Ποιος θέλει την καταστροφή του πρωτογενούς τομέα;

Του Μανόλη Καψή

"Ποιος θέλει την καταστροφή του πρωτογενούς τομέα κύριε Μανόλη;" Η ερώτηση μου φάνηκε αν μη τι άλλο περίεργη- ποιος μοχθηρός τύπος να θέλει άλλωστε την καταστροφή του πρωτογενούς τομέα και γιατί- και έτσι προτίμησα να μην δώσω συνέχεια. Όταν όμως άκουσα τη φράση ξανά, διατυπωμένη με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και με την ίδια φρασεολογία, από αγρότισσα που δούλευε στον ελαιώνα της Μεσσηνίας (που φέτος δεν θα βγάλει παρά ελάχιστο λάδι, άρα θα δώσει λιγότερο εισόδημα), προβληματίστηκα. Τι κάνει τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι υπάρχει ένα σχέδιο καταστροφής του πρωτογενούς τομέα και αντικατάστασης της ντόπιας παραγωγής από εισαγωγές; Γιατί έτσι πάει το σενάριο. Τέρμα η εθνική παραγωγή, μόνο εισαγωγές.

Ανάλογες φωνές ακούς άλλωστε και στα μπλόκα. "Δεν θα επιτρέψουμε στην κυβέρνηση να βάλει την ταφόπλακα στον πρωτογενή τομέα" έλεγε ο συνδικαλιστής στο δελτίο ειδήσεων.

Η ερώτηση ποιος θέλει την καταστροφή των αγροτών συνέχιζε να μου ακούγεται παράλογη, σαν μια ακόμα θεωρία συνωμοσίας, αλλά οι συνομιλητές μου δεν ήταν παράλογοι. Μάλλον μιλούσαμε διαφορετική γλώσσα. Μήπως ζούσαμε και σε διαφορετικούς κόσμους;

Υπάρχει ένα ενδιαφέρον προηγούμενο που ίσως εξηγεί τι συμβαίνει στην ελληνική επαρχία. Την οργή, την απογοήτευση, την υιοθέτηση θεωριών συνωμοσίας και αυτή την αίσθηση των αγροτών, ότι η Αθήνα και η κυβέρνηση τους έχουν ξεχάσει. Ότι όλοι τους έχουν εγκαταλείψει. Ένα προηγούμενο, όπου μια αρρώστια προκάλεσε οικονομική καταστροφή και αυτή με τη σειρά της, επειδή υπήρχε αυτή η αίσθηση εγκατάλειψης από το κράτος, πυροδότησε θεωρίες συνωμοσίας και άνοδο ακραίων αντιλήψεων και κομμάτων. Μήπως ζούμε κάτι ανάλογο;

Η ασθένεια Xylella fastidiosa, εισήχθη τυχαία στην Απουλία το 2013 και κατέστρεψε τα ελαιόδεντρα τα οποία συντηρούσαν για αιώνες τον αγροτικό πληθυσμό. Η απώλεια εισοδήματος για τους αγρότες εκτιμήθηκε στα 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ, μόνο τα πρώτα τέσσερα χρόνια. Ωστόσο, η πιο καταστροφική επίπτωση ήταν κοινωνική: η εξαφάνιση ενός ολόκληρου αγροτικού συστήματος παραγωγής υπονόμευσε τις παραδόσεις, την ταυτότητα και το αίσθημα κοινότητας (βλ. Πανεπιστήμιο Bocconi, When the earth dies, the hard right grows).

Δηλαδή επειδή  υπήρχε αυτή η αίσθηση της εγκατάλειψης της επαρχίας από το κέντρο, στην Απουλία, η καταστροφή των ελαιόδεντρων δεν ερμηνεύθηκε ως μια ατυχία, αλλά ως απόδειξη της αδιαφορίας και της σκοπιμότητας των ελιτ. Τροφοδότησε έτσι θεωρίες συνωμοσίας και συνοδεύθηκε από ενίσχυση της άκρας δεξιάς. (βλ. Ηλίας Ντίνας, Το ληγμένο συμβόλαιο του κέντρου με την περιφέρεια, Καθημερινή).  

Δηλαδή στην Απουλία, εκεί όπου το κεντρικό κράτος ήταν απών- για να το μεταφέρουμε στα ελληνικά, εκεί που δεν υπήρχε ούτε καν κατάστημα των ΕΛΤΑ- η οικονομική καταστροφή από μια ασθένεια, ας πούμε η ευλογιά των προβάτων αντί της Xylela, για να το μετατρέψουμε επί το ελληνικότερο, ερμηνεύθηκε ως ένα ακόμα σχέδιο για την καταστροφή του πρωτογενούς τομέα και σημειώθηκε και μια στροφή του εκλογικού σώματος στα κόμματα της ακροδεξιάς. Η αρρώστια των ελαιόδεντρων θεωρήθηκε μια ακόμη απόδειξη της αμέλειας της κεντρικής κυβέρνησης, ένα ακόμη επεισόδιο σε μια ιστορία περιθωριοποίησης που υπήρχε ήδη πριν από την Xylella.

Σε μια άλλη κωμόπολη, δίπλα σε εκείνη που έγινε η μελέτη για την Απουλία, μια πόλη που επηρεάστηκε εξίσου από την οικονομική καταστροφή αλλά όπου υπήρχε πιο έντονη η παρουσία του κράτους και καλύτερες κυβερνητικές υπηρεσίες, στις εκλογές δεν παρατηρήθηκε το ίδιο φαινόμενο. Δεν υπήρχε μεγάλη αύξηση των ακροδεξιών κομμάτων και οι διάφορες θεωρίες συνωμοσίας έσβησαν γρήγορα.

Δεν ξέρω αν η εγκατάλειψη από το κεντρικό κράτος που νιώθουν οι άνθρωποι στην επαρχία, μάλλον δικαίως, εξηγεί το πάθος των αγροτικών κινητοποιήσεων και τις θεωρίες περί καταστροφής του πρωτογενούς τομέα που λένε οι συνδικαλιστές στα μπλόκα. Μια υπόθεση κάνω. Ούτε μπορούμε να προβλέψουμε ακόμα, πώς θα ψηφίσουν οι αγρότες στις επόμενες εκλογές και αν θα δούμε αύξηση των ποσοστών της εγχώριας ακροδεξιάς που έχει και έφεση στις θεωρίες συνωμοσίας. Θα το δούμε στη συνέχεια. Υπάρχει όμως σίγουρα, μια τάση που προβληματίζει.

Δεν είναι τυχαίο ότι ίσως για πρώτη φορά τόσο έντονα, τα κόμματα εξουσίας τουλάχιστον, σημειώνουν στις δημοσκοπήσεις τόσο διαφορετικές επιδόσεις, ανάλογα με την γεωγραφία του δείγματος. Δηλαδή ίσως δεν είναι τυχαίο, ότι η Νέα Δημοκρατία σημειώνει καλές επιδόσεις στα αστικά κέντρα και υπολείπεται σοβαρά στην επαρχία, ενώ αντίστροφα το ΠΑΣΟΚ, έχει σχετικά ικανοποιητικές επιδόσεις στην περιφέρεια και βυθίζεται στα αστικά κέντρα.  Μήπως μιλάμε πλέον και στην Ελλάδα για δυο διαφορετικούς κόσμους; Μήπως η επιστροφή στο χωριό κάθε τόσο ή για να ψηφίσουμε, μας έχει κρύψει πόσο έχουν απομακρυνθεί οι δυο κόσμοι; Τόσο που πλέον θα ψηφίζουν και διαφορετικά;