Ο Κορσές

Του Χρήστου Χωμενίδη

Η ιδεολογική στράτευση αποτελεί τον κορσέ της τέχνης. Τη σφίγγει, κάποτε την πνίγει, άλλοτε την παραμορφώνει. Εάν είναι αγκαθωτός ο κορσές, την καταντάει δηλητηριώδη για τους αποδέκτες της. 

Παράδειγμα; Η Λένι Ρίφενσταλ, προικισμένη σκηνοθέτης, η κορυφαία ίσως στη Γερμανία του Μεσοπολέμου, η οποία ασπάστηκε τον ναζισμό, μπήκε στον στενό κύκλο του Χίτλερ και γύρισε τον "Θρίαμβο της Θέλησης", προπαγανδιστική ταινία για το συνέδριο των Εθνικοσοσιαλιστών το 1934 στη Νυρεμβέργη. Με κινηματογραφικούς όρους μιλώντας, ο "Θρίαμβος της Θέλησης" χαρακτηρίζεται αριστούργημα. Ένα αριστούργημα που παρακολουθώντας το, σού έρχεται εμετός.

Αναρίθμητοι καλλιτέχνες στην Ιστορία, ανάμεσά τους και αρκετοί που το ταλέντο τους ξεχείλιζε, προσδέθηκαν σε κάποιο πολιτικό άρμα - ενίοτε και σε περισσότερα κατά τη διάρκεια του βίου τους. Διάλεξαν να γίνουν κήρυκες κάποιας "μεγάλης ιδέας", όχι σπανίως ολοκληρωτικής. Κατά τον 20ο αιώνα, στην πατρίδα μας, στη γλώσσα μας, έχουμε την περίπτωση του Γιάννη Ρίτσου. Ιδιοφυία θα τον χαρακτήριζα, με επίγνωση του βάρους των λέξεων, ενθυμούμενος και τη φράση του Κωστή Παλαμά "παραμερίστε για να διαβεί ο ποιητής". Τι ωθούσε τον Γιάννη Ρίτσο να κατεβάζει συχνά με τους στίχους του τη γραμμή του ΚΚΕ; Είχε τυφλή, θρησκευτική αφοσίωση στο κόμμα του; Είχε υπαρξιακή ανάγκη να ανήκει σε κάτι που το ένιωθε -κακώς κατά την άποψή μου- ευρύτερο, διαρκέστερό του; Όπως και να έχει, το αποτέλεσμα βαραίνει το έργο του. Πολλές σελίδες του αναγκάζεσαι να τις πηδήξεις, μην αντέχοντας τον διδακτισμό τους.

Ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης είναι ο καλύτερος που έχουμε στην τηλεοπτική μυθοπλασία. Από τον καιρό του Κώστα Κουτσομύτη έχει να εμφανιστεί στην Ελλάδα τέτοιος μάστορας. Αφηγείται τις ιστορίες του αριστοτεχνικά, στήνει πλάνα απαράμιλλης ομορφιάς, επιλέγει τον ιδανικό για τον κάθε ρόλο ηθοποιό και τον διδάσκει άρτια. Έχει επιπροσθέτως την αυτοπεποίθηση να "κλέβει". Ξέρει ότι στην τέχνη δεν υπάρχει παρθενογένεση, το παιχνίδι είναι στην ουσία ομαδικό, κάτι θα αρθρώσω εγώ κι εσύ θα το διατυπώσεις καλύτερα κι ένας τρίτος θα του δώσει οικουμενικές διαστάσεις. Μόνον οι ανασφαλείς καλλιτέχνες περιχαρακώνονται στα δικά τους, μαστίζονται από το άγχος της πρωτοτυπίας. Το αρτιότερο προσώρας έργο τού Παπακαλιάτη, το "Maestro”, με το σπαθί του κέρδισε μια θέση στο διεθνές χρηματιστήριο του Netflix. Είθε και εκεί να θριαμβεύσει. 

Τι λόγο έχει ο Χριστόφορος Παπακαλιάτης να γίνεται στο "Maestro” διδακτικός; Γιατί βάζει τη Χαρούλα Αλεξίου να κάνει εμπρός στην κάμερα διάλεξη σχετικά με το μεγαλείο του Μάνου Χατζιδάκι; Η μουσική του αρκεί για να το αντιληφθούμε. Να επιπλήττει τους νεότερους, οι οποίοι είναι -λέει- κολλημένοι στις οθόνες, βγάζουν συνέχεια σέλφι, αγνοούν την "αληθινή" ζωή και τα "βαθιά" συναισθήματα; Γιατί -ενώ και οξυδέρκεια διαθέτει ο Παπακαλιάτης και μεγάλη κοινωνική εμπειρία- γράφει στιγμές-στιγμές διαλόγους που θυμίζουν Πάολο Κοέλιο. "Η αγάπη σώζει… Η αγάπη αρκεί… Η αγάπη είναι απάντηση σε όλα…". Μισή φορά να έχεις καψουρευτεί στη ζωή σου ξέρεις ότι -αλίμονο!- η αγάπη, στην ερωτική τουλάχιστον έκφανσή της, μάλλον αφετηρία ηδονικών συμφορών είναι. Το γράφει απαράμιλλα ο Ευριπίδης στη "Μήδεια": "…Έρωτα εσύ, με περισσή όταν λαβώνεις δύναμη, μηδ’ όνομα καλό από εσέ, μηδ’ αρετή μπορεί να βγει…".

Το να παρουσιάζει εξάλλου την ελληνική επαρχία -ίσως και την ελληνική κοινωνία συνολικά- σαν ένα κουβάρι από παθογένειες και νοσηρά μυστικά, με άντρες που τσακίζουν στο ξύλο τις γυναίκες και τα παιδιά τους, με γιους που ερωτεύονται ο ένας τον άλλον αντιδρώντας έτσι στην τοξικότητα της πατριαρχίας, είναι σχηματικό μέχρι παρεξηγήσεως. Η ομοφυλοφιλία αποτελεί -κατά τη σύγχρονη, ανοιχτόμυαλη αντίληψη- φυσική ροπή για ένα ποσοστό του πληθυσμού. Όχι αντίδραση. Όχι αποτέλεσμα ψυχικών τραυμάτων. Το δε μέγα δεινό των πολύ μικρών τόπων -είτε στην Ελλάδα είτε στην Αμερική- δεν είναι η μεταμόρφωση των ανθρώπων σε τέρατα. Είναι η αέναη επανάληψη, η πλήξη που σε πλακώνει. Το ανωφελές προϊόν τους δεν ονομάζεται κτήνος. Ονομάζεται (μικρο)μαλάκας. 

Σε μια κοινωνία σαν τη δικιά μας, η οποία μόνιμα, εμμονικά, μπερδεύει την ελευθερία με την απελευθέρωση, τον αυτοπροσδιορισμό με τη μετακόμιση απλώς κάτω από άλλη ιδεολογική στέγη, τα μηνύματα του "Maestro” βρίσκουν εξαιρετική απήχηση. Περισσότερο χειροκροτείται ο Παπακαλιάτης για την "προοδευτικότητά" του παρά για την καλλιτεχνική του αξία.

Κακό είναι αυτό; 

Προφανώς. Για δύο λόγους. 

Πρώτον, επειδή κινδυνεύει να οδηγήσει σε μια κατάσταση αντίστοιχη με εκείνη της πρώιμης Μεταπολίτευσης. Τότε έκανε θραύση το πολιτικό, λεγόμενο, τραγούδι. Το δημιούργησε ο κολοσσός Μίκης Θεοδωράκης, το υπηρέτησαν χαρισματικοί συνθέτες σαν τον Ξαρχάκο, τον Λοϊζο, εν μέρει και τον Σαββόπουλο, ο οποίος ωστόσο αυτονομήθηκε αρκετά νωρίς. Από κάποια στιγμή -φευ!- και ύστερα και ο πιο ατάλαντος έκανε σουξέ μελοποιώντας συνθήματα. Έτσι, φοβάμαι, θα σταδιοδρομούν στις μέρες μας οι μετριότεροι, αντλώντας λάμψη από το "me too”, τον νεοφεμινισμό, τον αντι-σεξιστικό λόγο, την πολιτική εν γένει ορθότητα. 

Δεύτερον, διότι η τέχνη είναι εξ ορισμού η απάντηση στο απόλυτο, στο σχηματικό. Ο καλλιτέχνης -λέγε με Τσέχωφ- φωτίζει τις ανακολουθίες, τις αντιφάσεις, τις ημιτελείς χειρονομίες. Την ανθρώπινη, ούτως ειπείν, κατάσταση.

Πρόκληση για τον καλλιτέχνη δεν είναι να απαντάει. Πόσω δε μάλλον να καθοδηγεί. Μεγαλειώδης γίνεται όταν θέτει, με τρόπο κρυστάλλινο, τα πιο καίρια ερωτήματα.

* Ο Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας