Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν μετά τις επιθέσεις

Των Chelsey Wiley, Alexander K. Bollfrass

Στις 12 Ιουνίου 2025, ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας (IAEA) ανέφερε ότι το Ιράν δεν συμμορφωνόταν με τη Συμφωνία Εγγυήσεών του, αναφέροντας μη δηλωμένο υλικό και ένα ιστορικό δραστηριοτήτων που υποδηλώνουν προσπάθεια για ανάπτυξη πυρηνικών Την επόμενη μέρα, το Ισραήλ ξεκίνησε χτυπήματα κατά της πυρηνικής υποδομής του Ιράν. Εννέα ημέρες αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες ενίσχυσαν την επιχείρηση με στόχους.

Παρόλο που η ζημιά σε μεμονωμένες εγκαταστάσεις εξακολουθεί να αξιολογείται μέσω μυστικών και ανοιχτών πληροφοριών, η γενική εικόνα της εναπομείνασας πυρηνικής ικανότητας του Ιράν σχετικά με όπλα αρχίζει να διαφαίνεται. Τα χτυπήματα έχουν διαταράξει σημαντικά το πυρηνικό του πρόγραμμα και τις πιθανές επιλογές εκμηχάνευσης, αλλά δεν τα έχουν εξαλείψει. Η παρούσα ανάλυση εξετάζει την υποδομή και τα υλικά που διαθέτει το Ιράν, εάν αποφασίσει να ανοικοδομήσει την ύποπτη πυρηνική του ικανότητα.

Το κυνήγι του εξαφθοριούχου

Πριν από τα χτυπήματα, οι διεθνείς ανησυχίες επικεντρώνονταν στο απόθεμα του Ιράν από περίπου 400 κιλά ουρανίου εμπλουτισμένου σε 60% U-235, λίγα βήματα μακριά από βαθμό όπλων. Αποθηκευμένο ως εξαφθοριούχο ουράνιο (UF6), αυτό το απόθεμα υψηλά εμπλουτισμένου ουρανίου (HEU), εάν εμπλουτιστεί περίπου στο 90%, είναι αρκετό για περίπου δέκα πυρηνικά όπλα. Αν και οι επιθεωρητές του IAEA είχαν καταγράψει το απόθεμα, έχουν χάσει τα ίχνη του από την έναρξη της σύρραξης. Φορτηγά που παρατηρήθηκαν έξω από το Fordow και το Ισφαχάν πριν και μετά τις απεργίες υποδηλώνουν ότι το Ιράν μπορεί να έχει μετακινήσει το υλικό. Ο γενικός διευθυντής του IAEA, Rafael Grossi, επιβεβαίωσε ότι το Ιράν είχε ανακοινώσει ότι θα λάμβανε προστατευτικά μέτρα για το πυρηνικό του υλικό πριν από τυχόν επιθέσεις.

Η "έρευνα για το εξαφθοριούχο" παραμένει σημαντική, καθώς, ακόμα και σε χαμηλότερα επίπεδα εμπλουτισμού, τα αποθέματα UF6 μπορούν θεωρητικά να τροφοδοτηθούν απευθείας σε οποιουσδήποτε εναπομείναντες φυγοκεντρήσεις για περαιτέρω εμπλουτισμό. Η εγχώρια αλυσίδα εφοδιασμού του Ιράν – συμπεριλαμβανομένων 14 ορυχείων ουρανίου που δεν επηρεάστηκαν από τις απεργίες – προσθέτει ένα επιπλέον στρώμα ανθεκτικότητας, εξασφαλίζοντας το υλικό που απαιτείται τόσο για πολιτικά όσο και για στρατιωτικά προγράμματα.

Η πυρηνική δυναμική του Ιράν δεν βασίζεται μόνο στο απόθεμά του, αλλά και στην ικανότητά του να αναπαράγει ή/και να αποκαταστήσει βασικά μέρη του πυρηνικού του κύκλου καυσίμου, ιδιαίτερα στην εγκατάσταση μετατροπής ουρανίου στο Ισφαχάν. Αυτή η εγκατάσταση είναι κρίσιμη επειδή μετατρέπει το εξορυχθέν και αλεσμένο ουράνιο ή "κίτρινο κέικ" σε UF6 – το απαραίτητο υλικό για τον εμπλουτισμό – καθιστώντας την ένα πιθανό σημείο συμφόρησης στην παραγωγή HEU.

