Κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί - Φορολογική και νομική μεταχείριση κατά τη ζωή και μετά θάνατον

Του Γιώργου Δαλιάνη με τη συνεργασία του Γιάννη Αρτσίτα και της Νίκης Χατζοπούλου*

Μια απλή κίνηση σε έναν κοινό τραπεζικό λογαριασμό μπορεί να κρύβει μεγάλες φορολογικές παγίδες. Η πρόωρη ανάληψη χρημάτων από συνδικαιούχο μπορεί να χαρακτηριστεί ως δωρεά με φόρο έως και 40%, ενώ η ύπαρξη ή όχι της ρήτρας επιζώντων κρίνει αν τα ποσά θα μεταβιβαστούν αφορολόγητα ή ως κληρονομιά. Την ίδια στιγμή, η υποβολή δήλωσης κληρονομιάς στη ΔΟΥ, ακόμη και χωρίς φόρο, είναι απαραίτητη για να μπορέσουν τα ποσά να χρησιμοποιηθούν νόμιμα για κάλυψη τεκμηρίων. Όσα πρέπει να γνωρίζουν καταθέτες και κληρονόμοι για να αποφύγουν λάθη με μεγάλο φορολογικό κόστος.

1.Το βασικό νομικό πλαίσιο

Οι κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί ρυθμίζονται από τον ν. 5638/1932 και ειδικότερα από το άρθρο 2, το οποίο προβλέπει ότι αν υπάρχει ρήτρα σύμφωνα με την οποία "τα ποσά του λογαριασμού ανήκουν στον ή στους επιζώντες", τότε αυτά περιέρχονται αυτοδικαίως στους επιζώντες συνδικαιούχους με τον θάνατο κάποιου εξ αυτών, εκτός φόρου κληρονομιάς.

Αντίθετα, οι δωρεές και οι γονικές παροχές εν ζωή φορολογούνται σύμφωνα με τον ν.2961/2001, με φορολογικούς συντελεστές που εξαρτώνται από τον βαθμό συγγένειας:

 

• Συγγένεια Α΄ βαθμού: 10%

• Συγγένεια Β΄ βαθμού: 20%

• Τρίτοι – μη συγγενείς: 40%

 

2. Δωρεά εν ζωή: Ανάληψη πριν τον θάνατο

 

Η βασική αρχή είναι σαφής:

Αν οποιοσδήποτε συνδικαιούχος κάνει ανάληψη και χρησιμοποιήσει τα χρήματα πριν από τον θάνατο εκείνου που δημιούργησε και τροφοδότησε τον κοινό λογαριασμό, τότε θεωρείται ότι έχει λάβει δωρεά.

Η νομολογία είναι κατηγορηματική:

 

• ΣτΕ 4003/2014: Ανάληψη και χρήση ποσών από συνδικαιούχο που δεν συνέβαλε οικονομικά συνιστά παροχή χωρίς αντάλλαγμα, δηλαδή δωρεά.

• ΔΕΔ 50/2023: Η απλή συμμετοχή σε κοινό λογαριασμό δεν τεκμηριώνει κυριότητα επί των ποσών.

 

Η πράξη αυτή φορολογείται ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας. Ενδεικτικά, σε ανάληψη 100.000 ευρώ από μη συγγενή συνδικαιούχο, η φορολογική επιβάρυνση μπορεί να φθάσει τις 40.000 ευρώ.

 

3. Αφορολόγητη μεταβίβαση μετά τον θάνατο

 

Εφόσον έχει τεθεί στον κοινό λογαριασμό η ειδική ρήτρα του άρθρου 2 ν. 5638/1932, με τον θάνατο του καταθέτη τα ποσά περιέρχονται αυτοδικαίως και αφορολόγητα στους επιζώντες συνδικαιούχους.
 

• ΣτΕ 64/2000: Η ύπαρξη ρήτρας δημιουργεί αυτοτελές δικαίωμα υπέρ των επιζώντων.

• ΔΕΔ 2522/2018: Αν δεν υπάρχει η ρήτρα, η απαλλαγή δεν ισχύει και το ποσό θεωρείται μέρος της κληρονομίας.

 

Η μεταβίβαση αυτή δεν θεωρείται ούτε δωρεά ούτε κληρονομιά, αλλά ειδική έννομη συνέπεια που πηγάζει από τον ίδιο τον λογαριασμό.

 

4. Παράδειγμα – Η πρακτική εφαρμογή

 

Ας δούμε την πιο χαρακτηριστική περίπτωση:

 Ο κ. Α. είναι ο ιδρυτής και αποκλειστικός τροφοδότης ενός κοινού λογαριασμού ύψους 300.000 ευρώ. Συνδικαιούχοι είναι τρία τρίτα πρόσωπα, τα οποία δεν έχουν συγγένεια μαζί του.

 

• Αν ένας από αυτούς κάνει ανάληψη και χρησιμοποιήσει τα χρήματα όσο ζει ο κ. Α., η πράξη θεωρείται δωρεά εν ζωή και θα φορολογηθεί με 40%.

• Αν όλοι περιμένουν τον θάνατο του κ. Α. και υπάρχει ρήτρα επιζώντων, τότε τα χρήματα μεταβιβάζονται αυτόματα και αφορολόγητα, 100.000 ευρώ στον καθένα.

• Αν υπάρχει διαθήκη που ορίζει άλλους κληρονόμους, τότε αν ο κοινός λογαριασμός δεν έχει ρήτρα, υπερισχύει η διαθήκη και επιβάλλεται φόρος κληρονομιάς με βάση τον βαθμό συγγένειας. Αν υπάρχει ρήτρα, υπερισχύει αυτή και η μεταβίβαση παραμένει αφορολόγητη.

 

5. Ο ρόλος της διαθήκης

 

Η διαθήκη δεν μπορεί να αναιρέσει τη μεταβίβαση που πηγάζει από την ύπαρξη ρήτρας επιζώντων. Η ΣτΕ 1893/2018 ξεκαθαρίζει ότι η μεταβίβαση από κοινό λογαριασμό με ρήτρα δεν αποτελεί στοιχείο της κληρονομιαίας περιουσίας.

Αν δεν υπάρχει ρήτρα, τα χρήματα αποτελούν μέρος της κληρονομίας και κατανέμονται σύμφωνα με τη διαθήκη, με την αντίστοιχη φορολογία (10%, 20% ή 40%).

 

6. Διαδικασία μετά τον θάνατο

 

Η πρακτική διαδικασία είναι η εξής:

1. Οι επιζώντες συνδικαιούχοι προσκομίζουν στη τράπεζα ληξιαρχική πράξη θανάτου.

2. Η τράπεζα εκδίδει βεβαίωση συνδικαιούχων και επιβεβαιώνει την ύπαρξη κοινόχρηστου λογαριασμού.

3. Τα ποσά μεταφέρονται στους επιζώντες χωρίς να απαιτείται αποδοχή κληρονομιάς.

 

Ωστόσο, η διαδικασία δεν σταματά εδώ. Για να μπορέσουν οι επιζώντες να χρησιμοποιήσουν τα ποσά αυτά για κάλυψη τεκμηρίων ή για την αιτιολόγηση μελλοντικών κινήσεων κεφαλαίων, πρέπει να υποβληθεί στη Δ.Ο.Υ. δήλωση κληρονομιάς, παρότι είναι μηδενική (χωρίς φόρο).

Η υποχρέωση αυτή πολλές φορές προκαλεί δισταγμούς και φόβους στους κληρονόμους, καθώς η έννοια "δήλωση κληρονομιάς" παραπέμπει σε φορολογική επιβάρυνση. Παρ’ όλα αυτά, πρόκειται για τυπική και απολύτως απαραίτητη διαδικασία. Εάν η δήλωση δεν υποβληθεί, τα χρήματα μπορεί να μη ληφθούν υπόψη ως νόμιμα εισοδήματα για κάλυψη τεκμηρίων διαβίωσης ή απόκτησης περιουσιακών στοιχείων.

Αν η ανάληψη γίνει πριν προσκομιστεί η ληξιαρχική πράξη, η πράξη εξακολουθεί να θεωρείται νόμιμη εφόσον πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις και η ενημέρωση γίνει εκ των υστέρων.

 

7. Οι αλλοδαποί κοινοί λογαριασμοί (compte joint)

 

Ιδιαίτερη προσοχή απαιτείται σε λογαριασμούς εξωτερικού. Οι αποφάσεις ΔΕΔ 2522/2018 και ΔΕΔ 2903/2024 έκριναν ότι η απαλλαγή του άρθρου 2 ν. 5638/1932 δεν εφαρμόζεται αυτομάτως σε compte joint, αν δεν υπάρχει ρητός όρος επιζώντων κατά το ελληνικό δίκαιο.
Σε τέτοιες περιπτώσεις, τα ποσά θεωρούνται μέρος της κληρονομιάς και φορολογούνται ανάλογα με τον βαθμό συγγένειας.
 

8. Συγκεντρωτικός πίνακας περιπτώσεων

 

Περίπτωση	Ενέργεια	Φορολογική συνέπεια	Συντελεστής
Ανάληψη από συνδικαιούχο πριν τον θάνατο	Δωρεά εν ζωή	Φορολογία ανά συγγένεια	10% / 20% / 40%
Μεταβίβαση μετά τον θάνατο με ρήτρα επιζώντων	Αυτόματη μεταβίβαση	Αφορολόγητη	0%
Μεταβίβαση μετά τον θάνατο χωρίς ρήτρα επιζώντων	Κληρονομιά	Φορολογία ανά συγγένεια	10% / 20% / 40%
Ύπαρξη διαθήκης και χωρίς ρήτρα	Υπερισχύει η διαθήκη	Κληρονομιά	10% / 20% / 40%
Ύπαρξη διαθήκης αλλά με ρήτρα επιζώντων	Υπερισχύει η ρήτρα	Αφορολόγητη	0%
Compte joint χωρίς ρήτρα	Μέρος κληρονομίας	Φορολογία ανά συγγένεια	10% / 20% / 40%

Συμπέρασμα

Οι κοινοί τραπεζικοί λογαριασμοί, αν και συνηθισμένοι, κρύβουν σημαντικές φορολογικές παγίδες. Η χρονική στιγμή της ανάληψης, η ύπαρξη ή μη ρήτρας επιζώντων, η ύπαρξη διαθήκης και η υποβολή δήλωσης στη ΔΟΥ καθορίζουν αν ένα ποσό θα μεταβιβαστεί αφορολόγητα, θα θεωρηθεί δωρεά ή θα υπαχθεί σε φόρο κληρονομιάς.

Η σωστή επιλογή και διαχείριση του τύπου του κοινού λογαριασμού, ειδικά σε διασυνοριακές περιπτώσεις, αποτελεί κρίσιμη προϋπόθεση για τη φορολογική ασφάλεια φυσικών προσώπων και κληρονόμων και καθορίζει τη δυνατότητα νόμιμης αξιοποίησης των κεφαλαίων για κάλυψη των τεκμηρίων.

* O Γιώργος Δαλιάνης είναι Διευθύνων Σύμβουλος της Artion Α.Ε. & ιδρυτής του Ομίλου Artion, Οικονομολόγος Φοροτεχνικός.

O Γιάννης Αρτσίτας είναι Partner και Διευθυντής Φορολογίας Φυσικών Προσώπων της Artion A.E.

Η Νίκη Χατζοπούλου είναι Δικηγόρος Παρ’Αρείω Πάγω LL.M. & Διαμεσολαβήτρια, συνεργάτης της Artion A.E.

Το ανωτέρω κείμενο έχει ενημερωτικό χαρακτήρα και σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστά τις εξειδικευμένες συμβουλευτικές υπηρεσίες.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στην ARTION Α.Ε. (Πουρνάρα 9 Μαρούσι|+30 210 6009062| www.artion.gr)