Στάρμερ και Μακρόν αφήνουν πίσω το Brexit

Του Mark Leonard

Πολλές επίσημες κρατικές επισκέψεις είναι κενές, συμβολικές με ελάχιστη ή και καθόλου πολιτική ουσία και σημασία. Ωστόσο, κατά καιρούς, μια τέτοια επίσκεψη αλλάζει το τοπίο των διεθνών σχέσεων. Θα μπορούσε η πρόσφατη επίσκεψη του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν στο Λονδίνο να είναι μία από αυτές;

Η τριήμερη επίσκεψη του Μακρόν, η πρώτη κρατική επίσκεψη σε Βρετανία από αρχηγό κράτους της Ευρωπαϊκής Ένωσης μετά το Brexit το 2020, εμπεριείχε μεγάλο τελετουργικό. Ωστόσο, εστίασε επίσης σε ζητήματα πολιτικής, κάτι που αντανακλά μια βαθιά μεταβολή στις συνθήκες του Ηνωμένου Βασιλείου μετά την αποχώρησή του από την ΕΕ.

Κατά τη διάρκεια της αναταραχής του ψυχοδράματος του Brexit, υπήρχε ελάχιστο ενδιαφέρον για εποικοδομητικό διάλογο, και οι σχέσεις της Βρετανίας με την Ευρώπη συνέχισαν να καθορίζονται από την ταλαντευόμενη αποχώρησή της από την Ένωση. Ωστόσο, σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ είναι πάλι στον Λευκό Οίκο και έχει ξεκινήσει έναν εμπορικό πόλεμο εναντίον του κόσμου.

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν έχει διαλύσει την ευρωπαϊκή τάξη ασφαλείας. Και ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ έχει καταφύγει σε απειλές οικονομικού καταναγκασμού - μια εντυπωσιακή αντιστροφή από την "χρυσή εποχή" των σχέσεων Ηνωμένου Βασιλείου-Κίνας που ανακηρύχθηκε το 2015.

Ίσως ακόμα πιο δραματικές είναι οι αλλαγές στην ΕΕ. Οι μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες που ξεκίνησαν κατά την επίσκεψη του Μακρόν στο Ηνωμένο Βασίλειο αντανακλούν τις δυνάμεις που ανατρέπουν την Ένωση.

Πρώτον, η ΕΕ μετατρέπεται από ένα ειρηνευτικό γκρουπ σε μια "ένωση πολέμου". Για το μεγαλύτερο μέρος της ύπαρξής της, η ΕΕ επιδίωκε την ειρήνη μέσω της οικονομικής ολοκλήρωσης. Αλλά η εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία το 2022 επαναπροσανατόλισε την Ένωση προς την ασφάλεια – ένας στόχος που έχει αποκτήσει μεγαλύτερη επείγουσα σημασία από τότε που ο Τραμπ αμφισβήτησε την αμερικανική δέσμευση για τη συλλογική ασφάλεια της ηπείρου.

Υπάρχει ευρεία υποστήριξη για αυτή τη νέα κατεύθυνση. Σύμφωνα με μια πρόσφατη δημοσκόπηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για τις Εξωτερικές Σχέσεις, πολλοί Ευρωπαίοι τάσσονται υπέρ της αύξησης των αμυντικών δαπανών, της επαναφοράς της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας και της ανάπτυξης ενός ευρωπαϊκού ή εθνικού πυρηνικού αποτρεπτικού όπλου.

Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μακρόν και ο Βρετανός πρωθυπουργός Κιρ Στάρμερ έκαναν ένα τολμηρό πρώτο βήμα προς τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου πυρηνικού αποτρεπτικού με τη "Διακήρυξη του Νόρθγουντ", στην οποία συμφώνησαν ότι "δεν υπάρχει ακραία απειλή για την Ευρώπη που δεν θα απαιτούσε απάντηση από τις δύο μας χώρες".

Δεύτερον, η ανάπτυξη της "οικονομίας της ασφάλειας" (securonomics). Η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται υπό πίεση από τους δασμούς του Τραμπ και τους κινεζικούς περιορισμούς στις εξαγωγές μαγνητών και κρίσιμων μετάλλων. Οι ευρωπαϊκοί πολιτικοί μιλούν πλέον για διαφοροποίηση και εμβάθυνση της ενιαίας αγοράς, αντί για διεθνείς εμπορικές συμφωνίες. Ενώ το ΗΒ έχει ξεκαθαρίσει ότι δεν θα επανέλθει στην ενιαία αγορά ή την τελωνειακή ένωση, το ερώτημα είναι αν μπορεί να πείσει την ΕΕ ότι μπορεί να στηριχθεί σε αυτή για την επίτευξη των νέων εμπορικών στόχων της – ή αν θα αντιμετωπιστεί ως εχθρική, επειδή θεωρείται ότι εμπεριέχει κίνδυνο για αυτούς τους στόχους.

