο ευρω-τουρκικό διάλογο για συνοικοδόμηση ευρωπαϊκής ασφάλειας και άμυνας. Για την Ε.Ε. μάλλον ισχύει το περίφημο ρητό του Όσκαρ Ουάϊλντ: "Εμπειρία είναι το όνομα που δίνει ο καθένας στα λάθη του". 

*Διδάκτωρ Διεθνών Σχέσεων Παντείου Πανεπιστημίου