Στοιχηματίζοντας στην Ευρώπη

Του Erik Jones

Όταν οι Αμερικανοί ακούν για το πλήθος των ευρωπαϊκών εκθέσεων σχετικά με την ενιαία αγορά, την ανταγωνιστικότητα ή την ασφάλεια και την ανθεκτικότητα μπορεί να γυρίζουν αποδοκιμαστικά τα μάτια τους. Μιλήστε τους για την ανοιχτή στρατηγική αυτονομία, τα μέσα κατά του καταναγκασμού ή τα μέσα ελαχιστοποίησης του κινδύνου και ο σκεπτικισμός τους γίνεται ακόμα πιο ορατός.

Αυτή η περιφρόνηση των Αμερικανών για τις ευρωπαϊκές διαδικασίες είναι η άλλη όψη του νομίσματος της ευρωπαϊκής ανησυχίας για τις προσπάθειες της κυβέρνησης του προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ να "πλημμυρίσει τη ζώνη" με εκτελεστικά διατάγματα ή να δρομολογήσει εμπορικές διαπραγματεύσεις μέσω απειλών για δασμούς που δημοσιεύονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Πολλοί Αμερικανοί βλέπουν υπερβολικές ρυθμίσεις στην Ευρώπη και την θεωρούν βραδυκίνητη. Πολλοί Ευρωπαίοι βλέπουν τις ΗΠΑ ως ανεξέλεγκτες και χωρίς ισορροπία. Η παλιά διατλαντική τάξη που βασίζονταν στην ηγεσία των ΗΠΑ εντός ενός αποτελεσματικού, βασισμένου σε κανόνες, πολυμερούς πλαισίου καταρρέει στο σημείο τομής των δύο. Το ερώτημα είναι ποια πλευρά του Ατλαντικού είναι πιθανό να βγει ισχυρότερη από αυτήν την αλληλεπίδραση.

Λίγοι είναι πρόθυμοι να στοιχηματίσουν στην Ευρώπη. Είτε μας αρέσει είτε όχι, φαίνεται πιο εύκολο να στοιχηματίσει κανείς στον δυναμισμό που προέρχεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα.

Το να στοιχηματίσει κανείς έτσι εύκολα θα ήταν όμως λάθος. Η Ευρώπη μπορεί να είναι βραδυκίνητη στο να οργανωθεί, αλλά έχει την ικανότητα να προχωρά σε κοσμογονικές αλλαγές αφού έχει διαχειριστεί πρώτα έναν τεράστιο αριθμό από μικρές αποφάσεις. Το πλήθος των εκθέσεων και η πληθώρα της ορολογίας αποτελούν όλα μέρος της διαδικασίας τοποθέτησης των απαραίτητων κομματιών στη θέση τους.

Η ολοκλήρωση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς είναι ένα καλό παράδειγμα. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν αρτηριοσκληρωτική στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ιδιαίτερα σε σύγκριση με τις ΗΠΑ υπό τον πρώην πρόεδρο Ρόναλντ Ρίγκαν ή τον οικονομικό ανταγωνισμό από την Ιαπωνία. Για να ολοκληρώσουν την εσωτερική αγορά της Ευρώπης, οι Ευρωπαίοι έπρεπε να εφαρμόσουν πολλές μικρές, αλλά ακανθώδεις αλλαγές. Έπρεπε να συμφωνήσουν για τα κοινά οικονομικά τους, για το πώς θα λαμβάνουν συλλογικές αποφάσεις καθώς και για το μέγεθος των αποφάσεων που θα μπορούσαν να εκχωρήσουν σε εθνικές και περιφερειακές αρχές ή δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Έπρεπε ταυτόχρονα να απελευθερώσουν κεφαλαιακές ροές σταθεροποιώντας τις συναλλαγματικές ισοτιμίες.

Οι αναφορές των πρώην αξιωματούχων της ΕΕ, Λόρδου Κόκφιλντ, Τομάσο Πάντοα-Σκιόπα, Πάολο Τσεκίνι και Ζακ Ντελόρ, γεμάτες με ορολογία σχετικά με τα μη δασμολογικά εμπόδια στο εμπόριο, τη νέα προσέγγιση στην τεχνική εναρμόνιση και τα πρότυπα, τις αμετάκλητα σταθερές συναλλαγματικές ισοτιμίες και τη μακροοικονομική σύγκλιση, έδειξαν τον δρόμο. Τα αποτελέσματα δεν ήταν τέλεια, αλλά ήταν εντυπωσιακά. Λίγοι παρατηρητές εκατέρωθεν του Ατλαντικού θα μπορούσαν να φανταστούν στις αρχές της δεκαετίας του 1980 το εμπορικό μεγαθήριο που θα αντιπροσώπευε η ΕΕ τέσσερις δεκαετίες αργότερα.

Φυσικά, δεδομένων των επειγουσών αναγκών μας σήμερα, η ΕΕ δεν έχει άλλες τέσσερις δεκαετίες για να προσαρμοστεί στο ταχέως μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον. Το γεγονός ότι αυτό ίσχυε αι στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δεν μπορεί να μας καθησυχάζει. Η Ευρώπη ξεπέρασε τις προκλήσεις του παρελθόντος, το μέλλον όμως είναι ακόμα αβέβαιο. Και όλοι μπορούν να δουν ότι τα μακροχρόνια έργα - για την ενσωμάτωση των ευρωπαϊκών αμυντικών βιομηχανιών, την ολοκλήρωση μιας ένωσης κεφαλαιαγορών, τις πράσινες και ψηφιακές μεταβάσεις και τη διεύρυνση ή τη διατήρηση της φιλελεύθερης δημοκρατίας - αντιμετωπίζουν βαθιά εδραιωμένες αντιδράσεις. 