Τρίτον, η ραγδαία μεταμόρφωση της ευρωπαϊκής εσωτερικής πολιτικής. Είναι εντυπωσιακό να βλέπει κανείς τον Μακρόν – κάποτε πρότυπο του φιλελεύθερου παγκοσμιοπολιτισμού – να επαναπροσδιορίζεται ως υπέρμαχος των ασφαλών συνόρων και του προστατευτισμού, ενώ ενισχύει τη στάση του κατά του εγκλήματος. Αυτή η "μεταστροφή" έχει οδηγήσει την κεντρώα πολιτική σκηνή της Ευρώπης να επικεντρωθεί στην υπεράσπιση της εθνικής κυριαρχίας – έναντι της Ρωσίας, της Κίνας, του Τραμπ και της μετανάστευσης – ενώ προσπαθεί να περιορίσει τα λαϊκιστικά κόμματα, όπως το Γαλλικό "Εθνικό Συναγερμό" (RN) και τη γερμανική "Εναλλακτική για τη Γερμανία" (AfD). Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται η πρωτοποριακή συμφωνία που υπέγραψαν ο Στάρμερ και ο Μακρόν για επαναπατρισμούς μεταναστών.

Η προσέγγιση του Στάρμερ στην Ευρώπη είναι σαφής βελτίωση σε σύγκριση με τους πρώτους Συντηρητικούς πρωθυπουργούς Μπόρις Τζόνσον (που συνέκρινε την ΕΕ με τον Ναπολέοντα και τον Χίτλερ) και Λιζ Τρας (που αμφισβήτησε αν ο Μακρόν είναι φίλος ή εχθρός). Ο Στάρμερ έχει αποδείξει, ιδίως μέσω της επιδέξιας διπλωματίας του για την Ουκρανία, ότι είναι αξιόπιστος εταίρος, αποκτώντας ξανά την εμπιστοσύνη των ευρωπαϊκών θεσμών και κρατών μελών. Ένας ανώτερος Γερμανός πολιτικός μου εξέφρασε την εντύπωσή του από τον ρόλο του ΗΒ στο γέμισμα του ηγετικού κενού που άφησε η αδιαφορία του Τραμπ για την Ουκρανία.

Με άλλα λόγια, το ΗΒ θεωρείται πλέον ευρέως στην Ευρώπη ως "μέλος της ομάδας" ξανά. Η σύνοδος κορυφής ΕΕ-ΗΒ τον Μάιο έδωσε ένα σαφές πλαίσιο για την εμβάθυνση των σχέσεων, μεταξύ άλλων μέσω μιας "Συμφωνίας για την Ασφάλεια και την Άμυνα", που ανοίγει το δρόμο για τη βρετανική συμμετοχή σε ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα.

Ωστόσο, η βρετανική κυβέρνηση παραμένει υπερβολικά προσεκτική σε άλλους τομείς. Κυρίως, ο Στάρμερ έχει προσέξει να μην διασχίσει τα "κόκκινα όρια" που έχει θέσει το Εργατικό Κόμμα: χωρίς ελεύθερη κυκλοφορία πολιτών, χωρίς τελωνειακή ένωση και χωρίς ενιαία αγορά. Οι μελλοντικοί ιστορικοί μπορεί να αναρωτηθούν γιατί ο Στάρμερ δεν στόχευσε ψηλότερα.

Το μεταβαλλόμενο διεθνές περιβάλλον προσφέρει στον Στάρμερ μια ξεκάθαρη ευκαιρία να επανασχεδιάσει τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης, κάτι που θα τον καθιστούσε έναν από τους πιο σημαντικούς ηγέτες της Βρετανίας. Αλλά για να το καταφέρει, πρέπει να πείσει τους Βρετανούς ψηφοφόρους ότι η σημερινή Ευρώπη είναι κάτι διαφορετικό από αυτό που φαντάζονται: μια "αμυντική κοινότητα" που εστιάζει περισσότερο στην προστασία της ηπείρου παρά στην υπέρβαση του εθνικού κράτους. Και πρέπει να εξηγήσει πώς το ΗΒ μπορεί να συμβάλει σε αυτή τη νέα ευρωπαϊκή ασφάλεια – αρκεί να εγκαταλείψει τη νοοτροπία του Brexit.

Καθώς αναδύεται μια "μετα-φιλελεύθερη Ευρώπη", η Βρετανία πρέπει να σταματήσει να είναι προσκολλημένη στο παρελθόν και να αρπάξει την ευκαιρία να διαμορφώσει το μέλλον της ηπείρου με τρόπο που να εξυπηρετεί τα συμφέροντά της. Αυτό απαιτεί να αναγνωρίσει ότι τόσο η ΕΕ όσο και το ΗΒ έχουν εισέλθει σε μια νέα εποχή.