Οι ισραηλινές επιθέσεις του Ιουνίου 2025 κατέστρεψαν επίσης τα επιφανειακά στοιχεία του πειραματικού εργοστασίου εμπλουτισμού καυσίμου στο Natanz. Ενώ ορισμένες φυγοκεντρήσεις και αίθουσες καταρρακτών μπορεί να υπέστησαν ζημιά από άμεσες απεργίες ή απώλεια ισχύος, υπάρχουν αναφορές ότι πρόσθετες φυγοκεντρήσεις έχουν κατασκευαστεί αλλά δεν έχουν ακόμη εγκατασταθεί σε τοποθεσίες όπως το Natanz ή το Fordow. Η ανοικοδόμηση των φυσικών δομών μπορεί να είναι γρήγορη, αλλά η πλήρης αποκατάσταση της ικανότητας εμπλουτισμού του Ιράν θα είναι πιο πολύπλοκη, ακόμα και αν τα αποθέματα μπορούν να μετακινηθούν και να εμπλουτιστούν σε υψηλότερα επίπεδα ή να μετατραπούν σε μέταλλο για εκμηχάνευση σε μυστικές τοποθεσίες.

Το Ιράν διαθέτει επίσης μια θεωρητική διαδρομή πλουτωνίου για χωρισμένο υλικό χρήσιμο για όπλα. Ο  υδάτινος ερευνητικός αντιδραστήρας Khondab στο Arak, που αποτελούσε στόχο των ισραηλινών χτυπημάτων, βρισκόταν ακόμα υπό κατασκευή τότε. Η επανεκκίνηση του προγράμματος Arak θα απαιτούσε χρόνο, ευδιάκριτη υποδομή και νέα τεχνογνωσία στον διαχωρισμό πλουτωνίου από τα αποβλήτα καυσίμου.

Οι επιστήμονες του Ιράν

Ένας περιορισμός στην ικανότητα του Ιράν να ανοικοδομήσει το πυρηνικό του πρόγραμμα είναι η δολοφονία 11 πυρηνικών επιστημόνων από το Ισραήλ στις απεργίες, ως επίθεση στη σιωπηρή πυρηνική γνώση της χώρας. Τα επακόλουθα προηγούμενων επιθέσεων υποδηλώνουν ότι το Ιράν διασφαλίζει μια ανθεκτική αλυσίδα στρατιωτικών επιστημόνων. Για παράδειγμα, η δολοφονία του Mohsen Fakhrizadeh, του κύριου πυρηνικού αρχιτέκτονα του Ιράν, το 2020, ήταν ένα πλήγμα για την ηγεσία του Οργανισμού Αμυντικής Καινοτομίας και Έρευνας (SPND) στο υπουργείο Άμυνας, αλλά δεν έκανε τίποτα περισσότερο από το να καθυστερήσει την τεχνική πρόοδο, η οποία είχε θεσμοθετηθεί. Ο τελευταίος διάδοχος του Fakhrizadeh, Reza Mozaffarinia, ο οποίος πιθανότατα αποτελούσε επίσης στόχο κατά τη διάρκεια της ισραηλινής στρατιωτικής επιχείρησης -αν και οι πληροφορίες για την τοποθεσία του παραμένουν ασαφείς – σύμφωνα με ισραηλινές πληροφορίες, εποπτευόταν η αναδιάρθρωση του SPND, εντατικοποιώντας τις προσπάθειες παραγωγής για συσκευές πυρηνικής ανατίναξης.

Στην ανασύσταση της επιστημονικής του βάσης που σχετίζεται με την πυρηνική εκμηχάνευση, το Ιράν αντιμετωπίζει ένα δίλημμα. Αφενός, θα χρειαζόταν να διαχωρίσει τις εργασίες σε ομάδες για να ενισχύσει την ασφάλεια. Ωστόσο, θα έπρεπε ταυτόχρονα να μειώσει ταεμπόδια και να επιταχύνει την ανταλλαγή γνώσεων μεταξύ των ομάδων, διαφορετικά κινδυνεύει να μην μπορεί να αντεπεξέλθει σε τόσο υψηλά ποσοστά απωλειών.

