Εγώ 2.0

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Γιατί οι ελληνικές επαγγελματικές ομάδες (στο ποδόσφαιρο και στο μπάσκετ) έχουν γεμίσει ξένους αθλητές, ενώ οι εγχώριες ακαδημίες νέων αθλητών αναπτύσσουν πολλά ταλέντα Ελλήνων αθλητών;

Σε άλλες χώρες, ανεπτυγμένες και υπανάπτυκτες, οι ταλαντούχοι αθλητές εντάσσονται στα επαγγελματικά τμήματα νωρίς και οι περισσότεροι έχουν την εξέλιξη που αναμένεται αναλόγως του ταλέντου τους.

Αντίστροφα, στον ελληνικό αθλητισμό έχουμε το μέγα αντιπαράδειγμα της Εθνικής Εφήβων στο μπάσκετ, που στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα του 1995 σκόρπισε κάθε αντίπαλο στους πέντε ανέμους (και τις ΗΠΑ) με διαφορά άνω των 20 πόντων (μόνον η Αυστραλία ηττήθηκε στον τελικό με "χαμηλή" διαφορά 18 πόντων). Τι απέγινε εκείνη η γενιά; Οι περισσότεροι παίκτες έπαυσαν σταδιακά να ακούγονται μετά την τεράστια επιτυχία τους. Μόνον ένας τους συμμετείχε στην αρχική πεντάδα της Εθνικής Ανδρών που κέρδισε το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα το 2005.

Επόμενο φαινόμενο, εκ πρώτης μόνον όψεως άσχετο:

Τι οδήγησε στο καθαρευουσιάνικο μεν, λαϊκό δε απόφθεγμα "ουδείς μωρότερος των ιατρών, εάν δεν υπήρχαν οι διδάσκαλοι"; Αναφέρουμε χωρίς τύψεις τα επαγγέλματα του αποφθέγματος, διότι θα αναλύσουμε παρακάτω ότι το ζήτημα καθόλου δεν αφορά ειδικώς αυτά τα δύο επαγγέλματα.

Το κοινό που έχουν τα φαινομενικά άσχετα μεταξύ επαγγέλματα των γιατρών και των δασκάλων, είναι ότι και τα δύο κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται ότι είναι ανώτερος από τον "κανονικό" του εαυτό. Και συνακόλουθα, ανώτερος από τους "κοινούς θνητούς" συνανθρώπους του.

Γιατί συμβαίνει αυτό; Διότι τα δύο αυτά επαγγέλματα θέτουν αυτόν που τα ασκεί σε σχέση εξουσίας επί των συνανθρώπων του. Δεν είναι κακό το επάγγελμα, ούτε κακοί όσοι το ασκούν, αλλά ο ρόλος που αυτά προσδίδουν, κάνει αυτόν που τα ασκεί να αισθάνεται ανώτερος.

Όταν ο άνθρωπος αποκτά ιδιότητα που τον κάνει να αισθάνεται ανώτερος από πριν, όταν αποκτά ρόλο στον οποίο δικαιώνεται το εγώ του, τείνει να θεωρεί ότι δεν είναι πια αυτός που ήταν. Ότι είναι πια κάτι ανώτερο. Ότι έφθασε κάπου, ότι έγινε επιτέλους "κάποιος".

Το ίδιο που συμβαίνει στον γιατρό και στον δάσκαλο, συμβαίνει στον νέο αθλητή όταν πάρει μεταγραφή στη μεγάλη ομάδα, όπως από μικρός επεδίωκε. Έγινε πια μέρος της μεγάλης ομάδας. Έγινε "κάποιος". Ο αδιόρατος, για αυτόν τον ίδιο, προσωπικός στόχος ικανοποίησης του εγώ επετεύχθη. Μπορεί να σταματήσει να κάνει προπόνηση 10 και 12 ώρες την ημέρα, αφού τώρα πια είναι "κάποιος". Δεν είναι πια "Android", έγινε "iPhone". Αναβαθμίστηκε σε "Ο εαυτός του 2.0". Σε "Εγώ 2.0".

Κοινός παρονομαστής της ψευτο-δικαίωσης του νέου αθλητή και των επαγγελμάτων που ασκούν εξουσία είναι η οίηση. Η λέξη "οίηση" προέρχεται από το αρχαίο "οίομαι", που σημαίνει "νομίζω". Ο άνθρωπος αποκτά ιδιότητα που τον κάνει να νομίζει ότι είναι πια κάτι διαφορετικό, ανώτερο από τους άλλους. Αυτό επιδρά καταλυτικά στη συμπεριφορά του.

Εξουσία που προσδίδει οίηση δεν έχουν μόνον γιατροί και δάσκαλοι. Και από τους ρόλους αυτούς, δεν προσδίδουν όλοι τον ίδιο βαθμό εξουσίας. Άλλη εξουσία έχει ο χειρουργός, άλλη ο παθολόγος. Άλλο ο δάσκαλος του Δημοτικού και ο καθηγητής της μέσης εκπαίδευσης, άλλο ο καθηγητής πανεπιστημίου. Ο τελευταίος έχει και τη σφραγίδα της γνώσης. Αυτός ξέρει όσα δεν ξέρει η υπόλοιπη κοινωνία. Εδώ ίσως να μην έχουμε καν "Εγώ 2.0", αλλά "Εγώ 3.0" ή και παραπάνω.

