της Engiellushe Morina
Η Σερβία είναι απρόθυμη ή δεν μπορεί να πάρει θέση μια σταθερή θέση ενάντια στον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία. Ως υποψήφια χώρα για ένταξη στην ΕΕ, η Σερβία υποστηρίζει ότι σέβεται την κυριαρχία της Ουκρανία -αλλά ως εκεί. Σε αυτή η νέα γεωπολιτική πραγματικότητα που έχει δημιουργήσει ο πόλεμος, είναι ασαφές εάν το Βελιγράδι θα στραφεί πλήρως προς την Ευρώπη και τη Δύση ή θα συνεχίσει να συμπαρατάσσεται με τη Ρωσία, δημιουργώντας πρόβλημα στο ευρωπαϊκό εγχείρημα και στο ΝΑΤΟ.
Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Σερβίας συνεδρίασε στις 25 Φεβρουαρίου για να συζητήσει για την εσωτερική ασφάλεια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το Συμβούλιο εξέφρασε τη λύπη του για την κατάσταση, αναγνωρίζοντας ότι και οι δύο πλευρές ήταν φιλικές προς τη Σερβία. Και τόνισε τη σημασία του Διεθνούς Δικαίου. Ωστόσο, το συμβούλιο προσπάθησε να αποφύγει να κατονομάσει τη Ρωσία ως επιτιθέμενο. Μεμονωμένα, τα συμπεράσματα του Συμβουλίου θα αφήσουν τον αναγνώστη να μαντέψει ποιος σκοτώνει τους Ουκρανούς. Τα συμπεράσματα, τα οποία υπογράφηκαν από τον πρόεδρο Αλεξάντερ Βούτσιτς, υποστηρίζουν ότι η Σερβία δεν θα ακολουθήσει την ΕΕ στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία. Η Σερβία και η Λευκορωσία είναι τώρα οι μόνες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν αρνηθεί να το κάνουν. Παρόλα αυτά, η Σερβία ψήφισε υπέρ ενός πρόσφατου ψηφίσματος των Ηνωμένων Εθνών που καλούσε τη Ρωσία να σταματήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Όταν η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία το 2014, η Σερβία -ήδη υποψήφια τότε χώρα προς ένταξη στην ΕΕ- ενήργησε με τον ίδιο τρόπο. Αρνήθηκε να αναγνωρίσει την επιθετικότητα της Ρωσίας ή να επιβάλει κυρώσεις στη χώρα, ενώ εξήγησε ότι σέβεται την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Ουκρανίας ως φιλική χώρα που δεν είχε αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του Κοσσυφοπεδίου.
Τα τελευταία χρόνια, η Σερβία έχει διατηρήσει ένα προφίλ ουδετερότητας εν τω μέσω αυξημένης αντιπαλότητας μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας. Η Σερβία κάποιες φορές προσπαθεί να "παίξει” και με τις δυο πλευρές προκειμένου να ενισχύσει τη διαπραγματευτική της ισχύ σε θέματα όπως η αρχιτεκτονική της ευρωπαϊκής ασφάλειας, η ενεργειακή ασφάλεια και η διαμάχη για το καθεστώς του Κοσσυφοπεδίου. Με την υπογραφή της Συμφωνίας Σταθεροποίησης και Σύνδεσης με την ΕΕ, η Σερβία συμφώνησε να ευθυγραμμίσει την εξωτερική της πολιτική και την πολιτική ασφάλειας με αυτή της Ένωσης. Αλλά η χώρα παραμένει πολιτικά δεσμευμένη στη Ρωσία, καθώς χρειάζεται τη διπλωματική υποστήριξη του Κρεμλίνου για το Κοσσυφοπέδιο (αν μη τι άλλο για να εμποδίσει τις σχετικές κινήσεις στα Ηνωμένα Έθνη) και εξαρτάται από τις φθηνές προμήθειες ρωσικού αερίου και στρατιωτικού εξοπλισμού. Όπως έδειξε μια πρόσφατη έρευνα του ECFR, το 54% των Σέρβων πολιτών βλέπουν τη Ρωσία ως σύμμαχο, και το 95% τη βλέπουν είτε ως σύμμαχο ή ως απαραίτητο εταίρο. Ενώ η ΕΕ παραμένει η μεγαλύτερη πάροχος οικονομικής βοήθειας στη Σερβία, μόλις το 11% των Σέρβων πολιτών θεωρούν την ΕΕ ως σύμμαχο.
Από την πλευρά της, η Ρωσία βλέπει τα Βαλκάνια ως ένα θέατρο στο οποίο είναι εύκολο να δημιουργηθεί αστάθεια, η οποία θα μειώνει την επιρροή του ΝΑΤΟ και της Δύσης ευρύτερα. Η Μόσχα βλέπει το Κοσσυφοπέδιο ως διαπραγματευτικό χαρτί στη σχέση της με τη Δύση. Πραγματικά, ο πρόεδρος Πούτιν έχει ακόμη προσπαθήσει να δικαιολογήσει τον πόλεμο στην Ουκρανία με αναφορά στην επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Γιουγκοσλαβία το 1999.
Η στενή σχέση της Σερβίας με τη Ρωσία έχει βοηθήσει στην εξάπλωση της ρωσικής επιρροής στα Βαλκάνια. Από το 2916, η Σερβία έχει φιλοξενήσει μια ρωσική στρατιωτική βάση μεταμφιεσμένη σε ανθρωπιστικό κέντρο -μια εγκατάσταση για την οποία στρατιωτικοί εμπειρογνώμονες προειδοποιούν ότι χρησιμοποιείται ως κέντρο επιχειρήσεων για τους κατασκόπους του Κρεμλίνου. Το 2020 το ρωσικό υπουργείο Άμυνας άνοιξε ένα γραφείο συνδέσμου στη Σερβία, σε μια προσπάθεια να ενισχύσει τους στρατιωτικούς δεσμούς με έναν παραδοσιακό σύμμαχο στα Βαλκάνια. Η Σερβία το επέτρεψε αυτό παρά το γεγονός ότι είναι ήδη μέλος του προγράμματος του ΝΑΤΟ για την Ειρήνη. Η εμβάθυνση των σχέσεων μεταξύ Βελιγραδίου και Μόσχας δημιουργεί σημαντική ανησυχία μεταξύ των γειτόνων της Σερβίας, ιδιαίτερα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο Κοσσυφοπέδιο και στο Μαυροβούνιο.
Η υποτιθέμενη ουδετερότητα έχει επίσης άλλες αρνητικές επιπτώσεις στην περιοχή. Μετά από διαδηλώσεις στα σύνορα Σερβίας-Κοσσυφοπεδίου τον Σεπτέμβριο του 2021, ο Βούτσιτς επισκέφθηκε την περιοχή με τον Ρώσο πρεσβευτή στη Σερβία ενώ παράλληλα κινητοποίησε κοντινές στρατιωτικές δυνάμεις και έδωσε εντολή σε μαχητικά αεροσκάφη να εισέλθουν στον εναέριο χώρο του Κοσσυφοπεδίου. Το Κοσσυφοπέδιο θεωρεί τις διαμαρτυρίες -οι οποίες σχετίζονται με την αμοιβαία αναγνώριση των αριθμών των πινακίδων στα οχήματα- ως ένα ζήτημα κυριαρχίας. Εν τω μεταξύ, ο Βούτσιτς θεωρεί το βόρειο Κοσσυφοπέδιο ως απαγορευμένη περιοχή για τους θεσμούς της χώρας, στο βαθμό που έχει απειλήσει να χρησιμοποιήσει βία για να προστατεύσει τους Σέρβους στο βόρειο τμήμα του Κοσσυφοπεδίου. Τέτοιες δηλώσεις δείχνουν ότι θα αποτελέσει, στην καλύτερη περίπτωση, μικρή βοήθεια στις προσπάθειες ενσωμάτωσης των βαλκανικών χωρών στη Δύση.
Ομοίως, η αύξηση της σερβικής και της ρωσικής επιρροής στο Μαυροβούνιο μέσω της πολιτικής συμμαχίας του Δημοκρατικού Μετώπου, έχει πλήξει τις προσπάθειες της χώρας για μια τέτοια ενσωμάτωση. Οι ηγέτες του Δημοκρατικού Μετώπου φέρεται να συμμετείχαν σε μια απόπειρα πραξικοπήματος που ενορχηστρώθηκε από το Κρεμλίνο στο Μαυροβούνιο το 2016, ελπίζοντας να εμποδίσουν τη χώρα να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Το Μαυροβούνιο εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 2017, αλλά το Δημοκρατικό Μέτωπο συνεχίζει να είναι η πιο σημαντική απειλή στις φιλοδοξίες της χώρας για ένταξη στην ΕΕ. Για παράδειγμα, το κόμμα προσφάτως μπλόκαρε μια κοινοβουλευτική ψηφοφορία για την καθιέρωση μιας νέας, φιλοδυτικής κυβέρνησης μειοψηφίας.
Οι ακροδεξιές οργανώσεις στη Σερβία έχουν οργανώσει διαδηλώσεις για να ζητήσουν από τον Βούτσιτς να μην υποκύψει στη διεθνή πίεση, επιβάλλοντας κυρώσεις στη Ρωσία. Ο Βούτσιτς θα πρέπει θα αντισταθεί σε αυτές τις φωνές. Υπό το πρίσμα του πρόσφατου παρελθόντος της, η Σερβία πρέπει να δείξει την υποστήριξή της για θεμελιώδη δικαιώματα και ελευθερίες με βάση το διεθνές δίκαιο. Δεδομένου ότι ο πόλεμος του Πούτιν στην Ουκρανία είναι ένα ζήτημα που υπερβαίνει τις συνήθεις επιλογές εξωτερικής πολιτικής, αυτό θα μπορούσε να είναι το Zeitenwende του Πούτιν. Θα μπορούσε να ξεκινήσει σπάζοντας τις σχέσεις με τον φιλορωσο εταίρο στον συνασπισμό, το Σοσιαλιστικό κόμμα, και επιτρέποντας στα ελεύθερα και ανεξάρτητα ΜΜΕ και στις δημοκρατικές δυνάμεις να ανθίσουν στη Σερβία. Οι Σέρβοι ψηφοφόροι θα μπορούσαν να βοηθήσουν ωθώντας τη χώρα τους προς την ΕΕ με τον τρόπο που έκαναν προσφάτως οι Ουκρανοί -μέσω διαδηλώσεων και υποστήριξης για τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών.
Αρνούμενη να καταδικάσει τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Σερβία απέδειξε για άλλη μια φορά ότι είναι εμπόδιο στην ΕΕ και στο ΝΑΤΟ. Η Ρωσία θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει αυτό το άνοιγμα για να δημιουργήσει περαιτέρω αστάθεια στα Βαλκάνια και να μειώσει τη δυτική επιρροή εκεί. Είναι βάρος η ΕΕ και οι ΗΠΑ να λάβουν μια πιο αυστηρή στάση στην γεωπολιτική πορεία της Σερβίας, δεδομένου ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει ένα επικίνδυνο μοντέλο για άλλες χώρες στην περιοχή.
Μπορείτε να δείτε το κείμενο εδώ: https://ecfr.eu/article/bound-to-russia-serbias-disruptive-neutrality/
