Και πάλι όλοι μαζί

Του Χρήστου Χωμενίδη

Στην Κίνα, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1960, η κυβέρνηση έκρινε ότι ο υψηλός ρυθμός γεννήσεων υπονόμευε τις οικονομικές προοπτικές της κοινωνίας. Την καθήλωνε στη φτώχεια. "Λιγότερα παιδιά, ισχυρότερο έθνος!" ήταν το σύνθημα που λάνσαρε. Άρχισε να προωθεί προγράμματα στείρωσης μετά τη δεύτερη ή την τρίτη γέννα. Με ανταλλάγματα. Όποια γυναίκα ή άνδρας θυσίαζε αυτοβούλως την αναπαραγωγική του ικανότητα, λάμβανε ως δώρο ένα ραδιόφωνο. Ή ένα ποδήλατο. Ή μία ραπτομηχανή. Το μέτρο απέδωσε τόσον όσον. Από το 1979, οι στειρώσεις έγιναν σε αρκετές περιοχές υποχρεωτικές.

Στην Ελλάδα του 2025, ξέρουμε κατά βάθος πως όσα μέτρα κατά της υπογεννητικότητας και αν ληφθούν, το φαινόμενο που αποτελεί -επιτέλους το συνειδητοποιήσαμε!- υπαρξιακή απειλή δεν πρόκειται να χτυπηθεί στη ρίζα του. Όχι ραδιόφωνο. Ούτε καν αυτοκίνητο να χάριζαν με την προσκόμιση του θετικού τεστ εγκυμοσύνης, δεν θα συνέβαινε baby boom. 

Γιατί τα σημερινά ζευγάρια αποφεύγουν -συχνά τρέμουν στο ενδεχόμενο- να γίνουν γονείς; Η προφανής απάντηση αφορά στο κόστος ζωής. "Με τις τιμές στα σούπερ μάρκετ, αλοίμονο αν έπρεπε να αγοράζουμε και πάνες! Με το ενοίκιο μιας ισόγειας γκαρσονιέρας στα Εξάρχεια να αγγίζει τα πεντακόσια ευρώ, πώς θα μπορούσαμε να πιάσουμε τριάρι, με παιδικό δωμάτιο; Όταν, το 1985, η μάνα μου παντρεύτηκε τον πατέρα μου, εγκαταστάθηκαν στο "προικώο" διαμέρισμα που τους έδωσαν οι γονείς της. Οι δικοί μου γονείς μονάχα την ευχή τους μπορούν να μας δώσουν. Άντε και το "προικώο" της μαμάς μετά τον θάνατό τους…" 

Δεν έχουν άδικο. Αναρωτιέμαι απλώς… Αν βελτιωνόταν άρδην το βιωτικό επίπεδο των Ελλήνων… Εάν το άθροισμα των μηνιαίων εισοδημάτων δυό συζύγων έφτανε ή και ξεπερνούσε τα πέντε χιλιάρικα, θα σχηματίζονταν ουρές στα μαιευτήρια; Ή θα παρέμεναν οι περισσότεροι άτεκνοι κι απλώς θα ζούσαν πιο άνετα, σε πιο ευάερα και ευήλια σπίτια, προσφέροντας στους εαυτούς τους πολυτελείς διακοπές και γκουρμέ εστιατόρια;

Τείνω προς τη δεύτερη απάντηση. Άντε να έκαναν ένα παιδί. Το μοναχοπαίδι όμως δεν λύνει το πρόβλημα. Όταν δύο άνθρωποι αφήνουν πίσω τους έναν απόγονο, ένα συν ένα ίσον ένα. Από τα τρία παιδιά και πάνω, ο πληθυσμός θα αυξανόταν. 

Κανένα από τα ζευγάρια των προπαππούδων μου, στο γύρισμα του 20ου αιώνα, δεν απέκτησε λιγότερα πέντε παιδιά. Μετράω δε μονάχα εκείνα που μεγάλωσαν. Που επεβίωσαν των βρεφικών και νηπιακών ασθενειών, οι οποίες τότε θέριζαν. Η Σμυρνιά πρόγιαγιά μου Αικατερίνη Γληνού το γένος Χατζηπαυλίδη γέννησε εικοσιτρείς φορές. Επί είκοσι και πλέον χρόνια, ήταν σχεδόν συνέχεια έγκυος.

Κατάγομαι από παραλήδες; Κάθε άλλο. Ευκατάστατοι νοικοκύρηδες ήταν οι άνθρωποι, στην καλύτερη περίπτωση. Από φανατικούς μήπως χριστιανούς – "ο Θεός μας τα στέλνει…" ; Ουδόλως. Πίστευαν με τον λαϊκό ορθόδοξο τρόπο. Μέθοδοι εξάλλου αντισύλληψης υπήρχαν, πολύ πιο αναποτελεσματικές -εννοείται- από τις σημερινές.

Αλλού, φρονώ, έγκειται το ζήτημα. Στην οικογενειακή συγκρότηση. Η οποία επί αιώνες και μέχρι τις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες ήταν εντελώς διαφορετική. 

Οι συγγενείς -πρώτου, δεύτερου, τρίτου ή και τέταρτου βαθμού- ζούσαν όλοι μαζί. Αν όχι στο ίδιο σπίτι, σίγουρα στην ίδια γειτονιά, άντε στην παραπάνω ρούγα. Όταν ένα μωρό ερχόταν στον κόσμο, το καλωσόριζαν και μοιράζονταν την ευθύνη του γονείς, παππούδες, θείες και θείοι. Άμα κοβόταν το γάλα της λεχώνας, προσέφερε το βυζί της η αδελφή της ή η ξαδέλφη της – αρκεί να είχε γεννήσει σχετικά πρόσφατα. Έτσι κι ένα παιδί τα έπαιρνε τα γράμματα, ο ευρύτερος περίγυρος θα ξηλωνόταν για να το σπουδάσει.

Εξιδανικεύω το παρελθόν; Καθόλου. Προφανώς η τόση εγγύτητα περιόριζε την ελευθερία. Ασφαλώς ο πατέρας-αφέντης ποδηγετούσε, ενίοτε και ευνούχιζε ψυχικά τα τέκνα του. Όπως, κι ακόμα περισσότερο, η μάνα-σιγανομουρμούρα, η τυραννική πεθερά, ο τσιφούτης μπάρμπας με το φουσκωμένο πουγκί. Προξενιά, προικοσύμφωνα, ανήλικη εργασία στα οικογενειακά ή και σε ξένα κτήματα, "όπου δεν πίπτει λόγος, πίπτει ράβδος"…

Από το 1960 -το βλέπουμε στις ελληνικές ταινίες-, η ιδέα του γάμου από έρωτα επικράτησε. Δεν ήταν πιά η βοσκοπούλα Γκόλφω δακτυλοδεικτούμενη. Κάθε "νεράιδα" ονειρεύοταν να βρει το "παλικάρι" της. Και να ζήσει μαζί του ευτυχισμένη, στο διηνεκές. Να χτίσουν τη φωλιά τους και να κρατήσουν σε απόσταση ασφαλείας τα σόγια. 

Αυτό ονομάστηκε πυρηνική οικογένεια. Και οδήγησε -το πιστεύω απόλυτα- τους ανθρώπους στη δυσθυμία. Συχνά και στη δυστυχία.

Η ιδέα, αφενός, ότι ο έρωτας διαρκεί για πάντα αποδείχθηκε απατηλή. Ενθουσιασμός, συνήθεια, πλήξη, ασφυξία. Ιδού η πορεία των σχέσεων σε βάθος χρόνου. Σε κάποια, ευάριθμα, ζευγάρια, το πάθος εξελίσσεται σε γνήσια, βαθιά αγάπη. Κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει συναισθηματική ωριμότητα. Σεβασμό του προσωπικού χώρου και χρόνου του συντρόφου σου. Γενναιδωρία και διακριτικότητα. Εάν ανταγωνίζεσαι τον άλλον, ένα τον υποπτεύεσαι και εννοείς να τον ελέγχεις, ακόμα και να σκαλίζεις το κινητό του, δεν υπάρχει ελπίδα. Στην αρχή θα τον μισήσεις. Κι αν δεν χωρίσετε, θα αδιαφορήσεις σταδιακά για πάρτη του. Θα τον ανέχεσαι σαν ξένο κάτω από την ίδια στέγη. 

Η πεποίθηση ότι για το μεγάλωμα των παιδιών αρκούν οι δύο γονείς συνετρίβη στα βράχια της πραγματικότητας. Οι καθημερινές απαιτήσεις, το διαρκές τρέξιμο, η αίσθηση επιπλέον πως έτσι και δεν ανταποκρίνεσαι στην εντέλεια στις γονεϊκές και συζυγικές υποχρεώσεις σου είσαι ανεπαρκής, τους κάνει όλους -μικρούς, μεγάλους- νευρωτικούς. Πόσω δε μάλλον όταν μιλάμε για μονογονεϊκές οικογένειες, με τη μάνα να επωμίζεται τη λάντζα και τον πατέρα να είναι ο γκεστ-σταρ του Σαββατοκύριακου…

Όταν σήμερα είσαι είκοσι -ακόμα και τριάντα- χρονών και βλέπεις στον περίγυρο σου σαραντάρηδες και πενηντάρηδες με την ψυχή στο στόμα, να έχουν ξεχάσει τι σημαίνει ξεγνοιασιά, σού κόβεται με το μαχαίρι κάθε διάθεση να διαιωνίσεις το είδος. Το "μοναχός σου χόρευε κι όσο θέλεις πήδα" γίνεται το έμβλημά σου. 

Στις δυτικότερες και βορειότερες κοινωνίες, τα σόγια έχουν εδώ και γενιές αντικατασταθεί από αποτελεσματικές κοινωνικές δομές. Οι βρεφονηπιακοί σταθμοί λειτουργούν εύρυθμα για όλους. Τα σχολεία δεν σχολάνε στη μία το μεσημέρι. Τα ίδια τα παιδιά ανεξαρτητοποιούνται από πολύ μικρότερη ηλικία. Δεν θα ξεχάσω σε έναν δρόμο της Λουκέρνης καμιά δεκαριά γειτονάκια να πηγαίνουν ασυνόδευτα στο δημοτικό. Ο μεγαλύτερος ήταν δώδεκα χρονών, τα οδηγούσε και τα πρόσεχε. 

Στην Ελλάδα ούτε ανάλογες δομές διαθέτουμε. Ούτε παρόμοια νοοτροπία. Εδώ έχουμε φτάσει αντί να κάνουμε τα παιδικά πάρτυ σε πάρκα, να νοικιάζουν οι γονείς ιδιωτικούς παιδότοπους!  

Δεν ελπίζω στη δημιουργία ενός αποτελεσματικού κοινωνικού κράτους που να ενθαρρύνει ουσιαστικά τη γονεϊκότητα. Εάν ήταν, θα είχε από δεκαετίες φτιαχτεί. Πιο ρεαλιστικό και πιο ταιριαστό στον ψυχισμό μας θεωρώ να επινοήσουμε έναν καινούργιο κοινωτισμό. 

Ας βγουν από το περιθώριο οι ηλικιωμένοι, ας τους ξαναδοθεί κρίσιμος ρόλος στο μεγάλωμα των παιδιών. Δεν πάει να έχουν δήθεν "παλιά μυαλά"; Ξέρουν συνήθως πολύ καλά τι κάνουν. Ας συσφιχθούν οι οικογένειες - οι οικογένειες ίσως του καιρού μας, δηλαδή οι παρέες. Ας ανοίξουμε τις πόρτες μας, ας ζήσουμε και πάλι αντάμα, μοιράζοντας τις χαρές και τα ζόρια. Ώστε τα μωρά να γεννιούνται σε μια αγκαλιά πολύ ευρύτερη -και πολύ στοργικότερη- από αυτή που χωράει το τριάρι διαμέρισμα της πυρηνικής οικογένειας.

* Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας