Ο φανατισμός δεν βοηθά!

του Θοδωρή Γιάνναρου

Έγραψα ένα άρθρο την Μεγάλη Τετάρτη με τίτλο: "Και η Ντροπή ντράπηκε”, και την επομένη διάβασα τα σχόλια… κάποια εκ των οποίων ήταν πραγματικά απογοητευτικά και ίσως κατά κάποιο τρόπο και να δικαιολογούν την κατάντια στην οποία μας έχουν μέχρι σήμερα οδηγήσει οι ανόητες επιλογές, ανόητων φανατικών…

Η αμφιβολία είναι το βασικό εργαλείο και η βασική παράμετρος στην αναζήτηση της αλήθειας. Από την άλλη, φανατισμός είναι, όταν ένας άνθρωπος ακολουθεί κάποια ιδέα, πολιτικό φορέα, ομάδα ή άνθρωπο με επιμονή, ασυνείδητα  χωρίς σκέψη, με πάθος και πολλές φορές με λατρεία, έχοντας πετάξει την οποιαδήποτε εναλλακτική στα σκουπίδια. Ο φανατικός συνήθως εξιδανικεύει κάτι ή κάποιον, δηλώνοντάς τους τυφλή υποταγή, υπακοή και πίστη, επιτιθέμενος εναντίον οποιουδήποτε άλλου αμφισβητεί… την πίστη του..

Στους πιο πολλούς από εμάς ο νους μας έχει τη ικανότητα να αντιληφθεί και να κατανοήσει πράγματα και ιδέες, να κάνει λάθη, καθώς και να αμφιβάλει όταν προσλάβει και προσποριστεί με κάποιες πληροφορίες, αν αυτή η εισερχόμενη πληροφόρηση είναι σωστή, και στην προσπάθειά μας πάνω, να αντιληφθούμε, αν αυτά τα πράγματα ή οι ιδέες που μας παρουσιάζονται από κάποιους είναι αλήθεια, αμφιβάλλουμε και ψάχνουμε για περισσότερες πληροφορίες, απόψεις και γνώμες, έτσι ώστε να επιβεβαιώσουμε αν όντως πρόκειται για αλήθεια. Αν οι πληροφορίες που βρίσκουμε συμφωνούν με αυτά που μας έχουν προταθεί, τότε μόνο συμφωνούμε ότι πρόκειται για την αλήθεια,  αλλιώς τα απορρίπτουμε χωρίς δεύτερη σκέψη. Είναι όμως γεγονός, πως κάποιοι - μια μειοψηφία εκ των συμπολιτών μας  - σκέφτεται διαφορετικά… ή μάλλον δεν σκέφτεται!

Σε κάθε περίπτωση, ο φανατισμός είναι η μόνη μορφή θέλησης, που μπορεί να διαπνέει τους αδύναμους και τους ανόητους…  Είναι γεγονός πως οι πλέον ανασφαλείς άνθρωποι έχουν συνήθως τις πιο φανατικές προκαταλήψεις, ενώ αγνοούν ή δεν θέλουν να αντικρίσουν την απλή και ωμή πραγματικότητα. Όμως, φανατισμός με έλλειμα φαιάς ουσίας είναι φωτιά δίχως φως…  και ενώ διπλασιάζεται η αγένεια, έχει ξεχαστεί το ζητούμενο. Είναι οι πολίτες εκείνοι, που έχουν ανάγκη  να γουστάρουν να δημιουργούν εντάσεις  και να ανήκουν σε κάποιο μαντρί, ώστε να επιβιώνουν.

Με τον κοινό νου που διαθέτω, ειλικρινά δεν μπορώ να εξηγήσω και ακόμα περισσότερο να δικαιολογήσω την ταχύτητα με την οποία κατρακύλησαν κάποιοι άνθρωποι στην Ελλάδα και έγιναν άβουλοι υποτελείς και χειροκροτητές κάποιων ατάλαντων, ενώ από την άλλη προσπαθούν να κριτικάρουν ανθρώπους και απόψεις που οι ίδιοι αδυνατούν να καταλάβουν, βλέποντας μόνο άσπρο και μαύρο στον δικό τους νοητικό ορίζοντα! Έχουν καταντήσει σαν την παρέα μεθυσμένων που ρίχνουν ζάρια, πίσω από τις αντρικές τουαλέτες ενός κακόφημου μπαρ, σχολιάζοντας συνάμα και τα πολιτικά τεκταινόμενα στη χώρα… δίχως όμως, να βγάζουν άκρη!

Έχουν το θράσος ακόμα και να αναμένουν, να φτάσουν οι γύρω τους σε τέτοιο κατάντημα, ώστε να καταδέχονται να ακούνε και να συμφωνούν με τις δικές τους απόψεις, ενώ γίνονται επιθετικοί ή και χυδαίοι, όταν οι άλλοι αρνούνται να προσαρμοστούν…

Αν κάποιος προσπαθήσει να εξηγήσει το αυτονόητο σε έναν φανατικό κλακαδόρο, το μόνο σίγουρο είναι, πως εκείνος θα τον περάσει για τρελό  -είναι ένα συνεπακόλουθο του φανατισμού, χωρίς καν την χρήση του απλοϊκού νου.

Σε όλους τους ανθρώπους έχει δοθεί μυαλό, αυτή η ικανότητα προσαρμογής, μάθησης, κριτικής ικανότητας, αυτοσχεδιασμού και τόσα άλλα που συνδέονται με τη χρήση του εγκεφάλου και του νου. Ποια λοιπόν είναι τελικά η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα σε έναν έξυπνο άνθρωπο και στον ανόητο κλακαδόρο-χειροκροτητή;

Αν και δεν είναι τόσο εύκολος ο κάθετος διαχωρισμός μεταξύ αυτών των δύο, μιας και ο φανατικός ανόητος-κλακαδόρος είναι εκείνος που επιτίθεται σε κάποιον άλλο, αλλά παράλληλα δεν πετυχαίνει κάποιο πλεονέκτημα για τον εαυτό του ή ακόμα, ζημιώνεται και ο ίδιος.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος του ανόητου φανατισμού προέρχεται από τον ανόητο που δεν γνωρίζει ότι είναι ανόητος και ως άνθρωπος, αόρατος σε κοινή θέα  -ασήμαντος. Από τη στιγμή που δεν έχει συναίσθηση των ιδεών και πράξεών του, παραμένει προσκολλημένος στις απόψεις του και επαναλαμβάνει τα ίδια και τα ίδια, σαν να έχει καταπιεί κάποια κασέτα, που του μιλάει από την κοιλιά… στο νου. Αδυνατεί να καταλάβει τις συνέπειες των ιδεών και των πράξεών του και ως εκ τούτου, είναι σχετικά αδύνατον να αλλάξει συμπεριφορά. 

Εκείνο που τον χαρακτηρίζει είναι η θρασύτητα και η παντογνωσία, ενώ τις περισσότερες φορές - ειδικά όταν ξεσκεπάζεται - παριστάνει τον προσβεβλημένο. Η πιο επικίνδυνη μορφή όμως είναι, όταν ο ανόητος γίνεται χειροκροτητής κάποιου πολιτικού φορέα, με εγωισμό και έπαρση. Τα άτομα αυτά έχουν την τάση να πιστεύουν ότι τα ξέρουν όλα, ότι είναι πολύ ικανά, ότι είναι ιδιοφυή και δυστυχώς υπάρχουν παντού  - σε κάθε κόμμα. 

Συνήθως, στον κύκλο τους περιτριγυρίζονται από αντίστοιχους ανόητους και όλοι μαζί,  το μόνο που καταφέρνουν είναι να τρέφουν την ανόητη ψευδαίσθηση… να πιστεύουν πως πάντα έχουν δίκιο… και όπως είχε πει ο  Νίτσε: "Η ανοησία που συνοδεύεται από πολιτικό ειδικά φανατισμό, συνήθως αποβλακώνει τα θύματα”. Το γεγονός ότι είχε δίκιο επιβεβαιώνεται καθημερινά με παραδείγματα που όλοι μας βιώνουμε.

Το φανατισμένο άτομο δεν αναζητεί την αλήθεια. Ακολουθεί κάποιες ιδέες που έχουν εισχωρήσει στο μυαλό του βρίσκοντας τις θελκτικές ή ακόμα και συναρπαστικές. Στον φανατικό κυριαρχεί μια και μοναδική σκέψη. Μπορεί οι συνθήκες κατά τη διάρκεια της ζωής του να τον υποχρεώσουν για λίγο να μην σκέφτεται την ειδοποιό σκέψη σχετικά με τα τρέχοντα, αλλά το πράττει αυτοματοποιημένα σε κάποιο  χρόνο, χωρίς βέβαια να χάσει την επαφή που έχει με την ιδέα που φανατικά υποστηρίζει. Ο εσωτερικός κόσμος του φανατικού είναι βαμμένος σε ασπρόμαυρο πλαίσιο και εάν ο φανταστικός εχθρός δεν υποχωρήσει ο φανατικός πρέπει να τον προσβάλει ή να προσπαθήσει να τον γελοιοποιήσει. Πιστεύει απλά, ή μάλλον τον έκαναν να πιστέψει, πως "Όποιος δεν είναι μαζί μας ή δεν συμφωνεί μαζί μας…είναι εναντίον μας.” 

Ο φανατισμός χρειάζεται έναν εχθρό, όπως ο τοξικομανής τη δόση του και πάντα χωρίζει τον κόσμο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα. 

Τα φανατισμένων άτομα  εύκολα επηρεάζονται και εύκολα πέφτουν σε  χωρίς αντίρρηση υπακοή, σε ανθρώπους πολιτικά κόμματα κλπ.

Αυτά τα πρόσωπα δείχνουν ότι παλεύουν συχνά για ένα αγώνα αλλά έχουν συχνά ελάχιστη γνώση αυτού του αγώνα και της εκπλήρωσής του. 

Υπερτιμημένες ιδέες μετατρέπονται ως δια μαγείας σε εκστατικές εμπειρίες πίστης στον αρχηγό, κάτι εντελώς ακατανόητα για τους μη φανατικούς.

Μόνον άνθρωποι που έχουν αφοσιωθεί σε ένα ευρύ φάσμα αξιών είναι σε καλύτερη θέση να αντισταθούν στον φανατισμό, που έντεχνα καλλιεργείται.

Με λίγα λόγια, φανατισμός είναι η εμπαθής προσήλωση ενός ανόητου ανθρώπου σ’ ένα δόγμα, σε μια πολιτική ιδεολογία, σ’ ένα ηγετικό πρόσωπο, σε μια αθλητική ομάδα κλπ,  που τον οδηγεί συχνά σε επιθετικές συμπεριφορές εναντίον όσων αμφισβητούν αυτό ή αυτόν που λατρεύει. Συνήθως, βλέπουμε από φανατικούς να μην έχουν καμία αμφιβολία για αυτό που πιστεύουν, αν και υπάρχουν αμέτρητες εμφανείς αποδείξεις για το αντίθετο. 

Καλή Ανάσταση λοιπόν και χαρούμενο Πάσχα σε όλες και όλους!

* Ο κ. Θοδωρής Γιάνναρος είναι Μοριακός Βιολόγος-Γενετιστής