Η δολοφονία βασικών στελεχών του Ισλαμικού Σώματος Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) το 2025 θα έχει επίσης βλάψει τις δομές διοίκησης και ελέγχου που σχετίζονται με την ικανότητα βαλλιστικών πυραύλων, που από τη δεκαετία του 1990 και το Σχέδιο Amad θεωρείται ο προτιμώμενος μηχανισμός παράδοσης πυρηνικών όπλων. Και τα δύο προγράμματα πιθανότατα θα ανασυναρμολογηθούν με μια νέα γενιά ηγετών και ειδικών.

Πύραυλοι με πυρηνική ικανότητα

Το Ιράν πιθανώς διατηρεί την ικανότητα να ανασυγκροτήσει την υποδομή πυραύλων για πυρηνική παράδοση. Η ενσωμάτωση πυραύλων αποτέλεσε βασικό στοιχείο της πυρηνικής εκμηχάνευσης του Ιράν από το Σχέδιο Amad του Fakhrizadeh. Το 2018, οι ισραηλινές υπηρεσίες πληροφοριών ανακάλυψαν ένα εκτενές αρχείο με λεπτομέρειες για το προηγούμενο πυρηνικό πρόγραμμα όπλων, συμπεριλαμβανομένων σχεδίων και προγραμμάτων προμήθειας. Τα τελευταία χρόνια, το IRGC ενίσχυσε το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του, αναπτύσσοντας τεχνολογίες διπλής χρήσης, όπως προηγμένα οχήματα επανεισόδου και σχέδια πυραύλων ικανά να μεταφέρουν συμπαγή πυρηνικά κεφάλια, εκτός από συμβατικά. Το IRGC εποπτεύει επίσης δοκιμές υψηλών εκρηκτικών, οι οποίες έχουν επανειλημμένα στοχοποιηθεί από ισραηλινές απεργίες σε εγκαταστάσεις στο Parchin, τον Οκτώβριο του 2024 και τον Ιούνιο του 2025.

Πολλοί από τους βαλλιστικούς πυραύλους του Ιράν, όπως το Shahab-3 και οι παραλλαγές του, είναι κινητοί και χρησιμοποιούν εκτοξευτές μεταφοράς. Ισραηλινές πηγές ισχυρίζονται ότι οι απεργίες του Ιουνίου κατέστρεψαν έως και τα δύο τρίτα των εκτοξευτών του Ιράν, καθυστερώντας σημαντικά την ετοιμότητά του. Ωστόσο, η υποδομή παράδοσης του Ιράν καλύπτει σταθερούς, κινητούς και υπόγειους εκτοξευτές, επιτρέποντάς του να ελιχθεί και να κρύψει μέσα σε σήραγγες.

Συνολικά, η αλυσίδα εφοδιασμού του Ιράν και οι δεκαετίες διαφοροποίησης στα συστήματα εκτόξευσης υποδηλώνουν ότι θα μπορούσε να ανοικοδομήσει μεγάλο μέρος της ικανότητας εκτόξευσης – με το χρονοδιάγραμμα να εξαρτάται από την έκταση της ζημιάς. Παράγοντες που θα περιπλέξουν τη διαδικασία είναι η ικανότητά του να εκπαιδεύσει και να αντικαταστήσει χειριστές διοίκησης και ελέγχου, καθώς και η ανάγκη να αποκτήσει εξειδικευμένα εξαρτήματα εκτός εγχώριας παραγωγής, λόγω των δυτικών κυρώσεων.

Το Ιράν χωρίς επιθεώρηση

Το Ιράν έχει απελάσει τους επιθεωρητές του IAEA, αφήνοντας τις εκτιμήσεις για την κατάσταση του πυρηνικού του προγράμματος στις εθνικές υπηρεσίες πληροφοριών και τους αναλυτές ανοιχτών πηγών. Όπως εξετάστηκε παραπάνω, τα υλικά και η υποδομή του Ιράν για τη συναρμολόγηση πυρηνικού οπλοστασίου έχουν υποστεί ζημιές, αλλά δεν έχουν εξαλειφθεί. Ωστόσο, παραμένει μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με την έκταση και την ακριβή φύση της ζημιάς, ειδικά στην εκτεταμένη υπόγεια υποδομή του. Ίσως ακόμα και οι βασικοί αποφασίζοντες της Τεχεράνης να μην γνωρίζουν την επόμενη κίνησή τους.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου