Ράλι του χρυσού: Σημάδι αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας;

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η διάσπαση των 4.000 δολαρίων ανά ουγκιά χρυσού στις 7-10-2025 σηματοδότησε πρωτοφανή επίπεδα τιμών του πολύτιμου μετάλλου. Παρά την πτώση, έκτοτε, από τα υψηλά των 4.381,21 δολαρίων, η τιμή δείχνει να σταθεροποιείται πέριξ του ήδη υπέρμετρα υψηλού ορίου των 4.000 δολαρίων.

Τα τελευταία 110 χρόνια, χρυσός και δολάριο είχαν κατά κάποιο τρόπο βίους παράλληλους: Η δημιουργία της Fed το 1913, σε συνδυασμό με τις χρηματοδοτικές ανάγκες του Α΄ ΠΠ, έληξε την οιονεί παγκόσμια νομισματική ένωση του χρυσού που, de facto ή de jure, ίσχυε από την αρχαιότητα. Ο κανόνας του χρυσού ίσχυσε εν μέρει κατά τον Μεσοπόλεμο και έμμεσα από το 1944 έως το 1971 δια της σταθερής τιμής 35 δολαρίων ανά ουγκιά που όρισε η συνθήκη του Bretton-Woods. Δια του δολαρίου, ο έμμεσος κανόνας χρυσού επεκτεινόταν στην παγκόσμια οικονομία.

Όταν καταργήθηκε το σύστημα ισοτιμιών Bretton Woods, το δολάριο φάνηκε να "καταρρέει" έναντι του χρυσού. Ταυτόχρονα όμως κέρδισε εύκολα τη νομισματική πρωτοκαθεδρία. Με τις πετρελαϊκές κρίσεις, η τιμή του αποτιμώμενου σε δολάρια πετρελαίου εκτοξεύθηκε και η δολαριοποίηση της παγκόσμιας οικονομίας ενισχύθηκε, αντί να αποδυναμωθεί.

Η αποτίμηση και των λοιπών commodities σε δολάρια ήταν φυσιολογική, πόσο μάλλον όταν οι ΗΠΑ παρέμεναν έως τις αρχές της δεκαετίας 1990 η πλανητική βιομηχανική υπερδύναμη, η χώρα με το συντριπτικά μεγαλύτερο ΑΕΠ και η ισχυρότερη στρατιωτική δύναμη.

Η νομισματική σημασία της αμερικανικής στρατιωτικής ισχύος αποδεικνυόταν σε καιρούς διεθνών γεωπολιτικών κρίσεων. Το δολάριο καθίστατο τότε, μαζί με τον χρυσό, το ασφαλές καταφύγιο των επενδυτών.

Για τον χρυσό είναι ευχερώς κατανοητό γιατί αποτελεί ασφαλές καταφύγιο: Είναι αναλλοίωτος, δεν οξειδώνεται, δεν νοθεύεται με τρόπο μη ευχερώς εντοπίσιμο, είναι όσο σπάνιος χρειάζεται να είναι.

Το δολάριο, ως fiat money, είναι αξιόπιστο στις γεωπολιτικές κρίσεις για τελείως άλλο λόγο: Διότι οι αγορές θεωρούσαν ότι οι ΗΠΑ μπορούσαν να νικήσουν στρατιωτικά οποιονδήποτε εχθρό υπό οιαδήποτε περίσταση.

Τη νομισματική αξία της στρατιωτικής ισχύος δείχνει μια σκηνή της κλασικής ταινίας "Όσα παίρνει ο άνεμος" (1939): Οι Νότιοι του αμερικανικού εμφυλίου έχουν ηττηθεί, η οικογένεια της πρωταγωνίστριας, Σκάρλετ Ο’Χάρα, έχει καταστραφεί. Η Σκάρλετ ρωτά απεγνωσμένα τον πατέρα της, τι θα κάνουν. Αυτός, έχοντας ήδη χάσει τα λογικά του, δείχνει ένα μάτσο χαρτιά λέγοντας: "Bonds. They're all we saved. All we have left. Bonds!". Τα ομόλογα ήταν όμως της "Συνομοσπονδίας", της κρατικής οντότητας των Νοτίων, και δεν είχαν πια καμία αξία.

Η στρατιωτική ισχύς είναι λοιπόν σημαντική ως "αντίκρυσμα" ενός νομίσματος, διότι τα χρεώγραφα που εκφράζονται σε αυτό το νόμισμα χρειάζονται τουλάχιστον την ύπαρξη του κράτους, για να έχουν οιαδήποτε αξία.

Οι αυξανόμενες ενδείξεις κλονισμού της, έως χθες αδιαμφισβήτητης, στρατιωτικής υπεροχής των ΗΠΑ, ουχ ήττον και λόγω της σημασίας των κινεζικών σπανίων γαιών στην τεχνολογικά προηγμένη πολεμική βιομηχανία των ΗΠΑ, αντανακλώνται συνεπώς αναπόφευκτα στην ισχύ του δολαρίου.

Είναι λοιπόν η άνοδος μόνον του χρυσού και όχι του δολαρίου ένδειξη γενικότερης αδυναμίας των ΗΠΑ και απαρχή αποδολαριοποίησης της παγκόσμιας οικονομίας;

Η τελευταία έκθεση της Morgan Stanley για το ράλι του χρυσού θεωρεί ότι παρά την πρόσφατη, τεράστια αύξηση της τιμής του, ο χρυσός θα συνεχίσει να ανεβαίνει (συμφωνούν με την εκτίμηση και οι Goldman Sachs και UBS). Εκεί διαβάζουμε ως αιτίες της ανόδου τα ακόλουθα: "[…] Major policy, geopolitical and economic developments this year, including tariffs, the Israel-Hamas conflict, concerns about the Federal Reserve’s independence and the U.S. government shutdown.".

Οι γεωπολιτικές αναταράξεις που αναφέρει η Morgan Stanley, ήταν έως χθες αιτία ανόδου και του χρυσού και του δολαρίου, αφού και τα δύο θεωρούνταν ασφαλή καταφύγια. Δεν συμβαίνει όμως κάτι τέτοιο σήμερα. Ανεβαίνει μόνον ο χρυσός και όχι το δολάριο. Γιατί;

Διότι εκτός από τη σταδιακή απώλεια της στρατιωτικής υπεροχής τους, οι ΗΠΑ είναι υπαίτιες με αρνητικό τρόπο για όλες τις λοιπές συγκεκριμένες αιτίες ανόδου του χρυσού που αναφέρει η Morgan Stanley. Με εξαίρεση τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς, τα υπόλοιπα (δασμοί, ανεξαρτησία της Fed, κυβερνητικό shutdown) αφορούν τις ΗΠΑ με αρνητικό τρόπο.

Η απειλούμενη ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας είναι στην πραγματικότητα ο πειρασμός της ανορθολογικής νομισματικής πολιτικής, στον οποίο υποκύπτουν πολλοί ισχυροί ηγέτες, που ψάχνουν την εύκολη οδό για την οικονομική ανάπτυξη. Το ότι μια οικονομικώς ισχυρή χώρα δύναται να καταπατήσει τον νομισματικό ορθολογισμό, αποτελεί δομικό και όχι προσωρινό ή προσωποπαγές πρόβλημα.

Ούτε το κυβερνητικό shutdown είναι κάτι μεμονωμένο. Η διαμάχη μεταξύ ρεπουμπλικανών και δημοκρατικών εδράζεται στην αυξανόμενη επίδραση των "παλαβών" πτερύγων κάθε κόμματος. Shutdown στο μέλλον θα συμβαίνουν μάλλον συχνότερα παρά αραιότερα. Και όταν το shutdown οδηγεί μέχρι και σε αδυναμία πληρωμής του στρατού, καταδεικνύεται ότι η διαφαινόμενη κατάλυση της Pax Americana αποτελεί ευρύτερο γεγονός, με σαφείς νομισματικές συνέπειες, που αντικατοπτρίζονται στο προβλεπόμενο να συνεχιστεί ράλι του χρυσού. 

Όσον αφορά τους δασμούς, η στήλη έχει επανειλημμένα τοποθετηθεί ότι δεν χρησιμοποιούνται πια ως μέσα κλασικού βιομηχανικού προστατευτισμού, αλλά αποτελούν μάλλον σπασμωδικές κινήσεις, που προδίδουν αδυναμία αντίδρασης εκ μέρους των ΗΠΑ στον τεχνολογικό ανταγωνισμό με τις ανερχόμενες ασιατικές δυνάμεις και ιδίως την Κίνα: Ακόμη και χωρίς τους "σπασμωδικούς" δασμούς, οι ΗΠΑ θα εξακολουθούσαν να αντιμετωπίζουν αυξανόμενη υστέρηση έναντι της Κίνας, χωρίς ίσως να είναι τόσο εμφανής (και έμμεσα ομολογημένη).

Συμπερασματικά: Σχεδόν το σύνολο των παραμέτρων που αναφέρει η Morgan Stanley ως ενισχυτικών της τιμής του χρυσού υπό την ιδιότητά του ως ασφαλούς καταφυγίου, είναι ταυτόχρονα παράμετροι αδυναμίας του δολαρίου ως τέτοιου, ως ασφαλούς δηλαδή καταφυγίου.

Το χειρότερο για τις ΗΠΑ είναι, ότι δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα καμία προοπτική βελτίωσης όσων παραμέτρων οδηγούν σήμερα τους επενδυτές να θεωρούν μόνον τον χρυσό και όχι το δολάριο ως ασφαλές καταφύγιο.

Είναι μάλιστα τόσο έντονη η "αμερικανικότητα" των παραμέτρων του ράλι χρυσού, όπως τις παρουσιάζει μια τράπεζα του βεληνεκούς της Morgan Stanley, που θα έλεγε κανείς ότι ο χρυσός καθίσταται ασφαλές καταφύγιο έναντι του δολαρίου. Όχι μαζί του, όπως συνέβαινε διαρκώς από τον Α΄ ΠΠ έως μόλις χθες.

Καμία διεθνής τράπεζα δεν θα μιλήσει, ακόμη, ανοικτά για αυτά τα προβλήματα του δολαρίου, ακόμη κι αν καταμαρτυρούνται σαφώς στις εκθέσεις τους. Όμως όταν ο χρυσός αντιπροσωπεύει, για πρώτη φορά τα τελευταία σχεδόν 30 χρόνια, μεγαλύτερο μερίδιο αποθεματικών των κεντρικών τραπεζών από τα αμερικανικά ομόλογα, τότε ο υποβιβασμός του διεθνούς ρόλου του δολαρίου είναι ήδη εδώ.

*Δ.Ν., Δικηγόρος