Η μόνη απάντηση είναι να επισημανθεί η δύναμη της διαδικασίας. Οι Ευρωπαίοι διαπρέπουν στη γραφειοκρατία, κάτι που ακούγεται κακό μέχρι να σκεφτεί κανείς πώς η εφεύρεση της γραφειοκρατίας - και όχι η επιτακτική ανάγκη για τη διεξαγωγή πολέμων- μετέτρεψε τις φεουδαρχικές μοναρχίες σε σύγχρονα κράτη.

Η ΕΕ είναι ικανή για ξαφνικές και βαθιές αλλαγές μόλις δεσμευτεί σε συγκεκριμένους στόχους. Είναι επίσης ικανή να ενεργεί με αποφασιστικότητα. Δημιούργησε τον Χώρο Σένγκεν για την ελεύθερη μετακίνηση πολιτών πολλών ευρωπαϊκών κρατών και κατάφερε να διατηρήσει και ακόμη και να διευρύνει αυτόν τον χώρο παρά την μεταναστευτική κρίση του 2015. Και βρήκε έναν τρόπο να σταθεροποιήσει τις ενδοευρωπαϊκές συναλλαγματικές ισοτιμίες δημιουργώντας ένα ενιαίο νόμισμα και στη συνέχεια άσκησε σκληρή πίεση για να διασφαλίσει ότι αυτό το νόμισμα θα διατηρηθεί και θα επεκταθεί - όλα αυτά παρά την οικονομική κρίση του 2008, την κρίση δημόσιου χρέους του 2009, την πανδημία COVID-19 και την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022.

Η διαδικασία διεύρυνσης της ΕΕ είναι εξίσου δυναμική. Κάθε επέκταση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος έχει εντάξει κάποια αμφιλεγόμενα κράτη μέλη στο κλαμπ. Κάθε νέα χώρα έχει αναγκάσει τους Ευρωπαίους να προσαρμόσουν τα κοινά οικονομικά τους και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Δεν ήταν επιτυχής κάθε νέα προσθήκη. Οι Βρετανοί τελικά έφυγαν. Οι σχέσεις μεταξύ ΕΕ και Ουγγαρίας είναι προβληματικές. Ωστόσο, οι χώρες είναι πρόθυμες να ενταχθούν και ακόμη και οι κυβερνήσεις των πιο απαιτητικών κρατών μελών δείχνουν μικρή όρεξη να αποχωρήσουν. 

Αυτό που χρειάζονται τώρα οι Ευρωπαίοι είναι μια ΕΕ που να μπορεί να ενεργεί σαν μεγάλη δύναμη - όχι μόνο μεγαλύτερη και ισχυρότερη, αλλά και πιο αυτόνομη, ολοκληρωμένη και αποφασιστική. Αυτή η απαίτηση απεικονίζεται στην τελευταία σειρά ευρωπαϊκών εκθέσεων και επίσης αποτυπώνεται στην ορολογία που εισάγουν. Και οι Ευρωπαίοι στρέφονται σε αυτό το έργο.

Μια νέα ΕΕ αναδύεται μέσα από τις μετατοπίσεις που γίνονται προκειμένου να δοθεί βάρος στην ευρωπαϊκή ανταγωνιστικότητα, ώστε να χαλαρώσουν οι περιορισμοί στις κρατικές ενισχύσεις, να υπάρξει συντονισμός στη χρήση εμπορικών μέσων και της βιομηχανικής πολιτικής, να επιτρέπεται η "αγορά ευρωπαϊκών προϊόντων" στις δημόσιες συμβάσεις και να δοθεί πρόσβαση σε χώρες εκτός της ΕΕ που έχουν ειδικές σχέσεις με την ήπειρο. Όλα αυτά μπορεί να μην ακούγονται σαν τα δομικά στοιχεία για μια επανάσταση, αλλά θα απελευθερώσουν την Ευρώπη από μεγάλο μέρος της οικονομικής της εξάρτησης από τις ΗΠΑ και θα διαμορφώσουν το έδαφος για να αναλάβει η Ευρώπη τη δική της ασφάλεια.

Το αν οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα αγκαλιάσουν αυτό το όραμα για το μέλλον της Ευρώπης εξαρτάται από το αν και σε ποιο βαθμό αναγνωρίζουν τον επείγοντα χαρακτήρα της στιγμής και την ανάγκη για δράση. Τα μαθήματα του παρελθόντος υποδηλώνουν ότι δεν υπάρχουν περιθώρια για εφησυχασμό, όπως διευκρινίζεται άλλωστε και στις εκθέσεις.

Αναμφίβολα, οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αντιμετωπίσουν μια ατελή, αργή και επίπονη διαδικασία, περίπλοκους κανόνες, δυσκίνητες διαδικασίες στη λήψη αποφάσεων και αντικρουόμενα συμφέροντα. Αυτό που κάνει την Ευρώπη ένα καλό στοίχημα είναι ότι η ΕΕ τουλάχιστον κατευθύνεται προς τη σωστή κατεύθυνση. Υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες για το αν αυτό ισχύει για τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Σε αντίθεση με την τρέχουσα καταστροφή πολλών από τα δομικά στοιχεία της ισχύος των ΗΠΑ, που συντελείται εκ των έσω, οι Ευρωπαίοι ηγέτες εστιάζουν στο να θέσουν τα θεμέλια για να ενισχύσουν τα μέσα της δύναμης τους. Ξέρουν πού πρέπει να πάνε και τι πρέπει να κάνουν για να φτάσουν εκεί. Και ο κόσμος έχει δει τι μπορούν να πετύχουν.