No man is an island

Του Χρήστου Χωμενίδη 

Εάν συνεχίζαμε ανέμελοι την εκπομπή αποβλήτων, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα, στην ατμόσφαιρα, αρνούμενοι -όπως έκανε ο Πρόεδρος Τραμπ- το γεγονός το ίδιο της κλιματικής αλλαγής, η θερμοκρασία στον πλανήτη μέχρι το 2100 θα ανέβαινε κατά τέσσερις ή και παραπάνω βαθμούς Κελσίου. Τα αποτελέσματα θα ήταν καταστροφικά όχι μόνο για την πανίδα και τη χλωρίδα μα και για το ανθρώπινο είδος. Οι θάλασσες θα υπερχείλιζαν, εκατοντάδες πόλεις θα βυθίζονταν, μεταξύ αυτών και η Θεσσαλονίκη. Μεγάλες εκτάσεις γης θα ερημοποιούνταν, ανάμεσα τους η νότια Ισπανία και η Πελοπόννησος. Στη διάσκεψη των Παρισίων για το Κλίμα -όπου επέστρεψαν οι ΗΠΑ μετά την εκλογή Μπάιντεν- οι ηγέτες εκατόν πενήντα χωρών δεσμεύτηκαν από το 2015 να περιορίσουν την άνοδο της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό. Οι επιστήμονες κρούουν σήμερα ηχηρότατο κώδωνα κινδύνου. Και να επιτευχθεί ο στόχος του 2015, δεν αρκεί. Οι πάγοι στους πόλους θα εξακολουθήσουν να λιώνουν, οι τυφώνες και τα "megafires” -οι υπερπυρκαγιές- να σαρώνουν, βιβλικές καταστροφές να συμβαίνουν. Απαιτούνται επειγόντως δραστικότερα μέτρα. 

Εάν αφεθούμε στον καλπασμό της τεχνολογίας, απολαμβάνοντας απλώς τα οφέλη του στην καθημερινότητά μας, η εργασία θα απορρυθμιστεί. Διεκπεραιωτικές δουλειές θα καταργούνται με επιταχυνόμενο ρυθμό, οδηγώντας αναρίθμητους ανθρώπους στην αεργία. Δηλαδή στο περιθώριο. Ακόμα και εάν η θέσπιση ενός κατώτατου εγγυημένου εισοδήματος θα τους προφυλάσσει από την εξαθλίωση, οι πάλαι ποτέ μικρομεσαίοι γραφειοκράτες, οι πωλητές, οι ταμίες, εν συνέχεια δε και οι οδηγοί οχημάτων, ου μην αλλά και οι διαγνώστες ιατροί, θα είναι πλέον παρίες.

Η τεχνητή νοημοσύνη, τα "έξυπνα" μηχανήματα, οι θαυματουργοί αλγόριθμοι θα τους έχουν οριστικά αντικαταστήσει. Θα τους έχουν πετάξει εκτός παιδιάς. Πώς θα διάγουν άραγε; Νυχθημερόν κολλημένοι στις οθόνες; Φιλονικώντας και κουτσομπολεύοντας στα social media; Παριστάνοντας τους infuencers και τους youtubers; Ταχύτατα -διατείνονται οι αισιόδοξοι- θα εμφανιστούν καινούργια, δημιουργικά επαγγέλματα. Υπό τον όρον να επαναπροσανατολιστεί η εκπαίδευση. Να πάψει η διά βίου μάθηση να αποτελεί κενό ρήμα. Μακάρι "με την ποικίλη δράση των στοχαστικών προσαρμογών", που λέει και ο Καβάφης, να αποφευχθεί η κοινωνία δύο ταχυτήτων. Να πρυτανεύσει η ανάγκη της συμπερίληψης. Να μην κολλήσουν πληθυσμοί ολόκληροι στη λάσπη, απ’ την οποία τρέφεται ο εθνολαϊκισμός και οι δηλητηριώδεις θεωρίες συνωμοσίας.

Ο πληθυσμός τού πλανήτη είναι σήμερα 7,8 δισεκατομμύρια ψυχές. Το 2000 ήταν μόλις 6. Σε δεκαπέντε μόλις χρόνια, προβλέπεται να αγγίξει τα 9 δισεκατομμύρια. Το 2060 θα έχει υπερβεί τα 10 δισεκατομμύρια, τότε υπολογίζουν ότι η αύξηση κάπως θα ανακοπεί, ώστε το 2100 να μην έχουμε ξεπεράσει τα 11 δισεκατομμύρια. Μπορεί η Γη να θρέφει τόσους; Να τους στεγάζει, να τους ξεδιψάει; Μήπως οι μεγάλοι πόλεμοι του 21ου αιώνα θα ξεσπούν για το νερό, για τα στοιχειώδη της επιβίωσης; Με την παγκοσμιοποίηση, με την ψηφιακή επανάσταση, οι πληθυσμοί του πάλαι ποτέ Τρίτου Κόσμου αντίκρυσαν τη δυτική καταναλωτική ευδαιμονία. Πώς να αρκεστούν πλέον στις σκυφτές, τις απίθανα στερημένες ζωές των γονιών τους; Πώς να μη διεκδικούν με εξεγέρσεις, με μαζικά μεταναστευτικά κύματα, μία ανεκτή καθημερινότητα; 

Ο πληθυσμός της Αφρικής έφτασε το 2021 τα 1,3 δισεκατομμύρια. Το 2050 θα έχει υπερδιπλασιαστεί. Εάν δεν ευημερήσει στοιχειωδώς η μαύρη ήπειρος ώστε να συγκρατήσει τους ανθρώπους της, η Ευρώπη -όπως το είχε προφητέψει ο Ουμπέρτο Έκο- θα αλλάξει χρώμα. Και όσοι βαυκαλίζονται πως θα σταθούν ανάχωμα, επικαλούμενοι θες το δημοκρατικό μας κεκτημένο, θες τις χριστιανικές μας παραδόσεις, απλώς θα σαρωθούν. Η ισχυρότερη θρησκεία είναι η ανάγκη. Καμία επίκληση σε νόμους, καμία συνοριοφυλακή δεν της αντιστέκεται.

Αποτελεί ίδιον της φύσης μας. Ώσπου να φτάσει το μαχαίρι στο κόκκαλο, μέχρι να φύγει η γη κάτω απ’ τα πόδια μας, περί άλλα να τυρβάζουμε. Ζώο μηρυκαστικό ο Homo Sapiens. Ρέπει στη νοσταλγία, αναμασάει τα περασμένα μεγαλεία, ξύνει τα πιο παλιά του τραύματα, δεν τα αφήνει να επουλωθούν. Οι ρίζες! Πόσο φορτισμένη -ιερή σχεδόν- λέξη για εμάς ιδίως τους Έλληνες. Καλές οι ρίζες, κάλλιο ωστόσο οι ζωντανοί να ασχολούνται περισσότερο με τους ανθούς και τους καρπούς. Εφόσον θέλουν να παραμείνουν ζωντανοί.

Ο 21ος αιώνας αποδεικνύεται ολοένα και συναρπαστικότερος. Το κουβάρι διαρκώς, μπερδεύεται, τα δεδομένα μεταβάλλονται ραγδαία, η στοιχειώδης αίσθηση ασφάλειας μάς εγκαταλείπει. Τι να καταλάβουμε οι δόλιοι; Πώς να συλλάβουμε την πλήρη εικόνα και να τοποθετηθούμε μέσα της; Πώς να προστατεύσουμε την ηθική -αν μη τι άλλο- ραχοκοκκαλιά μας; Ποια πυξίδα να διαλέξουμε που δεν θα μας ξεγελάσει; 

Το πρώτο που μού έρχεται στον νου είναι το ποίημα τού Τζον Ντον, του 1623, το οποίο μάς σύστησε ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ, κάνοντας έναν στίχο τίτλο για το μυθιστόρημα του.

"No man is an island… Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, αυτάρκης, μοναχός του… Καθενός ανθρώπου ο θάνατος λιγοστεύει εμένα τον ίδιο. Γιατί είμαι ένα με την ανθρωπότητα. Κι έτσι ποτέ μην στέλνεις να ρωτήσεις για ποιόν χτυπάει η καμπάνα. Χτυπάει για σένα." 

Τα παραπάνω ας γίνουν προσευχή μας.

* Ο κ. Χρήστος Χωμενίδης είναι συγγραφέας