Εκλογές στη Βενεζουέλα: Η αμφισβητήσιμη επικράτηση Μαδούρο δίνει ώθηση στον αυταρχισμό

Σε αυτό που φαίνεται να είναι μια βαθιά άδικη εκλογική διαδικασία, γεμάτη παρατυπίες, ο αυταρχικός πρόεδρος της Βενεζουέλας, Νικολάς Μαδούρο, φαίνεται να επέζησε για άλλη μια φορά. Το αποτέλεσμα, το οποίο ήδη αντιμετωπίζει προκλήσεις και έχει πυροδοτήσει αναταραχές που θα μπορούσαν να ενταθούν τις επόμενες ημέρες, δεν είναι απλώς μια απογοήτευση για την αντιπολίτευση και τα εκατομμύρια των πολιτών της χώρας που λαχταρούν μια δημοκρατική αλλαγή. Οι εκλογές ήταν ένα κρίσιμο τεστ για την ανθεκτικότητα των αυταρχικών ηγετών που έχουν κατακλύσει την Αμερική - και απέδειξαν ότι το κίνημα αυτό δεν θα φύγει σύντομα.

Σε ολόκληρο το δυτικό ημισφαίριο, η δημοκρατία καταπνίγεται ή αμφισβητείται σοβαρά. Τα τελευταία 20 χρόνια, η Βενεζουέλα, η Νικαράγουα και το Ελ Σαλβαδόρ έχουν διολισθήσει σε δικτατορίες. Στα τέλη του 2022, ο πρόεδρος του Περού προσπάθησε να διαλύσει το νομοθετικό σώμα, αν και στο τέλος κατέληξε στη φυλακή. Η Γουατεμάλα ξέφυγε από τον κίνδυνο την τελευταία στιγμή, όταν το γραφείο του γενικού εισαγγελέα προσπάθησε να αποτρέψει μια ειρηνική μετάβαση της εξουσίας. Και μένει να δούμε αν η πρόσφατα εκλεγμένη πρόεδρος του Μεξικού, Κλαούντια Σάινμπαουμ θα συνεχίσει την υπονόμευση των δημοκρατικών ελέγχων και ισορροπιών που ξεκίνησε ο προκάτοχός της.

Αυτή η ζοφερή εικόνα δεν είναι καθολική. Αλλού - στη Βραζιλία, τη Χιλή, την Κολομβία και τις Ηνωμένες Πολιτείες - η δημοκρατία πετυχαίνει. Αλλά δοκιμάζεται καθώς η αντίσταση στον πλουραλισμό και την ενσωμάτωση μεγαλώνει και η κοινωνική αναταραχή και δυσαρέσκεια για την κυβέρνηση εξαπλώνονται σε ένα περιβάλλον μεγάλων ανισοτήτων και θεσμικής αστάθειας.

Οι εκλογές στη Βενεζουέλα αποτελούν σημείο αναφοράς για την Αμερική. Παρά την υψηλή συμμετοχή, υπήρξαν πολλές αναφορές για εκλογικές παρατυπίες, εκφοβισμό ψηφοφόρων και προβλήματα στα εκλογικά κέντρα. Ωστόσο, με καταμετρημένο το 80% των ψήφων, το εκλογικό συμβούλιο ανακήρυξε τον Μαδούρο νικητή με 51,2% έναντι 44,2% του βασικού του αντιπάλου. Επειδή οι αξιωματούχοι σε πολλά εκλογικά κέντρα αρνήθηκαν να παραδώσουν αντίγραφα των καταλόγων, η αντιπολίτευση δεν είχε κάποιο τρόπο να δείξει ένα διαφορετικό αποτέλεσμα.

Εάν ο Μαδούρο καταφέρει να ξεπεράσει την αναταραχή και να παραμείνει στην εξουσία για άλλη μια θητεία, θα είναι ένα πράσινο φως για εκκολαπτόμενους δικτάτορες στην περιοχή ότι και αυτοί μπορούν να δράσουν σχεδόν ατιμώρητα. Ψεύτικες εκλογές, παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διαφθορά θα μπορούσαν να εξαπλωθούν, εάν δεν υπάρξει οργανωμένη παγκόσμια αντίδραση, ενώ οι φωνές των εγχώριων ψηφοφόρων θα αποδυναμώνονται από την καταστολή. Η οπισθοδρόμηση της δημοκρατίας συνέβη στο παρελθόν: Πολλές εκκολαπτόμενες δημοκρατίες στη Λατινική Αμερική κατέρρευσαν κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου για να αναστηθούν μετά το τέλος του.

Μέχρι στιγμής, ο Μαδούρο έχει κάνει ό,τι μπορεί για να προσκολληθεί στην εξουσία. Πριν από τις εκλογές, η κυβέρνησή του απαγόρευσε στον δημοφιλέστερο υποψήφιο της αντιπολίτευσης να μπει στην κούρσα για την προεδρία, ενώ έκανε δυσκολότερο για εκατομμύρια πολίτες που ζουν στο εξωτερικό να ψηφίσουν και χρησιμοποίησε κρατικούς πόρους για να κυριαρχήσει στην κάλυψη των μέσων ενημέρωσης και να τρέξει την εκστρατεία. Προσπάθησε μάλιστα να επαναπροσδιορίσει τον εαυτό του ως πιο συμπαθή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να συνδεθεί με ψηφοφόρους που είναι πολύ νέοι για να θυμούνται την περίοδο που η χώρα ήταν μια ακμάζουσα δημοκρατία. 

Η διεθνής κοινότητα αγωνίστηκε να απαντήσει αποτελεσματικά. Οι ΗΠΑ επέβαλαν εκ νέου πετρελαϊκές κυρώσεις στη Βενεζουέλα αφού ο Μαδούρο απέτυχε να τηρήσει μια συμφωνία για τη διεξαγωγή καθαρών εκλογών. Σε απάντηση, η κυβέρνησή του αύξησε τους φόρους στις επιχειρήσεις για να καλύψει μέρος του ελλείμματος και να αποφύγει να εξοργίσει τους ψηφοφόρους της. Η κυβέρνηση απέσυρε επίσης την πρόσκληση για παρατηρητές από την Ε.Ε. επικαλούμενη τις κυρώσεις, ενώ η συμμετοχή άλλων παρατηρητών ήταν τόσο περιορισμένη που δεν θα μπορούσε να προσφέρει μια συνολική αποστολή παρακολούθησης των εκλογών. Η Βενεζουέλα απέλασε επίσης την υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. 

Άλλα έξι χρόνια του Μαδούρο δεν θα ήταν απλώς ένα πλήγμα για τα εκατομμύρια των πολιτών που προσήλθαν να ψηφίσουν την αντιπολίτευση την Κυριακή. Θα μπορούσε επίσης να προωθήσει τον αυταρχισμό πολύ πιο μακριά από την ίδια τη χώρα. Η Βενεζουέλα ήδη από την εποχή του Ούγκο Τσάβες ήταν πρωτοπόρος στην καλλιέργεια ενός δικτύου αυταρχικών κρατών στην Αμερική που υποστηρίζουν το ένα το άλλο μέσω της αμοιβαίας οικονομικής βοήθειας και της ανταλλαγής πόρων παρακολούθησης και εντοπισμού πολιτών. Αυτές οι χώρες χρησιμοποιούν επίσης τα ίδια εργαλεία καταστολής: παρακολουθούν και παρενοχλούν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, επιτίθενται στα μέσα ενημέρωσης και χρησιμοποιούν ως όπλο τη μετανάστευση. Μαζί, έχουν σφυρηλατήσει στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία και την Κίνα.

Άλλα έξι χρόνια του Μαδούρο θα έχουν επίσης αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις στις γειτονικές δημοκρατίες. Από τη Βενεζουέλα έχουν φύγει πάνω από επτά εκατομμύρια άνθρωποι που εγκατέλειψαν μια ολοένα και πιο καταπιεστική κυβέρνηση και μια οικονομία που καταρρέει. Αυτή η μαζική έξοδος ασκεί πίεση στα δίχτυα κοινωνικής ασφάλειας και στο άνοιγμα προς τους μετανάστες σε γειτονικές χώρες, όπως η Κολομβία και το Περού. Αύξησε επίσης τη μετανάστευση στις ΗΠΑ καθώς εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι προσπαθούν να περάσουν τα σύνορα με το Μεξικό ή να παραμένουν στη χώρα και μετά τη λήξη της βίζας τους.

Όλα αυτά δεν είναι μονόδρομος. Η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας είναι ενωμένη με τρόπους που δεν ήταν εδώ και χρόνια. Οι προεκλογικές δημοσκοπήσεις έδειξαν ότι ο Μαδούρο θα ήταν σε μειονεκτική θέση αν οι εκλογές ήταν ελεύθερες και δίκαιες και εκατομμύρια ψηφοφόροι γνωρίζουν ότι δεν ήταν. Θα μπορούσαν να στραφούν στους δρόμους, τώρα που η επιλογή της κάλπης αποκλείστηκε. 

Αυτό θα μπορούσε να ανοίξει μια διαδικασία υπόγειων διαπραγματεύσεων με αβέβαιο αποτέλεσμα, στις οποίες το καθεστώς θα αναζητεί μια διέξοδο - αλλά μόνο αν μπορεί να εξασφαλίσει εγγυήσεις ότι δεν θα υπάρξει διεθνής δίωξη για τα παραπτώματα του. 

Θα ήταν σημαντικό όφελος για τη δημοκρατία αν ο Μαδούρο αναγκαζόταν τελικά να παραιτηθεί ή κατέληγε να συνάψει συμφωνία με την αντιπολίτευση για να φέρει μια αυθεντική πολιτική αλλαγή στη χώρα. Και αυτό θα μπορούσε να έχει πολλαπλασιαστικές συνέπειες. Η ιστορία δείχνει ότι οι δημοκρατικές αλλαγές συμβαίνουν συχνά κατά κύματα. Τα επιτυχημένα κινήματα της αντιπολίτευσης μπορούν να αποκτήσουν δυναμική και να εξαπλωθούν πέρα από τα σύνορα, αποκαλύπτοντας τις αδυναμίες των δικτατόρων και πυροδοτώντας αλλαγές. Αν ο Μαδούρο παραιτηθεί, τα αυταρχικά καθεστώτα στην Κούβα και τη Νικαράγουα ενδέχεται σύντομα να υποστούν μεγαλύτερη πίεση από τους πληθυσμούς τους.

Το παράθυρο ευκαιρίας είναι μικρό, αλλά αν η αντιπολίτευση μπορέσει να εκμεταλλευτεί τη στιγμή διώχνοντας τον Μαδούρο, θα αποτελέσει παράδειγμα για άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο, δίνοντας ώθηση στη δημοκρατική διακυβέρνηση σε ολόκληρη την περιοχή και πέρα από αυτήν.

*Ο Michael Albertus είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο University of Chicago

© 2024 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"