Χαρτοφυλάκιο Ευρωπαϊκής Άμυνας: Προκλήσεις και προοπτικές

Του Σπύρου Λίτσα*

Στα Πανεπιστημιακά γραφεία των Διεθνολογικών τμημάτων της χώρας εδώ και καιρό κυκλοφορεί η φήμη ότι η Ελλάδα επιδιώκει να διασφαλίσει το χαρτοφυλάκιο της Ευρωπαϊκής Άμυνας στη σύνθεση της νέας Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ευθύς εξαρχής οφείλει να σημειωθεί πως μια τέτοια εξέλιξη είναι εξόχως σημαντική για την Ελλάδα και το status της εντός της Ε.Ε. αλλά και του δυτικού πόλου. Από χαρτοφυλάκια δευτερευούσης σημασίας ή ακόμη και μειωμένης σημειολογίας του παρελθόντος, η διεκδίκηση της ατζέντας προώθησης της ατζέντας της Ευρωπαϊκής Άμυνας είναι ένα αποφασιστικό βήμα προς την οριστική αποχώρηση από τo Μικροϊδεατισμό που μας κατατρέχει ως κράτος και κοινωνία εδώ και πάρα πολλές δεκαετίες.  

Μέσα από μια τέτοια ατζέντα η Ελλάδα θα μπορέσει επιτέλους να αναπτύξει την εθνική αμυντική βιομηχανία, συνδέοντας ιδιώτες, ερευνητικά κέντρα, πανεπιστημιακά ιδρύματα και στρατό. Παράλληλα, θα δοθεί η ευκαιρία στην Ελλάδα να πρωτοστατήσει σε επίπεδο διαλόγου με τις ευρωπαϊκές κοινωνίες γύρω από τις σύγχρονες μεταβλητές διαμόρφωσης της στρατιωτικής θητείας, το ρόλο των κληρωτών σε συνδυασμό με τις επαγγελματικές δυνάμεις κλπ. 

Ένας σημαντικό νέο πλαίσιο ανοίγεται για τη χώρα μας που μπορεί να οδηγήσει την Ελληνική οικονομία σε σημαντική ενίσχυση, να τονώσει τη σύνδεση των εθνικών παραγωγικών μηχανισμών με τις τεχνολογικές υποδομές της Ευρώπης και του δυτικού κόσμου, να δώσει μια νέα αισιόδοξη προοπτική στις κατευθύνσεις της Υψηλής Στρατηγικής της χώρας, αλλά και να ενισχύσει το εθνικό κύρος και γόητρο που αποτελεί κομβικό κριτήριο επιτυχίας για τα κράτη στο διεθνές σύστημα, ακόμη και από το προ-βεστφαλιανό επίπεδο εξέλιξης του δυτικού κόσμου.

Όλα αυτά τα αναφέρω γιατί αν τελικώς επιτευχθεί ο στόχος οι ευκαιρίες που δημιουργούνται για την Ελλάδα είναι εξόχως σημαντικές. Με άλλα λόγια, δεν θα πρέπει να επιτραπεί στην κανονιστική φύση της Ελληνικής Πολιτείας να κάνει ξανά την εμφάνιση της και να επιβληθεί η λογική της στεγνής διαχείρισης, αντί της δυναμικής και εμπνευσμένης τοποθέτησης του θεμέλιου λίθου για την οικοδόμηση μιας αξιόπιστης και ισχυρής, από άποψη επιπέδου σκληρής ισχύος, Ευρωπαϊκής Άμυνας. 

Η σημαντικότερη όμως πρόκληση διπλής όψεως που θα έχει να αντιμετωπίσει η Ελλάδα αν τελικώς εξασφαλίσει το σημαντικό αυτό χαρτοφυλάκιο είναι η σύνδεση της Ευρωπαϊκής Άμυνας με το ΝΑΤΟ, ή η υιοθέτηση μιας ανεξάρτητης γραμμής που αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει σε συγκεκριμένους στενωπούς. Δεν είναι λίγες οι φωνές στην Ευρώπη που για λόγους πολιτικούς, επιχειρηματικούς ή απλώς ιδεοληπτικούς μιλούν για τη στρατηγική αυτονομίας της Ευρώπης. Τόσο σε θεσμικό επίπεδο, όσο σε και σε πολιτικό, κάτι τέτοιο θα είναι αρνητικό για την Ευρώπη γιατί θα οδηγήσει σε δυσλειτουργία το ΝΑΤΟ και σε αύξηση του ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ. Αν επίσης γίνει κατανοητό πως η με αυξημένες πιθανότητες εκλογή του σκληρού Τζακσονιανού Ντόναλτ Τράμπ οδηγήσει σε νέες περιπέτειες το Ευρωατλαντικό εγχείρημα, τότε το επιχείρημα περί στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης μπορεί να καταλήξει σε μπούμερανκ για την Ε.Ε και την ασφάλεια της Γηραιάς Ηπείρου. 

Η σημαντική πρόκληση λοιπόν για την Ελλάδα με ένα τέτοιο χαρτοφυλάκιο στην επόμενη Επιτροπή είναι να διατηρήσει ζωντανές τις προοπτικές της Ευρωατλαντικής συνεργασίας, να μελετήσει σε βάθος τα εθνικά συντάγματα όλων των κρατών μελών της ΕΕ ώστε να αναδειχθούν οι θεσμικές μεταβλητές που υποχρεώνουν κάποια κράτη της Ένωσης να μην είναι σε θέση να μετέχουν με αξιώσεις στο μηχανισμό Κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας, καθώς βέβαια και να είναι ο καταλύτης διατήρησης ανοικτών των καναλιών επικοινωνίας με την Ουάσιγκτον σε ζητήματα Άμυνας και Ασφάλειας που δεν θα περνούν αυτόματα μέσω των μηχανισμών της ΝΑΤΟϊκής μέριμνας. 

Εδώ και πολλά χρόνια γράφω πως η Ελληνική Υψηλή Στρατηγική οφείλει να προσανατολισθεί στην ενίσχυση των προοπτικών της Εύρω-ατλαντικής Συμμαχίας. Τυχόν απόδοση του σημαντικού αυτού χαρτοφυλακίου στην Ελλάδα δίνει τη δυνατότητα στην Αθήνα να κάνει ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση αυτή. Και ασφαλώς μια τέτοια εξέλιξη θα είναι εξόχως θετική αν κατανοήσουμε τη σημασία της προοπτικής και λειτουργήσουμε έξυπνα και συνδυαστικά.  

*Καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Grenoble. Τα πιο πρόσφατα έργα του "Διεθνείς Σχέσεις από την Αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί", Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας και ‘Smart instead of Small in International Relations Theory: The Case of the United Arab Emirates’, Springer  κυκλοφορούν σε Ελλάδα και εξωτερικό.