Συγκεκριμένοι ρόλοι σε άλλα επαγγέλματα δίνουν εξουσία πάνω στον συνάνθρωπο και οδηγούν στην απόκτηση ενός "Εγώ 2.0". Στους δικηγόρους τέτοια εξουσία έχει ο ποινικολόγος. Πέντε ημέρες, πέντε ώρες ή πέντε λεπτά αργότερα, όταν εκδοθεί η δικαστική απόφαση, ο πελάτης του ποινικολόγου μπορεί να καταστραφεί. Δημιουργούνται έτσι συνθήκες απόλυτης εξάρτησης από τον δικηγόρο. Δεν υπάρχει τέτοια αμεσότητα σε άλλου είδους αντιδικίες, με περισσότερη χρονική απόσταση από την καταστροφή ή τη σωτηρία.

Τυπικότατο επάγγελμα με εξουσία πάνω στους άλλους είναι του δικαστή. Όχι ίσως του πολιτικού, διότι εκεί η εξουσία δεν είναι μόνιμη, είναι επισφαλής. Σημαντική εξαίρεση, οι γόνοι πολιτικών οικογενειών, που θεωρούν ότι γεννήθηκαν με κληρονομικό δικαίωμα στην εξουσία.

Οριζόντια κατηγορία επιστημόνων που αποκτούν "Εγώ 2.0" είναι οι πάσης φύσεως διδάκτορες. Όλων των επιστημών. Ο γράφων μιλώ και από προσωπική πείρα, ως κάτοχος διδακτορικού ο ίδιος (αυτό είναι το Δ.Ν. στην υπογραφή των άρθρων μου κατά τα ειωθότα στη νομική επιστήμη, "διδάκτωρ νομικής"). Έγινες διδάκτορας; Έγινες κάτι ανώτερο. Μπορείς να "αράξεις", να "καθίσεις" πάνω στο διδακτορικό σου. Να αναμένεις να σε δικαιώσει, να σε εξελίξει, ακόμη και να σε θρέψει από μόνο του.

Ασφαλώς δεν πέφτουν όλοι οι διδάκτορες στον πειρασμό της οίησης, ούτε όλοι οι εκπρόσωποι των επαγγελμάτων με εξουσία πάνω στον συνάνθρωπο. Και δεν καταστρέφονται όλα τα ταλέντα νέων αθλητών. Για να μην φθάσεις όμως στην αυτοκαταστροφική οίηση, πρέπει να έχεις μάθει τον γνήσιο σεβασμό στον συνάνθρωπο από το σπίτι σου. Η ελληνική κοινωνία δεν σου μαθαίνει αυτόν τον σεβασμό. Αντιθέτως, σε ωθεί στην οίηση. Γιατί;

Αυτό είναι τεράστιο ερώτημα στο οποίο ίσως δεν υπάρχει πλήρης απάντηση, διότι δεν έχει τεθεί ακόμη επαρκώς ως ερώτημα.

Μπορούμε για αρχή να αναρωτηθούμε, γιατί σε άλλες κοινωνίες, δυτικές ή μη, τα νέα ταλέντα, αθλητικά και μη, δεν καταστρέφονται όσο οι άνθρωποι είναι ακόμη νέοι. Γιατί π.χ. οι πιο ταλαντούχοι σημερινοί Έλληνες καλαθοσφαιριστές στρέφονται στο κολεγιακό πρωτάθλημα των ΗΠΑ (NCAA), προκειμένου να ωριμάσουν αθλητικά. Γιατί εκεί το περιβάλλον θα τους προσφέρει την τόσο αναγκαία για τους ίδιους σεμνότητα και εργατικότητα, την τόσο αναγκαία ορθή στοχοθεσία, ενώ το ελληνικό περιβάλλον όχι.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο Νίκος Γκάλης, ο αθλητής χάρη στον οποίον "κάτι άλλαξε από χθες" σε όλον τον ελληνικό αθλητισμό, κατά το γνωστό τραγουδάκι του 1987 "Είμαστε πια πρωταθλητές", ανδρώθηκε αθλητικά και χαρακτηριολογικά εκτός Ελλάδος, στις ΗΠΑ.

Ασφαλώς, ουδείς αντιλέγει ότι στην Ελλάδα υπάρχουν φαινόμενα πελατειακότητας και ευνοιοκρατίας, που εμποδίζουν την εξέλιξη των ταλαντούχων νέων ανθρώπων. Στον παρόν άρθρο όμως δεν αναφερόμαστε σε τέτοια πλήρως υπαρκτά φαινόμενα, αλλά στην τάση των ίδιων των νέων ανθρώπων να παρατούν την προσπάθεια και να αυτοκαταστρέφονται, μόλις λάβει στοιχειώδη ικανοποίηση το εγώ τους, μόλις αναβαθμιστούν με κάποιον τρόπο σε κάποιου είδους "Εγώ 2.0".

Μια πρώτη απάντηση είναι ο κυρίαρχος στην Ελλάδα ατομισμός. Τον διδασκόμαστε ως "αξία", εντός και εκτός εισαγωγικών, από τη μωρουδιακή μας κούνια. Όμως από μόνος του δεν είναι επαρκής απάντηση. Θα χρειαστεί και άλλο άρθρο, προκειμένου να αναλυθεί το φαινόμενο του "Εγώ 2.0" εκτενέστερα.

*Δ.Ν., Δικηγόρος