Ρωσία: Η αυτοκτονία του Σταροβόιτ τρόμαξε την παλιά ελίτ

Της Tatiana Stanovaya

Η φαινομενική αυτοκτονία του πρόσφατα παυθέντος υπουργού Μεταφορών της Ρωσίας, Ρομάν Σταροβόιτ, λίγο πριν από την πιθανή σύλληψή του για διαφθορά, αποτέλεσε μεγάλο σοκ για τη ρωσική ελίτ. Όχι μόνο επειδή αποτέλεσε ένα πρωτοφανές γεγονός για τη μετασοβιετική Ρωσία, αλλά και γιατί έριξε φως στο πώς έχει αλλάξει το ρωσικό πολιτικό σύστημα.

Μέσα στον πόλεμο της Ουκρανίας, οι ευκαιρίες να εγκαταλείψει κανείς την πολιτική (ή τη χώρα) έχουν μειωθεί δραστικά, ενώ ένα διάχυτο αίσθημα απελπισίας έχει αλλάξει τον τρόπο συμπεριφοράς των αξιωματούχων. Το πιο σημαντικό, όμως, είναι ότι οι "ασυγχώρητες" πράξεις — αυτές που το καθεστώς τιμωρεί με τη μέγιστη σκληρότητα — έχουν αυξηθεί κατακόρυφα.

Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν είναι γνωστός για την αδιαφορία του απέναντι στη διαδεδομένη διαφθορά. Έχει επαναλάβει πολλές φορές ότι "δεν μπορείς να φυλακίσεις κάθε διεφθαρμένο αξιωματούχο" και ότι, ακόμα κι αν το έκανες, οι αντικαταστάτες τους δεν θα ήταν καλύτεροι. Σε αντίθεση με άλλους λαϊκιστές ηγέτες, ο Πούτιν έχει αποφύγει δημόσιες  εκστρατείες κατά της διαφθοράς, παρά το ότι θα μπορούσαν να ενισχύσουν τη δημοτικότητά του.

Πριν την πλήρους κλίμακας εισβολή στην Ουκρανία, μόνο δύο υπουργοί είχαν αντιμέτωποι με το ενδεχόμενο φυλάκισης. Το 2013, ο πρώην υπουργός Άμυνας Ανατόλι Σερντιούκοφ φαινόταν να κατευθύνεται προς τη φυλακή, αλλά τελικά παρέμεινε ελεύθερος — παρά τα πολιτικά οφέλη που θα είχε ο Πούτιν αν τον είχε καταδικάσει. Το 2016, ο υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης Αλεξέι Ουλιουκάγιεφ συνελήφθη και φυλακίστηκε μετά από καταδίκη για δωροδοκία 2 δισεκατομμυρίων δολαρίων, σε μια "παγίδα" που του έστησε ο πρόεδρος της Rosneft, Ιγκόρ Σέτσιν.

Ο Ουλιουκάγιεφ ήταν άτυχος, καθώς για τους αντιπάλους του, η φυλάκισή του ήταν θέμα αρχής. Ο Πούτιν δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο σε καμία από αυτές τις περιπτώσεις — και η δημόσια του θέση ήταν πάντα ότι οι ερευνητές πρέπει να κάνουν την δουλειά τους.

Οι ίδιες άγραφοι κανόνες ίσχυαν και τα πρώτα χρόνια του πολέμου. Όντως, περισσότεροι αξιωματούχοι φυλακίστηκαν, αλλά όλοι ήταν σχετικά χαμηλόβαθμοι. Η κατάσταση άλλαξε το 2024, όταν ο Πούτιν ενέκρινε έναν "εκκαθαρισμό" όσων ήταν κοντά στον πρώην υπουργό Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού. Προς το παρόν, η παλιά αφοσίωση του Σοϊγκού στον Πούτιν τον έχει σώσει από ποινικές διώξεις.

Φυσικά, ο Σταροβόιτ δεν ήταν τόσο κοντά στον Πούτιν όσο ο Σοϊγκού. Υπουργός για μόλις ένα χρόνο, προηγουμένως είχε διατελέσει κυβερνήτης της περιοχής Κουρσκ για έξι χρόνια. Ωστόσο, ήταν ευρέως γνωστό ότι διατηρούσε στενές σχέσεις με τους ολιγάρχες Αρκάντυ και Μπόρις Ρότενμπεργκ, έμπιστους συνεργάτες του Πούτιν που εποπτεύουν μεγάλα έργα υποδομών, όπως η γέφυρα που ενώνει τη Ρωσία με την προσαρτημένη Κριμαία. Ο Σταροβόιτ απολάμβανε όλα τα προνόμια ενός υπουργού και συμμετείχε σε τακτικές συναντήσεις με τον Πούτιν. Η διαχείριση των μεταφορών σε καιρό πολέμου είναι αναμφισβήτητα κρίσιμη θέση.

Τα σύννεφα άρχισαν να συσσωρεύονται πάνω από τον Σταροβόιτ τον Απρίλιο, μετά τη σύλληψη του Αλεξέι Σμίρνοφ, του αναπληρωτή του και διαδόχου του ως κυβερνήτη του Κουρσκ. Η ποινική υπόθεση εναντίον του Σμίρνοφ επικεντρώθηκε στην ανεπαρκή κατασκευή αμυντικών οχυρώσεων στην περιοχή, που αποδείχθηκαν ελαττωματικές όταν ουκρανικά στρατεύματα εισέβαλαν τον Αύγουστο του 2024 και προχώρησαν γρήγορα.

Φαίνεται ότι άλλοι αξιωματούχοι είχαν ήδη καταθέσει εναντίον των Σμίρνοφ και Σταροβόιτ, οι οποίοι επόπτευαν από κοινού τις αμυντικές εργασίες. Αυτό πυροδότητε εικασίες για το αν οι αδελφοί Ρότενμπεργκ θα μπορούσαν να προστατεύσουν τον προστατευόμενό τους Σταροβόιτ: θα ήταν προς το συμφέρον τους να παρέμβουν; Και αν ναι, τι τίμημα θα πλήρωναν;

Εδώ έγινε αισθητή μια νέα εξέλιξη στο ρωσικό καθεστώς. Από το 2022, οι "αμαρτίες" που θεωρούνται "ασυγχώρητες" από το Κρεμλίνο έχουν επεκταθεί ώστε να περιλαμβάνουν οτιδήποτε βοηθάει τον εχθρό. Αυτό καλύπτει δημόσιες δηλώσεις κατά του καθεστώτος (εξού και η επιβολή νόμων για "ξένους πράκτορες" και "ανεπιθύμητους οργανισμούς"), κερδοσκοπία που υπονομεύει την στρατιωτική ετοιμότητα (εξού και τα πρόσφατα κύματα κρατικοποιήσεων), προσπάθειες μεταφοράς χρημάτων στο εξωτερικό, ακόμα και τη διπλή δραστηριότητα εταιρειών εντός και εκτός Ρωσίας.

Η ανεπαρκής κατασκευή αμυντικών συστημάτων στο Κουρσκ, που οδήγησε στην ουκρανική διείσδυση, εντάσσεται ξεκάθαρα στην κατηγορία των "ασυγχώρητων αμαρτιών". Για όσους κρίνονται ένοχοι γι’ αυτές, δεν υπάρχει επιστροφή. Φαίνεται ότι οι Ρότενμπεργκ όχι μόνο αδυνατούσαν να προστατεύσουν τον Σταροβόιτ, αλλά δεν ήθελαν καν να προσπαθήσουν. Όταν έγινε σαφές ότι το αδίκημά του ήταν εξαιρετικά σοβαρό, ήταν πιο ασφαλές να αποστασιοποιηθούν από αυτόν — έναν "τοξικό" πελάτη — παρά να πολεμήσουν για λογαριασμό του.

Τέτοιες περιπτώσεις φαίνεται ότι θα γίνουν όλο και πιο συχνές. Άλλα ισχυρά πρόσωπα — όπως ο Σεργκέι Τσεμέζοφ (επικεφαλής αμυντικών εταιρειών), ο Ιγκόρ Σέτσιν (Rosneft) και οι αδελφοί Κοβάλτσουκ — πιθανότατα θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν όσους ζητούν την προστασία τους. Δεν θα μπορούν να σώσουν προστατευόμενους, πιστούς υφισταμένους ή όσους ωφελούνται από την προστασία τους από το μηχανισμό καταστολής της Ρωσίας.

Ο πόλεμος έχει αποδυναμώσει παλιά ισχυρά πρόσωπα, τα συμφέροντα των οποίων έχουν συντριβεί από ένα σύστημα που θεωρεί ότι αγωνίζεται για την επιβίωσή του. Στο μέλλον, όλο και πιο ψηλόβαθμοι αξιωματούχοι θα γίνονται ευάλωτοι, καθώς οι "ασυγχώρητες" πράξεις πολλαπλασιάζονται. Ο πόλεμος έχει ξεκινήσει διαδικασίες εντός της Ρωσίας που μπορεί να καταστρέψουν ακόμα και τα πιο ισχυρά στελέχη του καθεστώτος.