Ιράν - Δεκέμβριος 2025: Οικονομική Ασφυξία και Κοινωνικός Αναβρασμός

Του Ιωάννη Μυλωνέλη 

Ξημερώνει η ένατη ημέρα του μήνα Ντέι του περσικού ημερολογίου, έτος 1404. Στο Ιράν, τις τελευταίες δύο ημέρες εκτυλίσσεται κάτι εξαιρετικά σημαντικό, μια κοινωνική αναταραχή που περνά σχεδόν απαρατήρητη στην Ελλάδα. Από την Κυριακή (7 Ντέι, 28 Δεκεμβρίου) μέχρι και τη Δευτέρα, η χώρα βιώνει ένα κύμα διαδηλώσεων και απεργιών που σηματοδοτούν έναν οικονομικό και κοινωνικό αναβρασμό. Τα γεγονότα αυτά, με αφορμή την κατάρρευση του εθνικού νομίσματος και τις εντεινόμενες οικονομικές δυσχέρειες, προοιωνίζουν ευρύτερες αλλαγές και ανησυχίες μέσα στην ιρανική κοινωνία. 

Οικονομική Ασφυξία και Έναρξη των Διαμαρτυριών

Η αφορμή των πρόσφατων ταραχών ήταν η δραματική πτώση του ιρανικού Ριάλ έναντι του δολαρίου. Το εθνικό νόμισμα βυθίστηκε σε ιστορικό χαμηλό – περίπου 1,42 εκατομμύρια Ριάλ ανά δολάριο ΗΠΑ στις ανεπίσημες αγορές την Κυριακή. Μέσα σε ένα χρόνο, η ισοτιμία είχε σχεδόν διπλασιαστεί συμπαρασύροντας τις τιμές βασικών αγαθών και πιέζοντας αφόρητα τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς. Ο επίσημος πληθωρισμός άγγιξε το 52% σε ετήσια βάση τον Δεκέμβριο (με τα τρόφιμα να έχουν αυξηθεί ~72% σε σχέση με πέρυσι) ενώ οι αυξήσεις μισθών υπολείπονται τραγικά. Ο νέος κρατικός προϋπολογισμός που παρουσίασε ο πρόεδρος προβλέπει μόλις 20% αύξηση στους μισθούς, ένα ποσοστό πολύ κάτω από τον πληθωρισμό. Η οικονομική ασφυξία επιτείνεται από χρόνια διεθνών κυρώσεων, οι οποίες εντάθηκαν εκ νέου το φθινόπωρο του 2025 με την επαναφορά κυρώσεων του ΟΗΕ για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Επιπλέον, μια σύντομη αλλά σοβαρή ένοπλη σύγκρουση με το Ισραήλ τον Ιούνιο, ο "Πόλεμος των 12 Ημερών” κλόνισε περαιτέρω την οικονομία και το αίσθημα ασφάλειας. Σε αυτό το φόντο, η ιρανική κοινωνία βρέθηκε σε οριακό σημείο καθώς, το βιοτικό της επίπεδο συμπιέστηκε, η ανεργία και το κόστος ζωής εκτοξεύθηκαν, και η αξία των αποταμιεύσεων "εξαϋλώθηκε" στην πράξη.

Την Κυριακή 28 Δεκεμβρίου – πρώτη εργάσιμη ημέρα της εβδομάδας στο Ιράν – ξεκίνησαν οι πρώτες απεργίες και διαμαρτυρίες στα εμπορικά καταστήματα της Τεχεράνης. Στην καρδιά της πρωτεύουσας, οι έμποροι στο Μεγάλο Παζάρι και σε μεγάλα εμπορικά κέντρα όπως η αγορά Alaeddin έκλεισαν μαζικά τα καταστήματά τους, κατεβάζοντας ρολά σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Οι σκηνές αυτές είναι ιδιαίτερα σημαίνουσες καθώς, το Μεγάλο Παζάρι της Τεχεράνης αποτελεί ιστορικά προπύργιο των εμπόρων και είχε διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην Ισλαμική Επανάσταση του 1979, στηρίζοντας τότε τον αγώνα ενάντια στον Σάχη. Σήμερα, μετά από 45 χρόνια, οι έμποροι και πάλι βρίσκονται στο προσκήνιο, αυτή τη φορά διαμαρτυρόμενοι για την οικονομική διαχείριση της Ισλαμικής Δημοκρατίας που εκείνοι οι ίδιοι κάποτε βοήθησαν να ανέλθει στην εξουσία.

Οι μαρτυρίες από την Τεχεράνη περιγράφουν ένα σκηνικό ανησυχίας από την μια πλευρά και αλληλεγγύης από την άλλη. Σύμφωνα με τοπικές αναφορές, πολλοί καταστηματάρχες σταμάτησαν τις πωλήσεις και προέτρεπαν και τους γείτονές τους να πράξουν το ίδιο. "Η συνέχιση των εμπορικών δραστηριοτήτων υπό αυτές τις συνθήκες έχει καταστεί αδύνατη", φέρονται να δήλωσαν διαδηλωτές. Οι απότομες διακυμάνσεις της ισοτιμίας έχουν παραλύσει την αγορά, καθώς οι έμποροι αλλά και οι καταναλωτές αναστέλλουν τις συναλλαγές τους, αδυνατώντας να τιμολογήσουν τα προϊόντα ή να κάνουν αγορές, φοβούμενοι τυχόν ζημίες. Ακόμα και το κρατικό πρακτορείο IRNA αναγνώρισε ότι "πολλοί καταστηματάρχες προτίμησαν να αναστείλουν τις πωλήσεις τους για να αποτρέψουν πιθανές ζημίες". Οι αρχικές διαμαρτυρίες της Κυριακής περιορίστηκαν σε δύο μεγάλες αγορές κινητής τηλεφωνίας στο κέντρο της Τεχεράνης, όπου ακούστηκαν συνθήματα κατά της κυβέρνησης. Ήταν όμως το πρώτο σημάδι ότι η κοινωνική δυσαρέσκεια έβραζε.

Κλιμάκωση και Επέκταση των Διαδηλώσεων

Μέσα σε 24 ώρες, η κατάσταση κλιμακώθηκε ραγδαία. Η Δευτέρα 29 Δεκεμβρίου βρήκε την Τεχεράνη αλλά και άλλες μεγάλες πόλεις εν μέσω μαζικών διαδηλώσεων, των μεγαλύτερων που έχει γνωρίσει το Ιράν από την εξέγερση για τη Μαχσά Αμινί το 2022. Από νωρίς το μεσημέρι της Δευτέρας, πλήθη πολιτών ξεχύθηκαν στους δρόμους διαφόρων συνοικιών της πρωτεύουσας. Μεγάλο μέρος του ιστορικού Παζαριού παρέμεινε κλειστό, ενώ συγκεντρωμένα πλήθη κατέλαβαν κεντρικές οδικές αρτηρίες κοντά στις αγορές. Αυτόπτες μάρτυρες περιέγραψαν ότι η αστυνομία αντιμετώπισε τους συγκεντρωμένους με δακρυγόνα και άλλες μεθόδους καταστολής. Βίντεο που κοινοποιήθηκαν ευρέως στα κοινωνικά δίκτυα δείχνουν μονάδες ειδικών δυνάμεων της αστυνομίας με μηχανές να εφορμούν εναντίον πλήθους εμποροϋπαλλήλων στην οδό Τζομχουρί της Τεχεράνης. Οι διαδηλωτές ωστόσο, παρά τον κίνδυνο, αντιστέκονταν και δεν διαλύονταν εύκολα.

Μία ιδιαίτερα ισχυρή εικόνα που γρήγορα αναδείχθηκε σε σύμβολο της διαμαρτυρίας, ήταν αυτή ενός νεαρού διαδηλωτή καθισμένου καταμεσής του δρόμου, ακριβώς μπροστά από τις παρατεταγμένες μηχανοκίνητες δυνάμεις της αστυνομίας. Στο βίντεο, ο νεαρός άνδρας κάθεται ανυποχώρητος, αρνούμενος να υποχωρήσει καθώς οι μοτοσικλετιστές των ειδικών δυνάμεων πλησιάζουν απειλητικά.

Αυτή η πράξη ειρηνικής ανυπακοής, μια εικόνα μοναχικού θάρρους απέναντι στην κρατική ισχύ και καταστολή έκανε πολλούς ιρανούς να τη συγκρίνουν με τον περίφημο "Άνθρωπο του Τανκ" στην πλατεία Τιενανμέν. Αν και οι δυνάμεις ασφαλείας τελικά επιτέθηκαν και απομάκρυναν βίαια τον συγκεκριμένο διαδηλωτή, η στιγμή καταγράφηκε από τους Ιρανούς ως μια πράξη αντίστασης. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, φωτογραφίες και στιγμιότυπα κατέκλυσαν τα ιρανικά κοινωνικά δίκτυα, μεταφέροντας το μήνυμα της ατρόμητης διαμαρτυρίας σε κάθε γωνιά της χώρας, αλλά και εκτός.

*Ο Ιωάννης Μυλωνέλης είναι Υποψήφιος Διδάκτωρ στις Θρησκειολογικές Σπουδές με εξειδίκευση στο Ισλάμ. Απόφοιτος των τμημάτων Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης και Θεολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει εργαστεί ως ερευνητής και εκπαιδευτικός σε ακαδημαϊκά ιδρύματα και σε μη κυβερνητικές οργανώσεις, ενώ έχει πραγματοποιήσει επιτόπιες εθνογραφικές έρευνες στο Κοσσυφοπέδιο, την Αλβανία, τη Θράκη και το Ιράν.