Όχι στον εργασιακό μεσαίωνα!

Του Θάνου Τζήμερου

Πόσες ώρες πρέπει να δουλεύουμε; Kαμμία! Η δουλειά δεν είναι ντροπή, είναι βλακεία. Αυτό δεν είναι το σοφό γνωμικό που κοσμεί τους τοίχους των περισσότερων ελληνικών πανεπιστημίων απηχώντας τις αντιλήψεις των βλασταριών μας; Ας το ασπαστούμε. Μια ζωή την έχουμε, φιλαράκι, πρέπει να περνάμε καλά. Και δουλεύοντας δεν περνάμε, διότι ο χρόνος είναι κρίμα. Κρίμα να καταναλώνεται για το αφεντικό, αν είμαστε υπάλληλοι, κρίμα και για τους πελάτες, αν είμαστε ελεύθεροι επαγγελματίες. Ενώ με τσιπουράκι, μεζέ και καλή παρέα, οι ώρες κυλούν ευχάριστα. Άντε εβίβα! 

"Μα, έχω ανάγκες. Πρέπει να βγάλω λεφτά για να ζήσω!" Α, τότε αλλάζει το πράγμα. Με πόσα λεφτά τον μήνα θα τις κάλυπτες; Με πόοοσα; Πολλά δεν είναι; Μπορείς να έχεις τόσο εισόδημα κάθε μήνα; Α, δεν μπορείς! Επομένως, δεν ξεκινάς από τις ανάγκες. Ξεκινάς από το πόσα μπορείς να βγάζεις. Και με αυτά καλύπτεις όσες ανάγκες μπορείς. Αρχίζεις από τις βασικές και προχωράς στις υπόλοιπες. Ανεβαίνει το εισόδημα; Καλύπτεις κι άλλες ανάγκες. Κατεβαίνει; Καλύπτεις λιγότερες. 

Έχουμε λοιπόν τον Γιώργο ο οποίος έχει βασικές ανάγκες 1500 ευρώ. Έκοψε από δω, έκοψε από κει, αλλά με κάτω από 1500 ευρώ δεν μπορεί να ζήσει. Το εισόδημά του όμως είναι 1200 και δεν βρίσκει δουλειά με περισσότερα. Τι θα κάνει; Εσύ τι θα έκανες στη θέση του; Εγώ θα έκανα μια δεύτερη δουλειά. Αυτό, βεβαίως, σημαίνει περισσότερες συνολικές ώρες εργασίας, λιγότερες ώρες ξεκούρασης και χαμηλότερη ποιότητα ζωής. Τον υποχρεώνει ο νόμος να το κάνει αυτό; Όχι, τον υποχρεώνει η ζωή. 

Ναι, αλλά δεν θα έπρεπε ο Γιώργος να βγάζει τόσα χρήματα ώστε να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες με μία δουλειά και να ζει αξιοπρεπώς; Θα έπρεπε. Αλλά στην πραγματική ζωή δεν μετράει το τι "θα έπρεπε". Μετράει το τι μπορεί να γίνει και τι δεν μπορεί. Με τις υπάρχουσες συνθήκες, ο Γιώργος δεν μπορεί. Θα μπορούσε, αν το ελληνικό κράτος δεν ήταν στημένο ως σοβιετικό κακέκτυπο και η Οικονομία μας ήταν ανταγωνιστική. Αλλά δεν είναι. Αν μάλιστα εκφράσουμε τον μισθό σε αγοραστική δύναμη, κλάφ’ τα Χαράλαμπε. Στην Ε.Ε. ξεπερνάμε μόνο τους Βούλγαρους. Η αγοραστική δύναμη του Έλληνα είναι στο 70% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Κι όμως, δουλεύουμε περισσότερο από όλους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για το δεύτερο τρίμηνο του 2025, ένας άνδρας με πλήρη απασχόληση, δουλεύει στην Ελλάδα 42,4 ώρες την εβδομάδα, περισσότερο από κάθε άλλο Ευρωπαίο. Ο μέσος όρος και για τα δύο φύλα είναι 39,8 ώρες την εβδομάδα, επίσης ο υψηλότερος στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 20,9% των εργαζόμενων ηλικίας 20 έως 64 ετών απασχολείται περισσότερες από 45 ώρες την εβδομάδα, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 10,8%. 

Άρα, ο Γιώργος δουλεύει ήδη πολύ και πληρώνεται λίγο. Γιατί; Διότι όλες οι παρεμβάσεις του κράτους για την προστασία του, έχουν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα: χαντακώνουν την ανταγωνιστικότητα της χώρας, υπονομεύοντας την προσπάθεια του Γιώργου να βγάλει περισσότερα! Επειδή αυτό το στοιχειώδες, διαπιστώνω ότι η πλειονότητα των σοσιαλόπληκτων Ελλήνων δεν το καταλαβαίνει, θα προσπαθήσω να το εξηγήσω.

Ας πούμε ότι στην Ελλάδα ίσχυε αυτό που περιγράφουν οι πολιτικοί και οι δημοσιογράφοι που αποφοίτησαν από τα θρανία της ΚΝΕ ως "εργασιακό μεσαίωνα": ο Γιώργος να διαπραγματεύεται με τον εργοδότη του πόσα λεφτά θα παίρνει και πόσες ώρες θα δουλεύει χωρίς καμμία παρέμβαση εργατικής νομοθεσίας και εποπτικών οργανισμών. Ήδη σκέφτεσαι, αγαπητέ αναγνώστη, μετά από σοσιαλιστική πλύση εγκεφάλου 50 ετών: "Μα έτσι, ο εργοδότης θα τον πατήσει κάτω. Θα του δώσει φραγκοδίφραγκα." Κι όμως, θα γίνει ακριβώς το αντίθετο. Θα το εξηγήσω παρακάτω. Αλλά ας καταλάβουμε πρώτα τι σημαίνει "ανάμειξη του κράτους". Αν οι όροι της εργασίας ήταν θέμα ιδιωτικής συμφωνίας, δεν θα είχε λόγο ύπαρξης το Υπουργείο Εργασίας με όλους τους εποπτικούς του μηχανισμούς και τους χιλιάδες υπαλλήλους, δεν θα υπήρχαν μιλιούνια εργατολόγοι, δικαστήρια για εργασιακές διαφορές, συγγράμματα για εργασιακά θέματα, σεμινάρια για λογιστές και διευθυντές ανθρώπινου δυναμικού που πρέπει να ξέρουν απ’ έξω και ανακατωτά οχτώ χιλιάδες νόμους για να μην φάνε πρόστιμο, δεν θα υπήρχαν συνδικαλιστές, ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ, πορείες, στάσεις εργασίας, απεργίες, δεν θα υπήρχαν επιχειρηματίες όλη μέρα πάνω από το ΕΡΓΑΝΗ, ούτε η διαφθορά που παράγει όλος αυτός ο μηχανισμός. Η δήθεν προστασία της εργασίας κοστίζει κάθε χρόνο αρκετά δισ. που είναι απολύτως αντιπαραγωγικά! Σαν τη γνωστή γελοιογραφία, που ένας σκάβει, και από πάνω του καμμιά δεκαριά τον εποπτεύουν. Υπουργοί, υφυπουργοί, βουλευτές, γραμματείς, φαρισαίοι, ελεγκτές, μετακλητοί κάθονται και κοιτάν τον Γιώργο που δουλεύει, υπό την σκέπη των προστατευτικών πτερύγων τους. Από πού πληρώνονται όλοι αυτοί; Μα, από τη φορολογία του Γιώργου! 

Και το χειρότερο: όταν το κράτος νομοθετεί, για να βάλει, υποτίθεται, τάξη στην αγορά εργασίας, επιτείνει την αταξία. Δείτε δύο παραδείγματα από τον φρεσκοψηφισμένο νόμο. Ο προηγούμενος (νόμος Χατζηδάκη) όριζε πως για να μπορεί ο εργοδότης να απασχολήσει υπερωριακά έναν υπάλληλο, έπρεπε να τον έχει ειδοποιήσει με έντυπο ή ηλεκτρονικό τρόπο 24 ώρες πριν να πιάσει δουλειά. Θα έπρεπε, δηλαδή, ο υδραυλικός, που πήγαινε στις 2 το μεσημέρι με τον βοηθό του να αλλάξουν μια βρύση, να ήξερε από την προηγούμενη μέρα ότι είναι σάπιες και οι σωληνώσεις και αντί για 20 λεπτά θα τους έπαιρνε τελικά 4 ώρες. Θα έπρεπε ο εστιάτορας να ήξερε μια μέρα πριν, ότι την άλλη μέρα στις 11 το βράδυ θα ερχόντουσαν ξαφνικά να φάνε μια παρέα 20 άτομα. Ηλίθιο; Εντελώς! Αλλά αυτό ψήφισαν οι "άριστοι" το 2021. Τώρα, η Κεραμέως αφήνει ένα παράθυρο: "πλην των περιπτώσεων που δικαιολογούν αντικειμενικά μικρότερο χρόνο προειδοποίησης...". Και το συνδέει με την επόμενη παράγραφο: "Αν οι προϋποθέσεις της παρ. 1 δεν πληρούνται σωρευτικά, ο εργαζόμενος δικαιούται να αρνηθεί την ανάληψη εργασίας. Σε αυτή την περίπτωση απαγορεύεται οποιαδήποτε δυσμενής διάκριση σε βάρος του εργαζομένου από τον εργοδότη." 

Έρχονται λοιπόν τα 20 άτομα στο μαγαζί σου στις 11 το βράδι και ο μάγειρας σου λέει: "τέλειωσε η βάρδια μου, εγώ φεύγω, κόψε τον λαιμό σου να τους ταΐσεις". Αν αυτό γίνει 3-4 φορές συνεχόμενες, θα τον κρατήσεις; Θα βρεθείτε στα δικαστήρια, ο μάγειρας θα λέει "με απέλυσε παράνομα" εσύ θα λες "τον απέλυσα γιατί με κρέμαγε", ο μάγειρας θα λέει "έφευγα γιατί με ειδοποιούσε για τις υπερωρίες τελευταία στιγμή", εσύ θα λες "μα δεν μπορούσα να το ξέρω νωρίτερα" και θα πρέπει ο δικαστής, που δεν έχει ιδέα από ιδιωτική οικονομία, να ορίσει ποιες είναι οι περιπτώσεις που δικαιολογούν αντικειμενικά μικρότερο χρόνο προειδοποίησης, ποιος είναι αυτός ο χρόνος και ποιος έχει δίκιο στην μεταξύ σας διαφορά. 

Είναι πολλά που αφήνει φλου ο νέος νόμος, διότι η αγορά εργασίας είναι τόσο πολύπλοκη, που είναι αδύνατον ένας νόμος να προβλέπει κάθε λεπτομέρεια και κάθε απρόοπτο. Φλου ήταν και οι διατάξεις του νόμου Χατζηδάκη, που ο νόμος Κεραμέως άφησε άθικτες. Παράδειγμα: έχει δικαίωμα ένας εργοδότης να πει στον εργαζόμενο "αν θες να πιάσεις δεύτερη δουλειά, ok, αλλά όχι σε αυτούς, γιατί τους θεωρώ ανταγωνιστές"; Και ναι και όχι: "Δεν επιτρέπεται να συνάπτονται συμφωνίες ή να τίθενται ρήτρες με τις οποίες ο εργαζόμενος απαγορεύεται να παρέχει εργασία σε άλλους εργοδότες εκτός του ωραρίου εργασίας που έχει συμφωνηθεί με συγκεκριμένο εργοδότη, εκτός αν δικαιολογούνται από αντικειμενικούς λόγους, όπως η υγεία και η ασφάλεια, η προστασία του επιχειρηματικού απορρήτου, η εργασία σε ανταγωνιστικές επιχειρήσεις ή η αποφυγή της σύγκρουσης συμφερόντων." Πάντα υπάρχει ένα "εκτός εάν". Άρα, ξαναπάμε στο δικαστήριο, που θα αποφασίσει αν με τη δεύτερη δουλειά του Γιώργου κινδυνεύει το επιχειρηματικό απόρρητο, αν η δεύτερη επιχείρηση είναι ανταγωνιστική της πρώτης και σε ποιον βαθμό, αν απειλούνται η υγεία και η ασφάλεια (ποιανού;) και πάει λέγοντας. Ένας φλου νόμος είναι το χειρότερο υπόβαθρο για την Οικονομία. Φρακάρουν μετά τα δικαστήρια και κλαιγόμαστε για την αργή απονομή της Δικαιοσύνης, αλλά, να τα λέμε κι αυτά, προστίθενται νέες πηγές εισοδήματος για τους δικηγόρους, που είναι η κυρίαρχη συντεχνία στη Βουλή. 

Ακόμα ένα παράδειγμα. Λέει το άρθρο 6: "Αν περιοριστούν οι δραστηριότητές του, ο εργοδότης μπορεί, αντί καταγγελίας της σύμβασης εργασίας, να επιβάλει σύστημα εκ περιτροπής απασχόλησης στην επιχείρησή του..." Μέχρις εδώ καλά. Όμως, προσθέτει και την κρατικιστική ηλιθιότητα: "...η διάρκεια της οποίας δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει τους εννέα (9) μήνες στο ίδιο ημερολογιακό έτος..." Γιατί; Αν συνεχίζουν να είναι περιορισμένες οι δραστηριότητες και μετά το 9μηνο, τι πρέπει να κάνει ο εργοδότης; Να απολύσει κάποιους και όσοι μείνουν να εργάζονται full-time; Τότε γιατί μπήκε η πρόβλεψη της εκ περιτροπής απασχόλησης και μάλιστα μετά από διαβούλευση με τους εργαζόμενους; Άβυσσος η ψυχή του κρατιστή.

Πάμε τώρα στο περιώνυμο 13ωρο που μας έκανε διάσημους μέχρι και στη Ζιμπάμπουε. Φαίνεται ότι το να κατανοήσει κάποιος τη διαφορά ανάμεσα στη δυνατότητα και στην υποχρεωτικότητα είναι πάρα πολύ δύσκολο, και στην Ελλάδα και στη Ζιμπάμπουε. Ο νόμος Χατζηδάκη προσπάθησε να "ρυθμίσει" μια πραγματικότητα: τη δεύτερη δουλειά που αναγκάζεται να κάνει ο Γιώργος. Μέχρι τότε, αυτή γινόταν παράνομα. Ο Χατζηδάκης την νομιμοποίησε: μπορεί κάποιος να δουλεύει σε δύο εργοδότες, 13 ώρες συνολικά. Ο αριθμός προκύπτει εμμέσως διότι έθετε όριο υποχρεωτικής ανάπαυσης 11 ωρών ανά 24ωρο. Αλλά δεν επέτρεπε 13 ώρες στον ίδιο εργοδότη! Ηλίθιο; Εντελώς! 13 ώρες σε δύο εργοδότες είναι περισσότερες από 13, διότι θα πρέπει να προστεθεί και ο χρόνος για να πας από τον έναν στον άλλον. Όμως, ο πρώτος εργοδότης δεν μπορούσε να πει στον Γιώργο: "Κάνε 5 ώρες υπερωρία σε μένα και θα τις πληρωθείς και με τις νόμιμες προσαυξήσεις". Απαγορευόταν! Με τον νόμο Κεραμέως μπορεί, αν θέλουν και οι δύο, το 13ωρο να γίνεται στον ίδιο εργοδότη. 

Αυτό το τόσο απλό έγινε κόκκινο πανί για τους ηλίθιους της αντιπολίτευσης. Διευκρινίζω, για όσους θεωρούν πως το "ηλίθιος" που χρησιμοποιώ συχνά είναι βρισιά: πρόκειται για κυριολεξία. Όποιος δεν καταλαβαίνει τη διαφορά ανάμεσα στο "μπορείς, αν θες, να δουλέψεις 13 ώρες νόμιμα" και στο "είσαι υποχρεωμένος να δουλέψεις 13 ώρες", έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα νοημοσύνης. Αν το καταλαβαίνει και ξεσηκώνει το σύμπαν για να λαϊκίσει, είναι απατεώνας. Όποιος δεν καταλαβαίνει ότι δεν μπορείς να ξέρεις από μια μέρα πριν τι υπερωρίες θα χρειαστείς την επόμενη, έχει πολύ σοβαρό πρόβλημα νοημοσύνης. Αν το καταλαβαίνει και το βάζει στον νόμο για άλλους λόγους, π.χ. για να ικανοποιήσει τους συνδικαλιστές, είναι απατεώνας. Διαλέξτε και πάρτε.

Όμως, και ο νέος νόμος εξακολουθεί να εμφορείται από μια τερατώδη διαστροφή, που η πλύση εγκεφάλου, στην οποία μας υπέβαλε η οξεία σοσιαλιστίτιδα της μεταπολίτευσης, θεωρεί κανονικότητα: ότι όταν δύο πολίτες συμφωνούν μεταξύ τους σε κάτι, το κράτος έχει το δικαίωμα να χωθεί ανάμεσα και να πει "εγώ δεν εγκρίνω τη συμφωνία σας"! Ο νόμος Κεραμέως σου επιτρέπει να δουλέψεις 4 μέρες την εβδομάδα. Γιατί όχι 3; Συμφωνεί κάποιος με τον εργοδότη του να δουλεύει 3ήμερο. Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη από 13 ώρες και από την Πέμπτη μέχρι την Κυριακή να κάνει διακοπές. Γιατί να μην επιτρέπεται; Βεβαίως, υπάρχουν επαγγέλματα στα οποία η κρατική ρύθμιση είναι επιβεβλημένη για λόγους ασφάλειας. Ένας οδηγός φορτηγού ή ένας χειριστής μηχανήματος, γίνεται επικίνδυνος αν κουραστεί. Όσο πιο απαιτητική και υπεύθυνη είναι μια δουλειά, τόσο λιγότερες οι βέλτιστες ώρες εργασίας. Οι ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας δουλεύουν μόνο 26 ώρες την εβδομάδα, διότι πρέπει και τις 26 να είναι στην "τσίτα". Σ’ αυτές τις δουλειές, ναι, να νομοθετηθούν όρια. Στις υπόλοιπες γιατί; Και ο εργοδότης και ο εργοδοτούμενος είναι ενήλικες και πλήρως ικανοί προς δικαιοπραξία. Συμφωνούν σε κάποιο πλαίσιο εργασίας που εξυπηρετεί και τους δύο, το οποίο εσένα ή της Κεραμέως, μπορεί να σας φαίνεται περίεργο, λοξό, ασυνήθιστο. Και λοιπόν; Τι λόγος σας πέφτει; 

Μα, δεν πρέπει να προστατεύεται ο αδύναμος; Αυτή είναι άλλη μια διαστροφή της σοσιαλιστίτιδας. Πρώτον, διότι κάθε "προστασία" στρεβλώνει την αγορά και φέρνει το αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο. Και δεύτερον, διότι το ποιος είναι δυνατός και ποιος αδύναμος καθορίζεται μόνο από τον νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Άλλοτε αδύναμος είναι ο εργοδότης που ψάχνει και δεν βρίσκει υπαλλήλους, άλλοτε ο εργοδοτούμενος που ψάχνει και δεν βρίσκει δουλειά. Όμως αυτές τις ιδιότητες δεν τις χαρίζει ο Θεός. Τις επιλέγεις εσύ. 

Εγώ δουλεύω από 15 χρονών. Υπήρξα και εργοδοτούμενος και εργοδότης και ελεύθερος επαγγελματίας με μπλοκάκι και δημοτικός υπάλληλος όταν δίδασκα στο Δημοτικό Ωδείο του Βόλου και επιχορηγούμενος από το (γερμανικό) κράτος όταν έπαιζα σε συναυλίες και έγραφα μουσική για θέατρο στη Γερμανία, και εργάτης στα χωράφια, τα καλοκαίρια, στα μαθητικά και φοιτητικά μου χρόνια. Έχω ζήσει τα υπέρ και τα κατά όλων των επιλογών. Αλλά ήξερα, από μικρό παιδί, ότι εσύ αποφασίζεις τι θα κάνεις στη ζωή σου. Κανένας δεν σε υποχρεώνει να μένεις σε μια δουλειά αν δεν σου αρέσει ή δεν σου αποδίδει. Πήγαινε αλλού ή ξεκίνα μια δικιά σου. Προτιμάς περισσότερο ελεύθερο χρόνο, λιγότερες ευθύνες και λιγότερα χρήματα; Γίνεσαι υπάλληλος. Ο άλλος προτιμάει λιγότερο ελεύθερο χρόνο και πολλές ευθύνες, με την ελπίδα να βγάλει περισσότερα χρήματα και κάποτε να καταφέρει να αποκτήσει και ελεύθερο χρόνο. Πήρε τα ρίσκα του. Αν αποτύχει, θα φάει τη χασούρα. Αυτός, όχι εσύ. Αν πετύχει, θα πάρει το κέρδος. Αυτός, όχι εσύ. Είναι τόσο απλό.

Όμως, εργοδότης και εργοδοτούμενος είναι συνεργάτες, όχι ταξικοί εχθροί. Η μεγαλύτερη προστασία για τον εργαζόμενο είναι όταν πηγαίνει καλά η επιχείρηση και μπαίνουν λεφτά στο ταμείο. Από αυτά πληρώνονται οι μεγαλύτεροι μισθοί, όχι από το κράτος. Εχθρός και των δύο είναι ο κρατισμός που διακονείται από ολόκληρο το πολιτικό σύστημα, φυσικά και από τους νόμους Χατζηδάκη και Κεραμέως. Ναι, αλλά ο Γιώργος χωρίς αυτούς δεν θα έπαιρνε τρεις κι εξήντα; Όχι! Θα έπαιρνε εξηντατρείς. Oι χώρες που έχουν τον μεγαλύτερο μέσο μηνιαίο μισθό στον κόσμο, από 3500 ευρώ και πάνω (Ελβετία, ΗΠΑ, Σιγκαπούρη, Ιρλανδία, Αυστραλία, Καναδάς), έχουν ένα απλό και σταθερό νομικό περίγραμμα, που ρυθμίζει κυρίως θέματα ασφάλειας στον χώρο της εργασίας, κάποια δημόσια υπηρεσία που το εποπτεύει, και όλα τα άλλα είναι συμφωνίες  μεταξύ ιδιωτών. Οι περισσότερες δεν έχουν καν Υπουργείο Εργασίας. Η Ελβετία με τον υψηλότερο μέσο μισθό στον κόσμο (6665 ελβετικά φράγκα, δηλαδή 7650 ευρώ) δεν έχει κατώτατο μισθό. (Κάποια καντόνια έχουν ορίσει κατώτατο ωρομίσθιο.) Οι απολύσεις είναι ελεύθερες με 1-2 μήνες προειδοποίηση, χωρίς αιτιολόγηση και χωρίς αποζημίωση! Πώς θα περιέγραφε αυτές τις συνθήκες ένα ελληνικό εργατοπατερικό κείμενο (γαλάζιο, πράσινο ή κόκκινο); Κάτεργο! Γαλέρα! Μεσαίωνας! Τι σκέφτεσαι όμως όταν μαθαίνεις ότι κάποιος γνωστός σου βρήκε δουλειά στην Ελβετία; "Α, τον κακομοίρη θα τον καταπιεί ο εργασιακός Μεσαίωνας;" Ή, "μακάρι να μπορούσα να πάω κι εγώ";

Στις ΗΠΑ, με μέσο μηνιαίο μισθό $6.200, τα πράγματα είναι ακόμα "χειρότερα": δεν υπάρχουν ούτε καν νομοθετημένες άδειες! Ακόμα και αυτές για οικογενειακούς ή λόγους υγείας είναι άνευ αποδοχών! Όμως, στην πράξη, ισχύουν άλλα. Εκεί, "επόπτης εργασίας" είναι η ίδια η αγορά. Αν ένας επιχειρηματίας προσφέρει κακές συνθήκες εργασίας και χαμηλές αμοιβές, θα βάλει λουκέτο. Το 8ωρο, η εβδομάδα των 5 ημερών και η πληρωμένη καλοκαιρινή άδεια, αντίθετα με τη μυθολογία που διακινεί η (συνήθως κρατικοδίαιτη) ελληνική αριστερά, είναι ιδιωτική εφεύρεση. Όταν οι εργάτες στην αυτοκινητοβιομηχανία έπαιρναν, το 1914, $2,34 τη μέρα, ο Φορντ προσέφερε υπερδιπλάσιο μεροκάματο: 5 δολάρια (160 δολάρια σημερινά) με σκοπό να πάρει τους καλύτερους, το ιστορικό "five dollar day”. Αύξησε την παραγωγικότητα και μείωσε το κόστος των αυτοκινήτων, ώστε να μπορούν να τα αγοράζουν και οι εργάτες που τα έφτιαχαν. Το διάσημο μοντέλο Τ κόστιζε 260 δολάρια. Ο εργάτης το αγόραζε με δύο περίπου μηνιάτικα. Με πόσα μηνιάτικα αγοράζει σήμερα ένα καινούργιο αυτοκίνητο ο Γιώργος; Αργότερα (το 1926) o Φορντ καθιέρωσε την εβδομάδα των 5 ημερών και την πληρωμένη άδεια διακοπών. Επειδή ήταν φιλάνθρωπος; Όχι! Επειδή σκέφτηκε ότι με περισσότερα χρήματα και χρόνο, οι κάποτε φτωχοί εργαζόμενοι θα γινόντουσαν μεσαία τάξη και θα κατανάλωναν περισσότερο. Με πελάτες μόνο τους πλούσιους δεν πας μακριά. Οι ανταγωνιστές του τον μιμήθηκαν, και το επίπεδο των αμοιβών έκανε άλμα, χωρίς κανέναν νόμο! Η φροντίδα για τους εργαζόμενους θα μπορούσε να λέγεται και φορντίδα. 

Σήμερα, οι εργοδότες υψηλής τεχνολογίας (Google, Microsoft, κ.ά.) προσφέρουν στις ΗΠΑ "unlimited vacation policy": δεν υπάρχει προκαθορισμένο όριο ημερών άδειας, αρκεί να εγκρίνεται από τον προϊστάμενο. Προσφέρουν μέσο μισθό $250.000 τον χρόνο, που φτάνει τα $500.000 για θέση senior. Κι όχι μόνο. Η Google δεν έχει ουσιαστικά ωράριο εργασίας. Έχει deadlines. Δούλεψε απ’ όπου θες, όποτε θες. Πρέπει όμως σε 10 μέρες να έχεις παραδώσει αυτό. Αλλά αν θες να το κάνεις από τα γραφεία μας, θα έχεις δωρεάν γκουρμέ φαγητό, καφέ και σνακς 24/7 και τις πιο "χάι" εγκαταστάσεις ευεξίας (γυμναστήρια, γήπεδα, χώροι για μασάζ και yoga). Η εταιρεία διοργανώνει δωρεάν ταξίδια, εκδρομές, πάρτι, δίνει 20 εβδομάδες πληρωμένη άδεια γονέων, stock options και ετήσιο bonus (το 20–40% του μισθού) και, επιπλέον, "20% time policy": 1 μέρα τη βδομάδα σε πληρώνει για να δουλεύεις προσωπικά projects, για λογαριασμό σου! Πολλές καινοτομίες (π.χ. το gmail) προέκυψαν από τους πειραματισμούς αυτής της μέρας. Κι αν ένας υπάλληλος πεθάνει, η οικογένειά του παίρνει το 50% του μισθού του για 10 χρόνια! Χωρίς καμμιά απεργία, καμμιά διαδήλωση του ΠΑΜΕ, κανέναν νόμο Κεραμέως. Ανάλογες παροχές έχουν και άλλες μεγάλες εταιρείες στις ΗΠΑ. Έτσι προσελκύουν τα καλύτερα μυαλά του κόσμου. Έτσι μεταμορφώνουν τον κόσμο που ζούμε, προσφέροντας στον μέσο άνθρωπο τεχνολογικά μέσα και ανέσεις που πριν μερικές δεκαετίες δεν είχαν ούτε οι βασιλιάδες.

Όπως είναι λογικό, μεγαλύτερη διαπραγματευτική ικανότητα έχει αυτός που κάνει ένα επάγγελμα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Εάν πήγαινε στη Google ένας δικός μας με διδακτορικό στη βιβλιοθηκονομία / θεατρολογία / κοινωνιολογία / πολιτικές επιστήμες / θεολογία / φιλολογία / ιστορία της Τέχνης  / gender studies κ.λπ. δεν νομίζω πως θα τους ενθουσίαζε. Δεν νομίζω επίσης ότι υπάρχει η παραμικρή πιθανότητα κάποια εταιρεία αυτής της φιλοσοφίας να δημιουργηθεί ή να μετακομίσει στο ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα με τη σοβιετική αντίληψη του κράτους που όλα τα σφάζει και όλα τα μαχαιρώνει. 

Μπορεί, με αυτή τη σοβιετική γάγγραινα που έχει εξαπλωθεί στο σύνολο των θεσμών, των νόμων και των οργάνων που εντέλλονται να τους εφαρμόσουν, να ξεκολλήσουμε ποτέ από τον πάτο; Όχι μόνο δεν ξεκολλάμε, αλλά πάμε βαθύτερα. Ο ΟΟΣΑ διαπίστωσε ότι το 2023, η ανταγωνιστικότητα της χώρας υποχώρησε ακόμα περισσότερο, μεγαλώνοντας την ψαλίδα από τα κράτη που μπορούν να πληρώνουν μεγαλύτερους μισθούς και ημερομίσθια. Τέτοιες είναι πλέον όλες οι χώρες της Ε.Ε. και οι περισσότερες χώρες του κόσμου. Βλέπουμε την πλάτη πρώην σοσιαλιστικών χωρών που κάποτε λιμοκτονούσαν: Εσθονία, Λετονία, Καζακστάν, Σλοβενία, Ρουμανία. Τι έκαναν αυτές και μας προσπέρασαν; Απελευθέρωσαν την αγορά τους και την Οικονομία τους. 

Ναι, είναι πολλές οι 13 ώρες του Γιώργου. Ακόμα και οι 8 είναι πολλές στην εποχή μας. Αλλά αν δεν σταματήσουν οι σοβιετικές μας κυβερνήσεις να παράγουν ασυνάρτητα νομικά σεντόνια, δήθεν προστασίας, που γίνονται σάβανα της ανταγωνιστικότητας, σε λίγο δεν θα φτάνουν ούτε 15 ώρες για να καλύψουμε τις ανάγκες μας. Και θα αναρωτιούνται οι κρατιστές: με την εργασιακή προστασία τα βάζουμε με τη εργασιακή προστασία τα βγάζουμε. Τι έχουν τα έρμα και δεν τους μένει δεκάρα στην τσέπη;

Κλείνω με μια τερατώδη, εξοργιστική, απίστευτη, εξωφρενική, άθλια, σαδιστική, ολέθρια, φρικιαστική διάταξη που πρωτοεμφανίστηκε στον εγκληματικό συνδικαλιστικό νόμο του ΠΑΣΟΚ (Ν. 1264/1982), αυτόν που κατέστρεψε και το Δημόσιο και την ιδιωτική Οικονομία, και έκτοτε ουδείς ψοφοδεής "μεταρρυθμιστής" τόλμησε να αγγίξει. Σας την περιγράφω. Ας πούμε ότι έχεις μια μικρή επιχείρηση επιδιόρθωσης παπουτσιών. Την ξεκίνησες μόνος σου, πάει καλά και θες βοηθό. Προσλαμβάνεις κάποιον τεχνίτη και αισθάνεσαι ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες. Ένα πρωί σου λέει: "Από αύριο δεν θα έρχομαι στη δουλειά". Απορείς: "Τι συνέβη; Έκανα κάτι που σε πείραξε;" "Όχι, εκλέχτηκα πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου!" Ξέρεις τι σημαίνει αυτό; Ότι για όσο χρόνο είναι πρόεδρος, δεν θα δουλέψει ποτέ, αλλά θα τον πληρώνεις κανονικά! Ο νόμος δεν κάνει διάκριση στο αν εργοδότης είναι ο Σκλαβενίτης με τους 40.000 υπαλλήλους ή ο μαστρο-Μήτσος με τον έναν! Είναι σοκαριστικός ο ανάλγητος κυνισμός της διατύπωσής του: "Σε καμία περίπτωση ο εργοδότης δεν εγκρίνει τη συνδικαλιστική άδεια, η οποία απλώς του ανακοινώνεται." Κι αν ξαναεκλεγεί, θα τον ξαναπληρώνεις για άλλα 3 ή 30 χρόνια. Μα δεν μπορώ να σηκώσω το κόστος! Θα κλείσω, δεν το καταλαβαίνετε; "Δεν μας ενδιαφέρει" απαντούν με ένα στόμα, μια φωνή, ως μέλη της Φιλοσυνδικαλιστικής Χορωδίας, Μητσοτάκης (πατήρ), Καραμανλής, Σαμαράς, Μητσοτάκης (υιός), Κανελλόπουλος, Βαρβιτσιώτης (υιός), Βαληνάκης, Δήμας (πατήρ), Σιούφας, Πάλλη-Πετραλιά, Βρούτσης, Παμπούκης, Χατζηδάκης, Κεραμέως. Βάζω τους διατελέσαντες από το 1982 μέχρι σήμερα πρωθυπουργούς και υπουργούς Εργασίας της ΝΔ, διότι από την αριστερίλα δεν περίμενες να πει κάτι άλλο. Και αφιερώνω αυτή την εναρμονισμένη απάντηση σε όσους μου λένε "έπρεπε να πας στη ΝΔ και να προσπαθήσεις από μέσα" ή σε όσους δικαιολογούν τη φοβική, ευνουχισμένη στάση της κυβέρνησης απέναντι στην αριστερά, στους συνδικαλιστές, στο ΠΑΜΕ, στους "κυνηγούς χαλκού", στους εισβολείς, στους Ρουβίκωνες, στους καταληψίες, στους τραμπούκους των ΑΕΙ, και σε οχτακόσιες ακόμα πληγές της καθημερινότητας και της Οικονομίας με το κλισέ "ε, οι αλλαγές γίνονται σιγά – σιγά". Πόσα χρόνια χρειάζονται για να καταλάβουν οι μεταρρυθμιστές του αραμπά ότι τον συνδικαλιστή, αν είναι πλήρους απασχόλησης στο συνδικάτο, πρέπει να τον πληρώνει το συνδικάτο και όχι ο εργοδότης του; Από το 1982 πέρασαν 43. Φτάνουν ή να περιμένουμε άλλα τόσα; 

Μάλιστα, με υπόβαθρο αυτόν τον παρανοϊκό νόμο έχουν προκύψει σουρεαλιστικές δικαστικές διενέξεις. Δείτε μία εδώ. Σερβιτόρος, σχεδόν μόνιμος πρόεδρος Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου, ενήγαγε την εργοδότριά του που έχει εστιατόριο, διότι εκτός από τους μισθούς, τα δώρα και τα επιδόματα αδείας που του πλήρωνε κανονικά επί 8 χρόνια συνδικαλιστικής θητείας χωρίς να έχει πατήσει ούτε μια μέρα στη δουλειά (απαγορεύεται να απολύσεις συνδικαλιστή), ζητούσε να του πληρωθούν υπερωρίες, Κυριακές και νυχτερινά που θα έκανε, εάν δούλευε! Απίστευτο; Κι όμως, η υπόθεση έφτασε στον Άρειο Πάγο που (ευτυχώς) απέρριψε την αγωγή, πλην όμως τα δικαστικά έξοδα τα επεδίκασε μισά - μισά επειδή "η ερμηνεία του κανόνα δικαίου που εφαρμόσθηκε ήταν ιδιαίτερα δυσχερής"! Η νομολογία είναι γεμάτη από τέτοια νομικά τέρατα. Ένας άλλος ζητούσε να του πληρωθούν σε χρήμα οι μέρες άδειας των διακοπών, διότι δεν τις έλαβε! Πώς να τις λάβει αφού είχε 12 μήνες τον χρόνο συνδικαλιστική άδεια; Πόσες ώρες, ενέργεια, χρήματα, διάθεση, οικογενειακή ζωή, υγεία, έχασαν οι εργοδότες τους, επειδή το ελληνικό κράτος είναι τόσο, μα τόσο παράλογο, τόσο, μα τόσο εχθρικό στο επιχειρείν; Να διηγηθούμε αυτές τις ιστορίες στη Google, μπας και ανοίξουν κανένα παράρτημα εδώ;

Βεβαίως, δεν αρκεί η κατάργηση της σοβιετικής νομοθεσίας στην αγορά εργασίας για να γίνουμε ανταγωνιστικοί. Χρειάζονται και πολλά άλλα, για τα οποία έχω γράψει δεκάδες άρθρα. Όμως, η υπερρύθμιση στην αγορά εργασίας βάζει ταφόπλακα σε κάθε προοπτική ανάπτυξης και δημιουργεί συνθήκες εργασιακού μεσαίωνα. Διότι τι συνέβαινε τον Μεσαίωνα; Ο φεουδάρχης καθόριζε εκείνος πόσο θα δουλέψεις και πώς. Και άλλαζε τους όρους ανάλογα με τα γούστα του ή το πόσο σπάταλος ήταν. Δεν ήξερες τι ισχύει και τι θα σου ξημερώσει αύριο. Σήμερα, τον ρόλο του φεουδάρχη τον παίζει το κράτος. Ο νόμος Κεραμέως τροποποιεί τον προηγούμενο (Ν. 5020/2023) που τροποποιούσε τον προηγούμενο (Π.Δ. 80/2022 που καταργήθηκε από το Π.Δ. 62/2025) που τροποποιούσε τον προηγούμενο (Ν.4808/2021). Όλα αυτά επί ΝΔ. Εν τω μεταξύ ο manager των "αρίστων", που δεν ξέρει τίποτε για όσα κάνουν οι "από κάτω" αλλά απλώς προεδρεύει, καμαρώνει για τους "εκσυγχρονιστικούς νόμους" που παράγει αφειδώς το μαγαζί του, μεταρρυθμίζοντας τη μεταρρύθμιση της μεταρρύθμισης. Φαίνεται ότι εκείνος ο μπλε φάκελος που δόθηκε στο Υπουργείο Εργασίας, προ 6ετίας, στο σόου ανάληψης καθηκόντων της κυβέρνησης, δεν είχε και πολύ σαφείς οδηγίες, ε; Ένα από τα δεινά της Πολιτείας μας είναι οι προχειροφτιαγμένοι νόμοι που αλλάζουν συνεχώς, το ασταθές και ασαφές νομικό τοπίο, που αποτρέπει κάθε σοβαρό άνθρωπο από το να επενδύσει στη χώρα μας, και εμποδίζει κάθε Γιώργο από το να ξεκινήσει μια δικιά του δουλειά. Ένα κριτήριο ποιοτικής διακυβέρνησης είναι το πόσες φορές μια κυβέρνηση άλλαξε, τροποποίησε ή κατάργησε νόμους που ψήφισε η ίδια, δεν συμφωνείτε; Ε, να το το παράδειγμα στα εργασιακά, το έχουμε.

"Όχι", λοιπόν, στον εργασιακό μεσαίωνα που προτείνει το διακομματικό κρατικό νταβατζιλίκι. "Ναι" στη σύγχρονη, πλουσιοπάροχη προστασία της εργασίας, και του εργοδότη και του εργοδοτούμενου, που προτείνουν η Ελβετία και η Google. 

* Ο Θάνος Τζήμερος είναι επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος της "Δημιουργίας Ξανά"