Του Thomas de Waal
Τα γεγονότα της τελευταίας εβδομάδας πυροδοτούν μια συζήτηση σχετικά με την ανάγκη για μια βαθιά επαναφορά της πολιτικής της Ευρώπης έναντι του Αζερμπαϊτζάν.
Είναι όλα για το Καραμπάχ, αλλά το θέμα εκτείνεται πολύ πέρα από αυτό.
Στις 19 Σεπτεμβρίου, το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησε στρατιωτική δύναμη για να ανακαταλάβει την κατοικούμενη από Αρμενίους περιοχή του Ναγκόρνο Καραμπάχ, περνώντας την κόκκινη γραμμή που χάραξαν για αυτό τόσο η Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και οι ΗΠΑ.
Πολλοί στις Βρυξέλλες και στην Ουάσιγκτον αισθάνονται σοκαρισμένοι και προδομένοι από τη χρήση βίας από το Αζερμπαϊτζάν. Μέχρι την τελευταία στιγμή, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίεφ φέρεται να διαβεβαίωνε συνομιλητές υψηλού επιπέδου - συμπεριλαμβανομένου του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και του υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Άντονι Μπλίνκεν - ότι δεν θα ξεκινούσε στρατιωτική επιχείρηση.
Στα Ηνωμένα Έθνη, η Γερμανίδα υπουργός Εξωτερικών Αναλένα Μπέρμποκ, το είπε πιο ξεκάθαρα: "Το Μπακού αθέτησε τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις του ότι θα απόσχει από τη χρήση βίας, προκαλώντας τεράστια δεινά σε έναν πληθυσμό που ήδη βρίσκεται σε δεινή θέση".
Μια κραυγαλέα πτυχή αυτού είναι ότι το Αζερμπαϊτζάν έπαιρνε σχεδόν όλα όσα ήθελε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Μετά από χρόνια αδιεξόδου και πολλές αμφιβολίες, οι Αρμένιοι του Καραμπάχ είχαν συμφωνήσει σε συνομιλίες με το Μπακού, οι οποίες θα είχαν ως αποτέλεσμα μια συμφωνία για κάποιου είδους ενσωμάτωση στο Αζερμπαϊτζάν. Ο Πρωθυπουργός της Αρμενίας Νικόλ Πασινιάν είχε προσχωρήσει στον διεθνή κανόνα αναγνωρίζοντας την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένου του Ναγκόρνο Καραμπάχ.
Άρα δεν μπορεί να συνεχιστούν όλα σαν να μην έγινε τίποτα. Το ζήτημα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι πλέον κρίσιμο. Το Μπακού λέει ότι έχει τον πλήρη έλεγχο της περιοχής και ότι οι εναπομείναντες Αρμένιοι δεν έχουν τίποτα να φοβηθούν. Ωστόσο, δεν γίνονται έτσι οι σκληρές αμφισβητούμενες εθνοτικές συγκρούσεις, όταν ένοπλες ομάδες στέλνονται σε περιοχές αμάχων. Υπάρχουν πολλές αναφορές για καταχρήσεις από στρατιώτες του Αζερμπαϊτζάν που προέρχονται από αρμενικές πηγές.
Έχοντας μέχρι προ ολίγου απορρίψει τις προσπάθειες αποστολής διεθνούς αποστολής παρακολούθησης στην περιοχή, το Μπακού φέρει μεγάλη ευθύνη εδώ. Δεν είναι τόσο εύκολο να κρύβεις εγκλήματα πολέμου στην ψηφιακή εποχή. Εάν επιβεβαιωθούν θηριωδίες στον πόλεμο επιλογής του Μπακού ή εάν οι εναπομείναντες ντόπιοι του Καραμπάχ υποστούν κακομεταχείριση, θα πρέπει να υπάρξουν εκκλήσεις για δίωξη των εμπλεκομένων καταχραστών, μαζί με υποθέσεις στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.
Οι γεωπολιτικές επιπτώσεις αυτού είναι επίσης σημαντικές.
Το γεγονός ότι οι παράγοντες στη Δύση ήταν τυφλοί ενισχύει την υπόθεση ότι ο Αλίεφ πήρε το "ΟΚ" για τη στρατιωτική του επίθεση εκ των προτέρων από τη Μόσχα - η οποία στη συνέχεια απέτυχε να καταδικάσει το Μπακού - και έρχεται σε πιο στενή ευθυγράμμιση με τη Ρωσία. Αυτό είναι ακόμη πιο σημαντικό καθώς το επόμενο μεγάλο ζήτημα είναι η προγραμματιζόμενος διάδρομος μεταφοράς μέσω της Αρμενίας προς τον θύλακα του Αζερμπαϊτζάν, το Ναχτσιβάν. Η Ρωσία, το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία έχουν όλοι κοινό συμφέρον να επιβάλουν τη δική τους εκδοχή αυτού που οι δύο τελευταίοι αποκαλούν Διάδρομο Zangezur με όσο το δυνατόν λιγότερο αρμενικό έλεγχο της διαδρομής - και ίσως με τη βία.
Ο Αλίεφ έχει επίσης αρχίσει να χρησιμοποιεί τον αλυτρωτικό όρο "Δυτικό Αζερμπαϊτζάν" για να περιγράψει την Αρμενία. Η νότια επαρχία Σιουνίκ της, γνωστή και ως Ζανγκεζούρ, είχε σημαντικό πληθυσμό του Αζερμπαϊτζάν στις αρχές του εικοστού αιώνα. Τον περασμένο Δεκέμβριο ο Αλίεφ όρισε τη δημιουργία μιας "κοινότητας του Δυτικού Αζερμπαϊτζάν" και είπε "πρέπει να μπορέσουν να επιστρέψουν στις πατρίδες τους".
Ο Αλίεφ είπε ότι αυτή η επιστροφή θα γινόταν "ειρηνικά". Αλλά μετά από αυτό που συνέβη στο Καραμπάχ, πόσο σοβαρά μπορεί να ληφθεί η διαβεβαίωση;
Υπάρχει, φυσικά, ένα πλαίσιο ότι και το Αζερμπαϊτζάν έχει πέσει θύμα. Οι Αζερμπαϊτζάνοι έχουν να διηγηθούν συναρπαστικές ιστορίες για τη δεκαετία του 1990 που πολλοί δεν γνωρίζουν - και τις οποίες προσπάθησα να πω στο βιβλίο μου Black Garden. Στον πρώτο πόλεμο του Καραμπάχ, και οι δύο πλευρές διέπραξαν πράξεις εθνοκάθαρσης, αλλά το Αζερμπαϊτζάν αναμφίβολα τα πήγε χειρότερα. Εκατοντάδες χιλιάδες εκτοπισμένοι που εκδιώχθηκαν από εδάφη που είχαν συλληφθεί από τις αρμενικές δυνάμεις άξιζαν κάποια συμπάθεια - πιθανότατα περισσότερη συμπάθεια από ό,τι είχαν συχνά διεθνώς.
Αυτός είναι ένας λόγος για να αποφύγουμε τον πολιτισμικό λόγο που εξακολουθεί να υπάρχει σε ορισμένους ευρωπαϊκούς κύκλους, ειδικά στη Γαλλία και στη χριστιανική δεξιά, που λένε ότι οι Αζερμπαϊτζάν είναι κατά κάποιο τρόπο εγγενώς γενοκτονικοί.
Αλλά μετά τον πόλεμο του 2020, όταν το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τα εδάφη του με τη βία, η δικαιολογία της "κατοχής" έχασε τη σημασία της. Όταν ζητήθηκε η πολιτιστική ικανότητα, ο πρόεδρος Αλίεφ παρέμεινε επιθετικός. Τον Μάιο του τρέχοντος έτους έδωσε μια πολεμική ομιλία στην οποία είπε στους Αρμένιους ότι θα έπρεπε είτε να "υποταχτούν" στην ήττα ή να αντιμετωπίσουν χειρότερες συνέπειες.
Η επιθετικότητα συνεχίζεται και στο εσωτερικό μέτωπο. Η κατάταξη της δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν στο Freedom House είναι στο ναδίρ. Τον Ιούλιο, ο γνωστός οικονομολόγος και ακτιβιστής της αντιπολίτευσης Γκουμπάντ Ιμπάντογλου, συνδεδεμένος με πανεπιστήμια των ΗΠΑ και το London School of Economics, συνελήφθη με προφανώς ψευδείς κατηγορίες και τώρα βρίσκεται άρρωστος υπό κράτηση.
Τα κύρια επιχειρήματα του Μπακού προς τη Δύση αφορά τις επιχειρήσεις και τη γεωγραφία - το καθεστώς του ως η μόνη χώρα που βρίσκεται μεταξύ Ρωσίας και Ιράν με υποδομές πετρελαίου και φυσικού αερίου ανατολικής - δύσης και μεταφορών ως σύνδεσμος στον λεγόμενο Μέσο Διάδρομο.
Στις πρωτεύουσες της Δύσης αυτό συχνά παρήγαγε ένα φαινόμενο μη επικοινωνίας. Ένα μέρος του κατεστημένου - στην περίπτωση των Βρυξελλών, ο Μισέλ και η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης - θα ασκούσε πίεση για ειρήνη και επίλυση της σύγκρουσης με την Αρμενία. Ένας άλλος - η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες - θα είχε συνομιλίες με το Μπακού για έργα ενέργειας και μεταφορών.
Σε μια κακοσχεδιασμένη πράξη δημόσιας διπλωματίας τον Ιούλιο του 2022, η πρόεδρος της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν πήγε στο Μπακού, έκλεισε συμφωνία με τον "εταίρο" της ΕΕ Αζερμπαϊτζάν για την παροχή επιπλέον ποσοτήτων φυσικού αερίου στην ΕΕ και δεν ανέφερε καν τις λέξεις "σύγκρουση", "ειρήνη" ή "Αρμενία" δημόσια.
Το Αζερμπαϊτζάν θα είναι πάντα ένας κόμβος μεταφορών, αλλά υπάρχουν δύο επιφυλάξεις στο πεδίο. Πρώτον, οι ειδικοί καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η συμφωνία της ΕΕ για το φυσικό αέριο είναι πολύ απίθανο να αποδώσει τους υποσχόμενους υψηλούς όγκους φυσικού αερίου - ένα φθίνον πλεονέκτημα στην πράσινη μετάβαση ούτως ή άλλως. Για να επιτευχθούν επίπεδα εξαγωγών άνω των 3 ή 4 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων θα απαιτούσε την αναβάθμιση των υποδομών και την αντιμετώπιση του συχνά παραγνωρισμένου γεγονότος ότι η Ρωσία και το Ιράν είναι επίσης ενδιαφερόμενοι στον αγωγό φυσικού αερίου του Νοτίου Καυκάσου.
Δεύτερον, η συνδεσιμότητα και η σύγκρουση είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Η διαδρομή του Μέσου Διαδρόμου, που εκτείνεται από την Κίνα μέσω της Κεντρικής Ασίας στην Ευρώπη μέσω του Νοτίου Καυκάσου, είναι μια διαδρομή πολλών χωρών που περιλαμβάνει επίσης την Αρμενία. Χρειάζεται περιφερειακή συνεργασία για να λειτουργήσει - και σχεδόν σίγουρα χρηματοδότηση από δυτικές κυβερνήσεις και διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.
Εν ολίγοις, είναι καιρός η ΕΕ να μιλήσει πιο σκληρά με το Αζερμπαϊτζάν.
Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ
